Những người làm nên dấu ấn văn hóa lịch sử An Giang: Anh hùng áo vải Nguyễn Trung Trực

Anh hùng áo vải Nguyễn Trung Trực sau khi bị hành hình tại Rạch Giá, được người dân tỉnh Kiên Giang lập 15 điểm di tích, cơ sở thờ tự và tổ chức lễ giỗ hàng năm để bày tỏ lòng tri ân, tưởng nhớ tinh thần yêu nước bất diệt của ông.

Dân nhớ, dân thờ kính

Khi thực dân Pháp bắt đầu xâm lược Nam Kỳ, Nguyễn Trung Trực được tuyển chọn vào đội nông binh dưới quyền chỉ huy của lãnh binh Trương Định. Năm 1861, thực dân Pháp tấn công thành Gia Định lần thứ hai, ông cùng đội nông binh tham gia bảo vệ Kỳ Hòa (Gia Định) dưới trướng Thống đốc Quân vụ đại thần Nguyễn Tri Phương.

Sau khi thành Gia Định thất thủ lần thứ hai (tháng 2/1861), ông đã tập hợp những người yêu nước có ý chí chống giặc ngoại xâm hoạt động kháng Pháp ở vùng Tây Nam Bộ, gây cho thực dân Pháp nhiều tổn thất nặng nề.

Tháng 6/1867, Pháp đánh chiếm Hà Tiên, Nguyễn Trung Trực bám thủ ở Hòn Chông (nay thuộc xã Kiên Lương, An Giang) và rồi chuyển quân về hoạt động tại vùng Tà Niên, thuộc Châu Thành, Kiên Giang.

Tiêu biểu là trận chiến dùng hỏa công đốt cháy và nhấn chìm tiểu pháo hạm Hy vọng (L'Espérance) và tiến công tiêu diệt toàn bộ lính Pháp trú tại đồn Kiên Giang.

Được sự ủng hộ hết lòng của dân trong vùng, ngày 16/6/1868, Nguyễn Trung Trực thống lãnh nghĩa binh đánh chiếm đồn Rạch Giá, làm chủ tỉnh lị này trong 6 ngày.

Từ đó, quân Pháp dồn toàn lực, dùng nhiều phương thức, thủ đoạn tàn bạo tiêu diệt bằng được nghĩa quân do Nguyễn Trung Trực lãnh đạo để dập tắt tinh thần kháng chiến của nghĩa quân An Nam.

Sau đó, ông bị Pháp bắt ở đảo Phú Quốc, giam giữ tại khám đường Sài Gòn và thẩm vấn. Trong thời gian đó, kẻ thù dùng mọi phương cách để chiêu dụ như tiền tài, chức tước nhưng Nguyễn Trung Trực vẫn không lung lay ý chí, không chịu quy hàng.

Cuối cùng, ngày 13/10/1868, Pháp quyết định xử chém ông cùng 6 nghĩa binh kiên trung khác tại Rạch Giá để thị chúng. Thế nhưng đứng dưới lưỡi đao của kẻ thù, người anh hùng áo vải Nguyễn Trung Trực vẫn khẳng khái nói lớn: "Bao giờ người Tây nhổ hết cỏ nước Nam thì mới hết người Nam đánh Tây".

Ban bảo vệ di tích đền thờ Nguyễn Trung Trực cho biết, căn cứ vào lời truyền trong dân gian và từ một số tài liệu do Pháp để lại, sau khi bị hành hình, thi thể cụ Nguyễn Trung Trực được giao cho toán lính Pháp đưa ra phía sau Tòa bố chính (còn gọi dinh Tỉnh trưởng) cách nơi hành hình 70m tiến hành chôn cất.

Vì khiếp sợ oai linh của cụ và cũng vì kính nể sự hiên ngang của vị anh hùng mà chính những người lính Pháp đã trồng một cây đa trên mộ cụ để làm dấu.

Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực được người dân nhiều nơi lập đình thờ. Tại Kiên Giang hiện có 15 điểm di tích, cơ sở thờ tự tổ chức lễ giỗ Nguyễn Trung Trực như ở Hòn Đất, Phú Quốc, Châu Thành, Tân Hiệp... Đây là những "địa chỉ đỏ", điểm tham quan để người dân, du khách bày tỏ lòng tri ân, tưởng nhớ Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực.

