Luật Xây dựng (sửa đổi): Bước ngoặt thể chế đối với ngành Xây dựng Việt Nam

Sau hơn một thập kỷ thi hành, Luật Xây dựng 2014 đã góp phần quan trọng trong công tác quản lý, nhưng cũng bộc lộ nhiều bất cập cần sửa đổi nhằm đảm bảo tính đồng bộ, thúc đẩy phân cấp, phân quyền, tạo động lực phát triển bền vững cho ngành Xây dựng.

ThS Lê Tùng Lâm, Trưởng ban Đô thị HĐND TP Đà Nẵng đã cuộc trao đổi với Báo Xây dựng nhằm làm rõ những tác động của dự luật này đối với doanh nghiệp và ngành Xây dựng Việt Nam.

Sửa đổi để bắt kịp xu thế

Thưa ông, sau hơn 10 năm thi hành, Luật Xây dựng 2014 đã tạo nền tảng pháp lý quan trọng cho ngành. Đến nay, vì sao chúng ta cần phải sửa đổi luật này?

ThS Lê Tùng Lâm: Có thể nói, Luật Xây dựng 2014 là nền tảng pháp lý quan trọng, góp phần định hình toàn bộ hoạt động đầu tư xây dựng ở nước ta, từ khâu quy hoạch, thiết kế, cấp phép đến kiểm soát chất lượng công trình. Trong giai đoạn đầu, luật đã tạo được kỷ cương, đưa hoạt động xây dựng vào nề nếp, góp phần nâng cao hiệu quả đầu tư.

ThS Lê Tùng Lâm, Trưởng ban Đô thị HĐND TP Đà Nẵng.

Tuy nhiên, sau hơn 10 năm thực hiện, Luật đã bộc lộ một số bất cập: Nhiều quy định chồng chéo với các luật mới ban hành như: Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư công, Luật PPP, Luật Đất đai sửa đổi 2024… các thủ tục hành chính nặng nề, chưa theo kịp những yêu cầu mới của thời đại như chuyển đổi số, tăng trưởng xanh...

Chính bởi vậy, việc sửa đổi lần này không chỉ đơn thuần là "cập nhật kỹ thuật", mà là cuộc cải cách thể chế, nhằm tạo sự đồng bộ, minh bạch, hiện đại cho toàn bộ hệ thống pháp luật về xây dựng.

Bước ngoặt tư duy

Một trong những điểm nổi bật của dự thảo là bổ sung nguyên tắc phát triển bền vững, gắn xây dựng với tăng trưởng xanh và đô thị thông minh. Ông đánh giá thế nào về ý nghĩa của sự thay đổi này?

ThS Lê Tùng Lâm: Có thể khẳng định, đây là bước ngoặt lớn của ngành. Nếu trước đây, chúng ta coi công trình xây dựng chủ yếu như một sản phẩm vật chất, chú trọng vào tiến độ và chi phí, thì nay, xây dựng được nhìn nhận như một phần của hệ sinh thái đô thị, nơi yếu tố môi trường, năng lượng, dữ liệu và chất lượng sống của con người phải đặt ở trung tâm.

Điều này đồng nghĩa với việc mọi hoạt động, từ quy hoạch, thiết kế, lựa chọn vật liệu, thi công cho tới vận hành đều phải gắn với tiêu chí xanh, thông minh và tuần hoàn. Ví dụ, việc sử dụng vật liệu thân thiện môi trường, tiết kiệm năng lượng, hay ứng dụng công nghệ quản lý thông minh trong vận hành sẽ trở thành yêu cầu bắt buộc.

Tôi cho rằng, đây là sự thay đổi mang tính đột phá. Nó đưa ngành Xây dựng thoát khỏi tư duy "làm xong là hết trách nhiệm", hướng tới mô hình phát triển bền vững, nơi công trình phải phục vụ cho con người, đồng hành cùng chiến lược ứng phó biến đổi khí hậu và nâng cao chất lượng sống đô thị.

Cách phân loại dự án trong dự thảo Luật mới cũng có nhiều thay đổi, ông nhận định như thế nào về tác động của nó đối với thực tiễn cuộc sống?

ThS Lê Tùng Lâm: Trước đây, chúng ta phân loại dự án chủ yếu dựa vào quy mô và mức độ quan trọng, điều này đôi khi không phản ánh đúng bản chất. Dự thảo lần này đổi mới triệt để: lấy hình thức đầu tư làm tiêu chí phân loại, gồm đầu tư công, đầu tư PPP và đầu tư kinh doanh.

