Sau mỗi mùa lũ, đất bị khoét sâu hơn, núi dựng đứng thêm vết nứt. Chính quyền và người dân các địa phương ở Yên Bái, Lào Cai đã chủ động trong “cuộc chiến” giữ người, giữ bản trước sự biến đổi ngày càng khó lường của thiên nhiên.
Diễn tập sát thực tế
Sáng 4/6, tại Yên Bái, Trung đoàn Bộ binh 121 hoàn thành cuộc diễn tập Phòng thủ dân sự, ứng phó bão, lụt và tìm kiếm cứu nạn. Dưới sự chỉ đạo của Bộ chỉ huy quân sự tỉnh Yên Bái, cuộc diễn tập mô phỏng tình huống mưa lớn kéo dài, lũ ống, lũ quét xuất hiện tại nhiều huyện như Mù Cang Chải, Văn Chấn, Văn Yên gây sạt lở nghiêm trọng.
Diễn tập gồm hai giai đoạn tổ chức chuẩn bị và thực hành ứng phó. Trong đó, Trung đoàn BB121 vận hành cơ chế chỉ đạo chặt chẽ, tổ chức các hội nghị đánh giá tình hình, hiệp đồng lực lượng, điều chỉnh kế hoạch và thực hiện các nhiệm vụ cụ thể như cảnh báo dân cư, sơ tán khẩn cấp, thiết lập sở chỉ huy hiện trường, cứu chữa nạn nhân, cấp phát hàng cứu trợ và tổ chức tìm kiếm tài sản, người bị vùi lấp.
Cuộc diễn tập mô phỏng tình huống mưa lớn kéo dài, lũ ống, lũ quét xuất hiện tại nhiều huyện như Mù Cang Chải, Văn Chấn, Văn Yên gây sạt lở nghiêm trọng sáng 4/6.
Cuộc diễn tập được Ban chỉ đạo đánh giá 9,3 điểm mức hoàn thành xuất sắc. Theo Bộ CHQS tỉnh Yên Bái, đây là hoạt động không chỉ để huấn luyện, mà còn góp phần nâng cao khả năng phản ứng khẩn cấp sát thực tế, giúp chính quyền và người dân địa phương không bị động trước thiên tai ngày càng bất thường.
Cơn bão số 3/2024 tại Yên Bái ước thiệt hại 4.765 tỷ đồng, thiên tai đã làm 54 người chết và mất tích; thiệt hại 25.979 nhà ở; di dời 21.367 hộ dân trên địa bàn tỉnh đảm bảo an toàn cho các hộ dân bị ngập lụt và sạt lở đất.
Tại Lào Cai, bão làm 138 người chết (Sa Pa 9 người, Văn Bàn 2 người, Bắc Hà 30 người, Si Ma Cai 7 người, Bát Xát 15 người, Bảo Yên 75 người).
Thực tế ở các địa phương vùng cao cho thấy, những hiểm họa mà cuộc diễn tập mô phỏng hoàn toàn có thể xảy ra.
Tại thôn Làng Mảnh (xã Bản Qua, Bát Xát, Lào Cai), ông Lù Văn Phưỡng chỉ tay về vết nứt sâu ngay sau nhà: “Cách đây hai năm, lũ cuốn sập ba căn nhà phía dưới. Từ đó, cứ mưa lớn là cả nhà tôi phải chuyển lên lán cao hơn ở tạm”.
Chỉ riêng bão số 3 năm 2024 (Yagi) đã khiến hàng chục điểm sạt lở nghiêm trọng tại thành phố Yên Bái, Trấn Yên (Yên Bái), Sa Pa, Bát Xát, Bảo Yên (Lào Cai), làm thiệt hại hàng chục tỷ đồng, chia cắt giao thông nhiều ngày. Những vết thương đất núi ấy chưa kịp liền da thì mùa mưa năm nay lại tiếp tục gióng hồi chuông cảnh báo.
Chủ động di dời, không để dân bị động
Từ bài học thực tế, chính quyền các huyện đã chủ động rà soát, lập bản đồ cảnh báo lũ quét và sạt lở. Tại huyện Văn Chấn, hơn 600 hộ dân nằm trong vùng nguy cơ cao đã được đưa vào diện cần di dời. Đến nay, gần 300 hộ đã được bố trí nơi ở mới tại các khu tái định cư.
Ở xã Nậm Mười, nơi từng bị cô lập sạt lở ta luy dương cán bộ xã đến từng hộ vận động, hỗ trợ dân dựng lán tạm hoặc chuyển đến nhà người thân.
“Chúng tôi thực hiện đúng phương châm ‘4 tại chỗ’. Khi thiên tai xảy ra, không ai bị bỏ lại phía sau”, ông Đặng Duy Hiển, Bí thư huyện Văn Chấn khẳng định.
Tại Lào Cai, chính quyền các huyện Sa Pa, Bắc Hà, Mường Khương cũng triển khai các đội xung kích cộng đồng, phối hợp bộ đội biên phòng tổ chức sơ tán dân kịp thời mỗi khi có mưa lớn.
Những cảnh báo về thời tiết trên các nhóm hội Zalo, Facabook nhằm cảnh báo đến với người dân.
Phòng chống thiên tai hiệu quả không thể thiếu vai trò của cộng đồng. Tại nhiều xã, tổ tự quản an toàn thiên tai được thành lập với lực lượng nòng cốt là người dân. Họ được tập huấn kỹ năng sơ tán, sơ cứu, phân luồng và cảnh báo sớm.
Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn tỉnh Yên Bái và Lào Cai đã triển khai hệ thống quan trắc tự động kết nối dữ liệu mưa, độ ẩm đất và cảnh báo sạt lở theo thời gian thực. Những khu vực mưa quá 100mm/3 giờ sẽ lập tức phát tín hiệu cảnh báo về các xã, thông qua loa phát thanh, tin nhắn SMS hoặc Zalo nhóm.
Trong khi đó, tỉnh Yên Bái đang thí điểm lắp đặt hệ thống cảnh báo sớm lũ quét tại 6 xã có nguy cơ cao, với thiết bị tự động theo dõi mực nước suối và phát còi cảnh báo nếu có lũ lớn đổ về.
Ông Trần Anh Văn, Phó trưởng phòng Thủy lợi, Sở Nông nghiệp và Môi trường Yên Bái cho biết: “Mỗi giây chậm trễ là có thể phải trả giá bằng tính mạng. Do đó, chúng tôi đang ưu tiên cao nhất cho các giải pháp cảnh báo nhanh, truyền tin kịp thời để dân kịp sơ tán. Một yếu tố quan trọng khác giúp nâng cao hiệu quả phòng chống thiên tai là sự tham gia chủ động của người dân thông qua truyền thông cộng đồng".
Tại nhiều thôn bản, tổ tự quản an toàn phòng chống thiên tai được thành lập, trong đó người dân chính là lực lượng nòng cốt. Họ được tập huấn nhận biết dấu hiệu sạt lở, sơ tán nhanh, sơ cứu người bị nạn và ứng phó bước đầu trước khi lực lượng chức năng tới hỗ trợ.