Ngoài Kiên Giang, nhiều tỉnh cũng có đình thờ Nguyễn Trung Trực như ở Long An, An Giang, Hậu Giang, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Bình Định…

Đình thờ Nguyễn Trung Trực tại Rạch Giá được công nhận là Di tích Lịch sử - văn hóa quốc gia vào năm 1989.

Gắn kết cộng đồng

Lễ hội Đình thần Nguyễn Trung Trực (thường gọi Lễ giỗ cụ Nguyễn) từ ngày 26-28/8 âm lịch hàng năm tại thành phố Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang (nay là phường Rạch giá, tỉnh An Giang). Đây là nét đẹp văn hóa mang ý nghĩa sâu sắc, thể hiện đạo lý "uống nước nhớ nguồn"của dân tộc, là biểu tưởng văn hóa đặc sắc ở An Giang.

Lễ hội nhằm tôn vinh cuộc đời, chiến công và sự hy sinh anh dũng của vị anh hùng áo vải Nguyễn Trung Trực. Đặc điểm riêng có của Lễ giỗ cụ Nguyễn là tính gắn kết cộng đồng, thể hiện qua tinh thần tự giác, thiện nguyện của người dân tham gia, từ đó nhân lên tinh thần yêu nước trong mỗi người dân.

Năm 2023, nhân dịp tưởng niệm 155 năm ngày Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực hy sinh (1868-2023), Ủy ban nhân dân tỉnh Kiên Giang đã tổ chức lễ đón nhận Bằng Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia "Lễ hội Đình thần Nguyễn Trung Trực-thành phố Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang".

Theo lãnh đạo Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh An Giang, Đảng, Nhà nước ta rất quan tâm việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc, Lễ hội là dịp để mọi người bày tỏ lòng biết ơn về những nỗ lực thầm lặng, bền bỉ của cộng đồng, của các thế hệ nghệ nhân và mỗi người dân trong việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản.

Lễ hội thể hiện tính nhân văn đặc sắc và tính xã hội hóa cao, là một lễ hội của cộng đồng, của nhân dân. Tinh thần ấy được trao truyền từ xa xưa đến ngày nay và sẽ đến tận mai sau...

Ông Phan Văn Thi, 74 tuổi, ngụ phường Tịnh Biên, tỉnh An Giang có hơn 25 năm liền làm từ thiện phục vụ Lễ giỗ cụ Nguyễn. Hàng năm, trước lễ khoảng 20-30 ngày, ông thu xếp công việc gia đình, lên kế hoạch vận động người thân đóng góp gạo, rau, củ, quả chuẩn bị làm giỗ cụ Nguyễn.

Như mọi năm, nhóm thiện nguyện của ông Thi có khoảng 100 người, được giao phụ trách một số trại cơm, cùng với đổ bánh xèo phục vụ thực khách miễn phí. "Nhóm của tôi chia thành nhiều tổ, làm các việc pha bột, lặt rau, làm nước chấm, đổ bánh... Mỗi người một việc, nhưng rôm rả trong bầu không khí lễ hội vui tươi, đầm ấm", ông Tám Thi bộc bạch.

Ông Nguyễn Phước Hoa, Phó trưởng Ban Bảo vệ Di tích lịch sử văn hóa mộ và đình Nguyễn Trung Trực cho biết, hằng năm, Lễ giỗ cụ Nguyễn có khoảng 3.000 lượt người đến phục vụ cho khoảng 1,2 đến 1,3 triệu lượt người đến ăn, uống miễn phí.

Từ trước đó khoảng một tháng, Ban tổ chức đã tiếp nhận gạo, đường cát, đậu nành, nếp và cùng nhiều vật phẩm cúng tế… từ các nhà hảo tâm. Ngoài ra, tại Lễ giỗ cụ Nguyễn, ban tổ chức bố trí nhiều trại cơm đãi ăn, nước chai nước và hàng nghìn cái võng phục vụ miễn phí bà con gần xa.