Việc sắp xếp lại đơn vị hành chính cấp xã, phường mở ra cơ hội, song cũng đặt nhiều thách thức trong công tác quản lý, thực hiện quy hoạch đô thị và nông thôn. Để đảm bảo tính đồng bộ, Bộ Xây dựng đang nỗ lực đưa các giải pháp tháo gỡ.
Thách thức trong quản lý quy hoạch xã, phường
Xã Bố Hạ, tỉnh Bắc Ninh, được thành lập từ việc sáp nhập xã Đông Sơn, xã Hương Vĩ và thị trấn Bố Hạ (đô thị loại V). Sau khi chuyển sang mô hình chính quyền hai cấp từ ngày 1/7, các hoạt động tại địa phương diễn ra thuận lợi. Tuy nhiên, công tác quy hoạch và quản lý đô thị đang gặp nhiều vướng mắc, đặc biệt khi thị trấn Bố Hạ đã đạt tiêu chí đô thị loại V, trong khi hai xã còn lại vẫn mang đặc điểm nông thôn. Làm thế nào để tổ chức lập quy hoạch và phân cấp đô thị phù hợp là bài toán khiến địa phương trăn trở.
Sau khi sáp nhập, xã Bố Hạ có thị trấn thuộc đô thị loại V, trong khi các xã còn lại vẫn mang đặc điểm nông thôn.
Theo ông Nguyễn Văn Quý, Phó chủ tịch UBND xã Bố Hạ: Việc sáp nhập thị trấn Bố Hạ (đô thị loại V) vào xã mới gây khó khăn trong quản lý trật tự xây dựng. Trước đây, thị trấn Bố Hạ có quy hoạch chung xây dựng được phê duyệt, nhưng sau khi chuyển thành xã, quy hoạch này vẫn được áp dụng. Điều này dẫn đến lúng túng trong quản lý, đặc biệt khi cấp phép xây dựng…
Mặt khác, sự khác biệt về tốc độ phát triển giữa các khu vực trong xã Bố Hạ cũng là một thách thức. Trong khi thị trấn Bố Hạ đã có hạ tầng đô thị tương đối hoàn thiện, hai xã Đông Sơn và Hương Vĩ vẫn chủ yếu là nông thôn, với các tiêu chí phát triển chưa đồng đều. Điều này đặt câu hỏi: Liệu xã Bố Hạ có nên tiếp tục được công nhận là đô thị loại V, hay cần điều chỉnh quy hoạch để phù hợp với đặc thù mới?
Những vướng mắc cũng diễn ra tương tự tại nhiều địa phương. Đơn cử tại Nghệ An, với 18 xã sau sáp nhập có phạm vi bao gồm các xã nông thôn cũ và thị trấn cũ (đã được công nhận đô thị loại V). Sở Xây dựng Nghệ An cũng gửi câu hỏi đến Bộ Xây dựng, các trường hợp này nên tiến hành lập quy hoạch chung xã hay quy hoạch chung đô thị? Trường hợp lập quy hoạch chung đô thị, thì nên áp dụng lập theo điều khoản nào của Nghị định 178/2025/NĐ-CP?
Cũng theo Sở Xây dựng Nghệ An, với 29 xã sau sáp nhập có phạm vi bao gồm các xã nông thôn cũ và xã được định hướng phát triển thành đô thị. Các trường hợp này nên tiến hành lập quy hoạch chung xã hay quy hoạch chung đô thị mới theo quy định của Nghị định 178/2025/NĐ-CP?
Phía Sở Xây dựng Nghệ An cũng cho biết: Sau khi thực hiện chính quyền 2 cấp và sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã, các xã đã có phạm vi hành chính lớn hơn, bao trùm lên các khu chức năng theo quy hoạch được duyệt. Đơn cử, tại Nghệ An có khu du lịch Quốc gia Kim Liên có phạm vi quy hoạch nằm hoàn toàn trong địa giới hành chính xã (Khu du lịch Quốc gia Kim Liên là xã Kim Liên cũ, hiện nay xã Kim Liên đã được mở rộng lớn hơn khi sáp nhập với 2 xã khác). Vậy với các trường hợp nêu trên, địa phương nên tiến hành lập quy hoạch chung xã Kim Liên hay quy hoạch chung Khu du lịch Quốc gia Kim Liên?
Bộ Xây dựng đưa các giải pháp tháo gỡ
Theo ông Vũ Anh Tú, Phó Vụ trưởng Vụ Quy hoạch - Kiến trúc (Bộ Xây dựng), việc tổ chức sắp xếp các đơn vị hành chính mang lại cơ hội lớn, nhưng cũng tạo ra không ít thách thức. Việc bỏ cấp huyện tại các thành phố, thị xã, thị trấn đã khiến không ít các địa phương lúng túng trong quản lý quy hoạch đô thị và nông thôn.
Đối với lĩnh vực quản lý, phân loại đô thị cũng cho thấy những vướng mắc. Ông Nguyễn Mạnh Khởi, Phó cục trưởng Cục Phát triển Đô thị (Bộ Xây dựng) cho biết: Bộ Xây dựng đã nhận được kiến nghị từ nhiều địa phương về các vấn đề liên quan đến phân loại đô thị và xây dựng chương trình phát triển đô thị sau khi sắp xếp đơn vị hành chính.
