Ba thập kỷ qua, thể thao người khuyết tật Việt Nam đã viết nên hành trình kỳ diệu, từ những bước đi chập chững ban đầu đến những tấm huy chương mang tầm thế giới.
Từ gian khó ban đầu đến hành trình vươn ra thế giới
Ngày 11/9/1995, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 554/QĐ-TTg thành lập Hiệp hội Thể thao Người khuyết tật Việt Nam, dấu mốc mở ra kỷ nguyên mới cho phong trào thể dục thể thao (TDTT) của người khuyết tật (NKT) trong nước. Lần đầu tiên, một tổ chức chuyên nghiệp dành riêng cho vận động viên (VĐV) NKT được công nhận, đặt nền móng cho hành trình 30 năm kiên cường, giàu cảm hứng và đầy tự hào.
Đoàn thể thao người khuyết tật Việt Nam tham dự ASEAN Para Games 12 tại Campuchia.
Cục Thể dục thể thao Việt Nam cho biết, với hơn 7 triệu người khuyết tật, chiếm hơn 7,06% dân số Việt Nam từ 2 tuổi trở lên, hoạt động TDTT trở thành môi trường lý tưởng để họ rèn luyện sức khỏe, nuôi dưỡng nghị lực và tự tin hòa nhập cộng đồng. Tuy nhiên, những ngày đầu, phong trào thể thao NKT gặp muôn vàn khó khăn khi thiếu sân bãi, huấn luyện viên chuyên biệt, kinh phí eo hẹp, và đặc biệt là nhận thức xã hội còn hạn chế. Nhưng chính trong gian khó, tinh thần vượt lên chính mình của các VĐV đã thắp lên ngọn lửa đầu tiên, khởi nguồn cho những kỳ tích sau này.
Cột mốc đầu tiên ghi dấu lịch sử là Fespic Games 1989 tại Kobe (Nhật Bản), nơi VĐV Mai Ngọc Thành mang về Huy chương Bạc môn Bắn súng hơi, tấm huy chương quốc tế đầu tiên của thể thao NKT Việt Nam. Sáu năm sau, Hiệp hội Thể thao NKT Việt Nam chính thức ra đời và đến năm 1997, Hội thi Văn nghệ - Thể thao toàn quốc lần thứ nhất tổ chức tại Quảng Trị đã gây tiếng vang lớn, tạo nên cú hích mạnh mẽ lan tỏa tinh thần thể thao NKT trên toàn quốc.
Từ đó, Việt Nam dần khẳng định vị thế trên đấu trường quốc tế. Năm 2000, đoàn thể thao NKT Việt Nam lần đầu tham dự Paralympic Sydney (Úc), mở ra cánh cửa hội nhập. Một năm sau, Việt Nam bắt đầu góp mặt thường xuyên tại Đại hội Thể thao Người khuyết tật Đông Nam Á (ASEAN Para Games), liên tiếp gặt hái nhiều thành công. Đặc biệt, tại ASEAN Para Games 2023, Việt Nam với vai trò chủ nhà đã xuất sắc xếp thứ 2 toàn đoàn, minh chứng cho sự trưởng thành vượt bậc sau gần ba thập kỷ phát triển.
Sự cống hiến không ngừng của các thế hệ VĐV và HLV đã được ghi nhận. Năm 2005, Hiệp hội được trao Huân chương Lao động hạng Ba. Đến năm 2008, tổ chức này đổi tên thành Hiệp hội Paralympic Việt Nam, phản ánh bước chuyển mình toàn diện về chuyên môn và hội nhập quốc tế.
Trên đấu trường châu lục, Asian Para Games 2010 tại Quảng Châu là dấu ấn đáng nhớ khi Việt Nam lần đầu góp mặt và xếp hạng 12. Bốn năm sau, tại Incheon (Hàn Quốc), thứ hạng được nâng lên 10/45 quốc gia và vùng lãnh thổ, kết quả phản ánh sự đầu tư bài bản hơn về huấn luyện và chuẩn bị lực lượng.
Đỉnh cao của thể thao NKT Việt Nam đến ở Paralympic Rio 2016, khi VĐV Lê Văn Công mang về Huy chương Vàng môn Cử tạ, đồng thời thiết lập kỷ lục thế giới. Đây là tấm HCV đầu tiên trong lịch sử thể thao NKT Việt Nam tại đấu trường Paralympic, khoảnh khắc thiêng liêng không chỉ khẳng định năng lực mà còn lan tỏa khát vọng sống mãnh liệt của con người Việt Nam.
Tại Paralympic Tokyo 2020 (tổ chức năm 2021), Lê Văn Công tiếp tục giành Huy chương Bạc, chứng minh sự bền bỉ đáng khâm phục. Đến Paralympic Paris 2024, dù chỉ có 7 VĐV tham dự ở ba môn Cử tạ, Bơi và Điền kinh, đoàn thể thao NKT Việt Nam vẫn xuất sắc mang về 1 Huy chương Đồng, ghi dấu ấn mới trong hành trình vươn tầm thế giới.