Với cách phân loại này, mỗi loại hình sẽ có quy trình, thẩm quyền và trách nhiệm khác nhau. Điều đó giúp đảm bảo sự đồng bộ pháp lý với Luật Đầu tư công và Luật PPP, đồng thời phản ánh đúng thực chất nguồn vốn. Khi nguồn vốn rõ ràng, trách nhiệm của các bên cũng minh bạch hơn.

Điểm quan trọng nữa là cách tiếp cận này mở ra cánh cửa xã hội hóa nguồn lực. Các dự án hạ tầng quy mô lớn có thể huy động vốn linh hoạt hơn, giảm áp lực cho ngân sách Nhà nước, đồng thời tạo điều kiện để doanh nghiệp tư nhân tham gia sâu vào lĩnh vực hạ tầng. Đây chính là cách tiếp cận hiện đại, phù hợp với xu hướng toàn cầu.

Tác động mang tính lịch sử

Thưa ông, thực tế doanh nghiệp thường "phàn nàn" nhiều về thủ tục thẩm định và cấp phép. Dự thảo Luật mới có điểm gì cải cách mạnh mẽ khâu này?

ThS Lê Tùng Lâm: Đây có lẽ là thay đổi mà doanh nghiệp chờ đợi nhất. Dự thảo Luật áp dụng nguyên tắc "một dự án - một lần kiểm soát". Nghĩa là cơ quan Nhà nước chỉ thẩm định ở giai đoạn trọng yếu, tập trung vào những điểm chốt như an toàn chịu lực, phòng cháy chữa cháy, tuân thủ quy chuẩn và quy hoạch.

Những nội dung khác như tính khả thi kinh tế, năng lực nhà thầu, bảo đảm môi trường… sẽ thuộc trách nhiệm của chủ đầu tư và cơ quan quyết định đầu tư. Nhà nước không làm thay doanh nghiệp, mà chỉ giám sát ở những khâu có liên quan trực tiếp tới lợi ích cộng đồng.

Đặc biệt, những công trình đã được thẩm định ở cơ quan chuyên môn sẽ được miễn giấy phép xây dựng. Các công trình còn lại thì thủ tục cấp phép được số hóa toàn bộ, nộp hồ sơ trực tuyến và giải quyết trong tối đa 7 ngày. Đây là cải cách triệt để, chấm dứt tình trạng doanh nghiệp phải đi lại nhiều lần, giảm thời gian và chi phí, đồng thời nâng cao tính minh bạch của cơ quan quản lý.

Với những thay đổi tích cực như ông vừa chia sẻ, vậy theo ông, những cải cách này sẽ tác động như thế nào đến doanh nghiệp và sự phát triển lâu dài của ngành Xây dựng Việt Nam?

ThS Lê Tùng Lâm: Tôi cho rằng, tác động trước mắt là giảm gánh nặng thủ tục cho doanh nghiệp. Khi quy trình được tinh gọn, chi phí tuân thủ thấp hơn, doanh nghiệp sẽ có thêm nguồn lực để tập trung vào chất lượng, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Về lâu dài, luật mới tạo ra một triết lý quản lý mới như: Giảm thủ tục, tăng trách nhiệm; giảm tiền kiểm, tăng hậu kiểm. Nhà nước không ôm đồm, mà chỉ kiểm soát những khâu then chốt để bảo vệ lợi ích cộng đồng. Ngược lại, doanh nghiệp và tư vấn thiết kế được trao nhiều quyền hơn, nhưng cũng phải chịu trách nhiệm cao hơn.

Luật cũng chính thức đưa công nghệ số, đặc biệt là BIM và cơ sở dữ liệu quốc gia về xây dựng vào khung pháp lý. Điều này sẽ giúp quản lý dự án dựa trên dữ liệu, giảm sai sót, nâng cao tính minh bạch và tiệm cận thông lệ quốc tế.

Nếu triển khai nghiêm túc, tôi tin rằng Luật Xây dựng (sửa đổi) sẽ không chỉ tháo gỡ nút thắt cho doanh nghiệp, mà còn nâng cao chất lượng công trình, tiết kiệm nguồn lực xã hội và thúc đẩy phát triển đô thị bền vững. Đây thực sự là một bước ngoặt thể chế, đưa ngành Xây dựng Việt Nam vào quỹ đạo mới: xanh hơn, thông minh hơn, minh bạch hơn và hiệu quả hơn trong kỷ nguyên hội nhập.

Xin cảm ơn ông!