Ông Khởi cho biết: Hiện cả nước có hơn 900 đô thị, trong đó khoảng 600 là đô thị loại V (có thị trấn). Sau khi bỏ cấp huyện, nhiều địa phương đặt câu hỏi liệu các đô thị này có tiếp tục được công nhận hay không, đặc biệt khi một số thị trấn chuyển thành xã.
Ông Khởi cũng dẫn chứng kiến nghị của Bắc Ninh. Trước đây, tỉnh này đặt mục tiêu trở thành thành phố trực thuộc Trung ương vào năm 2026-2027, với các tiêu chí rõ ràng về quy hoạch đô thị và hạ tầng. Tuy nhiên, sau khi sáp nhập với Bắc Giang, Bắc Ninh đối mặt với cách xác định tiêu chí phường trực thuộc thành phố trực thuộc Trung ương. Các khu vực vốn được quy hoạch thành thị trấn, nay thuộc xã mới, gây khó khăn trong việc duy trì định hướng phát triển đô thị.
Những vướng mắc liên quan đến quy định pháp luật lĩnh vực quy hoạch, xây dựng đô thị đã và đang được Bộ Xây dựng triển khai tháo gỡ.
Ông Khởi cũng cho biết: "Hiện Bộ Xây dựng đang nghiên cứu và phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương để hoàn thiện các tiêu chuẩn, tiêu chí về phân loại đô thị phù hợp với tổ chức mô hình chính quyền địa phương 2 cấp; đồng thời báo cáo Chính phủ để báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, cho phép xây dựng Nghị quyết về phân loại đô thị (thay thế Nghị quyết số 1210/2016/UBTVQH13 ngày 25/5/2016) theo trình tự, thủ tục rút gọn, đảm bảo đáp ứng đúng tiến độ theo yêu cầu".
Liên quan những vướng mắc lĩnh vực quy hoạch, ông Vũ Anh Tú, Phó vụ trưởng Vụ Quy hoạch - Kiến trúc cho biết: Trước kiến nghị của các địa phương, Bộ Xây dựng đã có hướng dẫn cụ thể, dựa trên các văn bản pháp luật mới như Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn số 47/2024/QH15, Nghị định số 145/2025/NĐ-CP ngày 12/6/2025 của Chính phủ quy định về phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương 2 cấp.
Cũng theo ông Tú, tính đến 1/7, toàn bộ các văn bản pháp luật về quy hoạch đô thị và nông thôn gồm 7 văn bản đã được ban hành và có hiệu lực thi hành. Theo đó, trách nhiệm, thẩm quyền và trình tự thủ tục đã được quy định rõ.
Liên quan đến việc thực hiện sắp xếp, tổ chức vận hành theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, các văn bản mới nêu trên đã quy định theo hướng: Phân định lại trách nhiệm, thẩm quyền của UBND cấp huyện (cũ) về UBND tỉnh và UBND cấp xã tại Nghị định số 145 theo nguyên tắc quy hoạch có phạm vi quy hoạch thuộc địa bàn của một xã thì thuộc trách nhiệm, thẩm quyền của UBND cấp xã; quy hoạch có phạm vi quy hoạch liên quan địa bàn hai xã trở lên thì thuộc trách nhiệm, thẩm quyền của UBND cấp tỉnh.
Về không gian thực hiện lập quy hoạch chung đô thị, tại khoản 1 Điều 2 Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn đã có quy định, giải thích từ ngữ rõ ràng về "đô thị". Theo đó, đô thị: Là nơi tập trung dân cư sinh sống có mật độ cao và chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực kinh tế phi nông nghiệp; Là trung tâm chính trị, hành chính, kinh tế, văn hóa hoặc chuyên ngành; Có vai trò thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội của quốc gia hoặc một vùng lãnh thổ; Phạm vi ranh giới của đô thị được xác định theo quy hoạch chung đô thị được cấp có thẩm quyền phê duyệt (tại khoản 2 Điều 7 Nghị định số 178).
Đối với các quy hoạch đã phê duyệt trước ngày 1/7, ông Tú cho biết, tiếp tục thực hiện cho đến khi có quy hoạch mới thay thế…
"Thực hiện nhiệm vụ Bộ Xây dựng giao, trong tháng 7, Vụ Quy hoạch - Kiến trúc chủ trì thực hiện 2 Hội nghị phổ biến văn bản pháp luật mới tại Cần Thơ và Khánh Hòa, dự kiến cuối tháng 8, Bộ sẽ tiếp tục tổ chức Hội nghị phổ biến pháp luật mới về quy hoạch đô thị và nông thôn tại Hà Nội. Tại các hội nghị, các cơ quan của Bộ Xây dựng đã giải thích, làm rõ và hướng dẫn nhiều nội dung, nhiều vấn đề khó khăn trong lĩnh vực quy hoạch đô thị và nông thôn do các địa phương đặt ra", ông Tú cho biết thêm.