Lan tỏa phong trào, khẳng định khát vọng hòa nhập
Từ những năm 1990 chỉ xuất phát ở vài địa phương như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh và Quảng Trị nhưng đến nay phong trào TDTT người khuyết tật đã phủ rộng khắp các tỉnh, thành phố và thu hút trên 35.000 người tập luyện thường xuyên. Trong đó, có 490 cơ sở và câu lạc bộ thể thao NKT được hình thành, trở thành mái nhà chung của hàng nghìn con người cùng chia sẻ niềm đam mê, ý chí và nghị lực.
Đoàn Thể thao Người khuyết tật Việt Nam giành vị trí thứ 3 chung cuộc với 201 huy chương gồm 66 HCV, 58 HCB và 77 HCĐ tại ASEAN Para Games 12.
Bà Lê Thị Hoàng Yến, Phó Cục trưởng Cục TDTT Việt Nam cho biết: "Phong trào TDTT người khuyết tật ngày các phát triển, các môn thể thao dành cho NKT cũng ngày càng đa dạng. Nếu giai đoạn đầu chỉ có Điền kinh, Bơi, Cử tạ, Cầu lông, Cờ vua, Bóng bàn, thì nay đã mở rộng sang các bộ môn hiện đại như Judo khiếm thị, Bắn cung, Quần vợt xe lăn, Boccia, Đấu kiếm xe lăn, Bóng đá khiếm thị 5 người, Pickleball, Khiêu vũ thể thao, Thể thao điện tử và Yoga. Sự phong phú này không chỉ tạo điều kiện để người khuyết tật lựa chọn hình thức tập luyện phù hợp, mà còn thể hiện tư duy hòa nhập, phát triển toàn diện của phong trào thể thao nước nhà.
Công tác đào tạo huấn luyện viên, trọng tài, cán bộ quản lý chuyên biệt cũng được chú trọng hơn bao giờ hết. Các trung tâm thể thao địa phương đã chủ động mở lớp hướng dẫn, tổ chức giải đấu định kỳ, khơi dậy tinh thần thể thao trong cộng đồng người khuyết tật. Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp, tổ chức xã hội và cá nhân cũng đồng hành trong việc tài trợ trang thiết bị, học bổng và tạo cơ hội việc làm cho VĐV sau thi đấu, minh chứng cho tinh thần không để ai bị bỏ lại phía sau".
"Trong thời gian tới, ASEAN Para Games 13 chuẩn bị diễn ra tại Thái Lan. Để chuẩn chị cho kỳ Para Games này, Cục Thể dục thể thao Việt Nam đã phối hợp chặt chẽ với Ủy ban Paralympic Việt Nam rà soát lực lượng VĐV, đánh giá thành tích và lập kế hoạch tập huấn.
Chúng tôi xác định đây không chỉ là một giải đấu quan trọng của khu vực mà còn là bước chuẩn bị trung hạn cho Asian Para Games 2026, vì vậy mọi công tác đều được tiến hành bài bản và nghiêm túc. Hiện nay, đội tuyển quốc gia ở các môn trọng điểm như Cử tạ, Bơi, Điền kinh, Cầu lông, Bóng bàn, Cờ vua và Boccia đã được tập trung tại Trung tâm Huấn luyện Thể thao Quốc gia Hà Nội và TP.HCM. Các VĐV đều được điều chỉnh giáo án, tăng cường y sinh học thể thao, phục hồi chấn thương và dinh dưỡng theo tiêu chuẩn quốc tế.
Mục tiêu của chúng ta vẫn là giữ vững vị trí top đầu khu vực Đông Nam Á, đặc biệt trong các môn thế mạnh truyền thống như Cử tạ, Điền kinh và Bơi lội. Bên cạnh thành tích huy chương, chúng tôi nhấn mạnh yếu tố phong trào và tinh thần – mỗi vận động viên đến với Para Games không chỉ để thi đấu mà còn để truyền cảm hứng về nghị lực, bản lĩnh và khát vọng hòa nhập", bà Yến cho biết Thêm.
Ba mươi năm qua, thể thao người khuyết tật Việt Nam không chỉ là hành trình đi tìm huy chương. Đó còn là hành trình đi tìm sự tôn trọng, bình đẳng và khẳng định giá trị bản thân. Mỗi VĐV không chỉ là người chiến thắng trên sàn đấu, mà còn là nguồn cảm hứng cho xã hội về nghị lực sống và ý chí vươn lên.
Ngày nay, hình ảnh những người khuyết tật tự tin thi đấu, nỗ lực luyện tập trên sân hay dưới hồ bơi không còn xa lạ. Họ đã trở thành biểu tượng của tinh thần Việt Nam, mạnh mẽ, kiên cường và dám vượt qua giới hạn.