Luật Đường sắt 2025 có nhiều quy định mới, tạo hành lang pháp lý quan trọng để khuyến khích sử dụng sản phẩm, dịch vụ trong nước, đẩy mạnh chuyển giao công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực, phát triển đường sắt nội địa.
Phải chuyển giao công nghệ
Cục Đường sắt Việt Nam (Bộ Xây dựng) cho biết, trong thời gian dài, việc đầu tư của Nhà nước cho phát triển công nghiệp đường sắt còn hạn chế. Nhu cầu của thị trường đối với các sản phẩm công nghiệp đường sắt rất ít. Do đó, dây chuyền công nghệ sản xuất trong nước chủ yếu do các doanh nghiệp công nghiệp đường sắt tự đầu tư.
Đầu tư phát triển công nghiệp đường sắt tại Việt Nam còn hạn chế. (Ảnh minh họa)
Sản xuất còn manh mún, nhỏ lẻ, chủ yếu tập trung sản phẩm có hàm lượng công nghệ thấp như sản xuất tà vẹt, lắp ráp đầu máy, sản xuất khung vỏ toa xe...
Theo quy định hiện nay, việc đầu tư các dự án đường sắt phải thực hiện theo cơ chế đấu thầu cạnh tranh trong nước và quốc tế. Các doanh nghiệp của Việt Nam khó có khả năng tham gia chuỗi sản xuất, cung ứng trang thiết bị đường sắt, đặc biệt sản phẩm công nghiệp đường sắt hiện đại, do không cạnh tranh được với các doanh nghiệp nước ngoài đã có sẵn công nghệ và kinh nghiệm.
Để thể chế hóa chủ trương của Đảng tại Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 17/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương về tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; Kết luận số 49-KL/TW ngày 28/2/2023 của Bộ Chính trị về định hướng phát triển giao thông vận tải đường sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, Luật Đường sắt 2025 đã bổ sung một số quy định nhằm thúc đẩy nội địa hóa ngành đường sắt của Việt Nam.
Theo đó, lần đầu tiên Luật Đường sắt dành riêng Mục 3 để quy định về đầu tư phát triển công nghiệp đường sắt.
Cụ thể, một số sản phẩm, hàng hóa công nghiệp đường sắt thuộc danh mục công nghệ cao được ưu tiên đầu tư phát triển theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ và quy định của pháp luật về công nghệ cao.
Luật Đường sắt 2025 cũng quy định, các dự án đầu tư xây dựng đường sắt, công trình công nghiệp đường sắt có gói thầu được tổ chức đấu thầu quốc tế, phải có điều kiện ràng buộc nhà thầu nước ngoài thực hiện chuyển giao công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực cho đối tác Việt Nam để làm chủ công tác quản lý, vận hành, khai thác, bảo trì và từng bước làm chủ công nghệ.
Một quy định mới nữa của luật là các nhà thầu, chủ đầu tư dự án đầu tư xây dựng đường sắt và dự án mua sắm, đóng mới đầu máy, toa xe phải ưu tiên sử dụng các sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ trong nước có thể sản xuất, cung cấp. Quy định này nhằm tạo điều kiện thu hút tối đa mọi nguồn lực đầu tư, phát triển công nghiệp đường sắt, qua đó tạo ra thị trường đủ lớn để phát triển các ngành công nghiệp phụ trợ.
Luật Đường sắt 2025 đã có quy định ràng buộc nhà thầu nước ngoài thực hiện chuyển giao công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực cho đối tác Việt Nam.
Đồng thời, Luật Đường sắt 2025 cũng bổ sung quy định danh mục dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đường sắt được giao nhiệm vụ cho tổ chức, doanh nghiệp Nhà nước hoặc đặt hàng cho tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam; tiêu chí lựa chọn tổ chức, doanh nghiệp Nhà nước được giao nhiệm vụ hoặc tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam được đặt hàng cung cấp dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đường sắt; nghiên cứu, ứng dụng, nhận chuyển giao công nghệ và một số chính sách đặc thù cho tổ chức, cá nhân thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ phục vụ phát triển công nghiệp đường sắt.
Cơ hội cho doanh nghiệp Việt
Tại buổi làm việc với lãnh đạo Chính phủ và các bộ, ngành về dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, ông Nguyễn Việt Quang, Phó chủ tịch kiêm Tổng giám đốc Tập đoàn Vingroup - nhà đầu tư Công ty cổ phần Đầu tư và phát triển đường sắt cao tốc Vinspeed cam kết sẽ bảo đảm đầu tư công nghệ, thiết bị hiện đại, tăng cường hợp tác với các đối tác tăng tỷ lệ nội địa hóa ngành đường sắt; bố trí, đào tạo nguồn nhân lực để thực hiện dự án cũng như vận hành khi dự án đi vào hoạt động.
Vinspeed cam kết sẽ đầu tư, nghiên cứu phát triển công nghệ đường sắt tốc độ cao để không chỉ làm chủ công nghệ được chuyển giao từ đối tác nước ngoài mà còn tạo ra các giá trị công nghệ mới của Việt Nam.
Trước đó, Tập đoàn Hòa Phát đã ký kết hợp đồng cung cấp công nghệ và dây chuyền sản xuất với Tập đoàn sản xuất thép hàng đầu thế giới SMS (Đức) nhằm thiết kế, cung cấp và lắp đặt dây chuyền sản xuất sản phẩm ray cao tốc "Made in Viet Nam" đầu tiên vào quý I/2027.
Theo Cục Đường sắt Việt Nam, do đầu tư phát triển công nghiệp đường sắt đòi hỏi nguồn vốn đầu tư rất lớn nên việc bổ sung quy định này sẽ đảm bảo thị trường đầu ra, để các doanh nghiệp yên tâm đầu tư.
Với những quy định này, Nhà nước sẽ thu hút được các nguồn lực đầu tư, phát triển công nghiệp đường sắt. Vốn đầu tư cho phát triển công nghiệp đường sắt được đa dạng hoá, không phụ thuộc nhiều vào vốn Nhà nước, qua đó giảm gánh nặng cho ngân sách Nhà nước, nhưng vẫn đảm bảo mục tiêu về chính sách phát triển công nghiệp đường sắt của Đảng và Nhà nước.
Đồng thời, doanh nghiệp trong nước có cơ hội nhận chuyển giao công nghệ hiện đại, làm chủ phần vận hành, bảo trì và nội địa hóa lên 30-40% đóng mới toa xe.
Chưa kể, các doanh nghiệp cơ khí trong nước còn có cơ hội tham gia vào thị trường công nghiệp đường sắt có giá trị lên đến hàng chục tỷ USD. Đây sẽ là tiền đề và động lực quan trọng để các doanh nghiệp cơ khí Việt Nam phát triển và từng bước tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu.