Làng nghề là một trong những động lực thúc đẩy phát triển bền vững nông thôn mới, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn, gìn giữ bản sắc văn hóa.
Làng nghề cải thiện đời sống người dân
Tại xã Hồng Sơn (Hà Nội), nghệ nhân Phan Thị Thuận nổi tiếng với nghề trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ, dệt lụa. Sinh ra và lớn lên tại "thủ phủ dâu tằm" - làng nghề lụa Phùng Xá, bà Thuận luôn đau đáu giữ nghề truyền thống của cha ông để lại, không ngừng nghiên cứu tìm tòi để tìm hướng đi mới cho nghề dệt lụa.
Nghệ nhân Phan Thị Thuận bên khung tơ dệt.
Ngay từ nhỏ, bà Thuận đã gắn bó với nghề ươm tơ dệt lụa nên rất am hiểu các công đoạn của nghề dệt truyền thống.
Bên cạnh đó, bà còn kỳ công nghiên cứu và cho ra đời lụa từ tơ sen. Đây là sản phẩm đặc biệt, mang thương hiệu riêng của làng Phùng Xá và có giá trị kinh tế cao. Những sợi tơ sen mảnh mai, dễ đứt, qua bàn tay của nữ nghệ nhân đã trở thành những sản phẩm có giá trị lên đến hàng chục triệu đồng như khăn lụa tơ sen, lụa tơ sen, áo dài thêu tơ sen.
"Để lấy được tơ sen, người thợ dùng dao khứa xung quanh cuống sen, rồi kéo tơ, ve cho sợi tơ sen tròn lại. Kỹ thuật dùng dao cắt đòi hỏi chính xác, nếu quá sâu vào thân sen thì sợi tơ sẽ đứt và ngắn, việc kéo ve sợi cũng cần khéo léo. Một người thợ phải học mất 1-2 tháng mới có thể làm được", nghệ nhân Phan Thị Thuận nói.
Để phát triển làng nghề và đưa lụa truyền thống vươn xa, bà Thuận vừa thành lập công ty kinh doanh các sản phẩm lụa, vừa truyền dạy bí kíp, cách làm lụa tơ sen, lụa truyền thống cho thế hệ trẻ. Công ty do bà Thuận làm chủ tạo ra việc làm thường xuyên cho lao động tại địa phương, giúp họ ổn định cuộc sống.
Nhiều bạn trẻ tìm đến để học nghề làm lụa.
Còn tại xã Bát Tràng, nghề gốm sứ trở thành biểu tượng của sự sáng tạo, tinh hoa của thủ công Việt Nam. Những sản phẩm gốm sứ nơi đây vẫn giữ được nét độc đáo riêng, tinh xảo, hài hòa, không ngừng đổi mới để đáp ứng nhu cầu hiện đại. Hoạt động sản xuất gốm sứ Bát Tràng vẫn mang dáng dấp của một làng nghề truyền thống lâu đời.
Theo ông Đỗ Thành Thuận, Phó Chủ tịch UBND xã Bát Tràng, xã tập trung đẩy mạnh phát triển kinh tế, ưu tiên phát triển kinh tế làng nghề gắn với đô thị, thương mại, dịch vụ. Làng gốm Bát Tràng là trung tâm sản xuất gốm truyền thống với khoảng 1.000 hộ sản xuất gốm sứ, hơn 200 doanh nghiệp gốm sứ với hơn 100 nghệ nhân đang tham gia sản xuất, kinh doanh gốm.
"Các sản phẩm gốm sứ Bát Tràng được chế tác bởi bàn tay tài hoa của những người thợ, đa dạng về mẫu mã, kiểu dáng. Các sản phẩm không chỉ phục vụ thị trường trong nước mà còn xuất khẩu tới nhiều nước trên thế giới. Điều này không chỉ giúp bảo tồn nghề làm gốm mà còn tạo ra cơ hội phát triển kinh tế cho người dân, giải quyết việc làm cho hàng vạn lao động, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - văn hóa trên địa bàn", ông Thuận cho biết.
Chị Bùi Ngọc Minh, nhân viên xưởng gốm sứ Thanh Hương chia sẻ: "Tôi đã gắn bó với nghề gốm được hơn 20 năm. Nghề gốm cho tôi công việc và thu nhập ổn định. Là người con Bát Tràng, tôi cảm thấy tự hào vì chúng tôi có thể giữ nghề, biết cách giúp làng nghề ngày càng phát triển".
Bảo tồn, thúc đẩy phát triển kinh tế làng nghề
Thời gian qua, các làng nghề của Hà Nội đóng góp tích cực vào chuyển dịch cơ cấu, phát triển kinh tế của Thủ đô, tạo tiền đề thực hiện thành công Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) và xây dựng nông thôn mới trên địa bàn thành phố.
Tính đến nay, Hà Nội đã đánh giá, phân hạng được 3.317 sản phẩm OCOP (chiếm 21,3% của cả nước), trong đó có 6 sản phẩm 5 sao, 22 sản phẩm tiềm năng 5 sao, 1.571 sản phẩm 4 sao và 1.718 sản phẩm 3 sao, dẫn đầu cả nước về số lượng sản phẩm OCOP.
Người thợ tỉ mỉ nặn gốm, vẽ gốm.
Theo ông Trương Anh Tuấn, Trưởng Phòng Kinh tế xã Hồng Sơn, xã có nhiều làng nghề. Trong đó, làng nghề dệt may, nhuộm Phùng Xá là làng nghề truyền thống đã được thành phố công nhận, có sản phẩm OCOP 5 sao. Đó chính là sản phẩm chăn tơ tằm tự dệt của nghệ nhân Phan Thị Thuận.
Nhiều sản phẩm khác như gối tơ sen, khăn lụa tơ sen, tranh lụa tơ sen, khăn lụa tơ tằm, áo bông tơ tằm… cũng đã đạt chứng nhận OCOP 4 sao và được đánh giá có tiềm năng OCOP 5 sao. Các sản phẩm này được thị trường trong và ngoài nước đón nhận và ưa chuộng bởi sự độc đáo, tinh tế, giúp phát triển kinh tế làng nghề tại địa phương.
Bên cạnh việc phát triển kinh tế, công tác bảo tồn những giá trị văn hóa làng nghề còn được các bên quan tâm. Làng gốm Bát Tràng hiện đang là một trong những làng nghề tiêu biểu áp dụng mô hình phát triển làng nghề gắn với bảo tồn di sản văn hóa, thu hút du lịch thành công.
Ông Nguyễn Thành Thuận, Phó Chủ tịch UBND xã Bát Tràng chia sẻ, địa phương có sự kết hợp giữa bảo tồn làng nghề với đổi mới. Bát Tràng vừa giữ gìn kỹ thuật làm gốm, vừa đẩy mạnh ứng dụng công nghệ hiện đại ngay từ khâu nung gốm, tạo men cho đến xúc tiến thương mại điện tử... Qua đó đánh thức tình yêu nghề đối với thế hệ trẻ để giữ lửa, tiếp nối truyền thống của làng nghề.
Đặc biệt, Bát Tràng tập trung phát triển làng nghề gắn với du lịch trải nghiệm, tạo điểm đến hấp dẫn cho du khách trong và ngoài nước. Khách du lịch khi đến với làng gốm Bát Tràng vừa có cơ hội tham quan nơi sản xuất, tiếp xúc với thợ thủ công, trực tiếp tham gia làm thử một vài công đoạn sản xuất, vừa có thể mua các sản phẩm thủ công mỹ nghệ đa dạng.
Sản phẩm gốm Bát Tràng độc đáo, đa dạng mẫu mã.
Theo Văn phòng Điều phối Chương trình xây dựng nông thôn mới Hà Nội, hiện thành phố có hơn 1.350 làng nghề, chiếm tới 40% tổng số làng nghề cả nước, trong đó 337 nghề truyền thống đã được công nhận như gốm Bát Tràng, lụa Vạn Phúc, lụa Phùng Xá, mây tre đan Phú Vinh, sơn mài Hạ Thái, thêu Quất Động...
Công tác bảo tồn, phát triển kinh tế làng nghề đóng vai trò quan trọng trong sự chuyển đổi cơ cấu kinh tế khu vực nông thôn, giữ gìn bản sắc truyền thống; nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người dân, phát triển du lịch văn hóa. Không những vậy, đây còn là yếu tố quan trọng tạo đòn bẩy trong xây dựng, hoàn thiện các mục tiêu nông thôn mới.
Trong thời gian tới, Hà Nội sẽ tiếp tục đồng hành cùng nghệ nhân, thợ lành nghề, giúp kinh tế làng nghề tiếp tục phát triển bền vững. Bên cạnh đó, thành phố sẽ quy hoạch phát triển làng nghề. Trong đó, phát triển nghề gắn với làng nhằm khôi phục, bảo tồn, phát triển làng nghề gắn với du lịch, giáo dục trải nghiệm. Thúc đẩy, đa dạng hóa sản phẩm, thiết kế mẫu mã mới; xây dựng thương hiệu, nhãn hiệu tập thể, bộ nhận diện cho làng nghề.