Dòng phim ngắn mô típ tổng tài bá đạo với kịch bản sến súa, phi lý vẫn phủ sóng YouTube, TikTok, thu hút hàng triệu lượt xem. Trong khi Trung Quốc đã mạnh tay cấm phim tổng tài bá đạo, Việt Nam nên ứng xử thế nào với dòng phim này?
Vì sao phim tổng tài kịch bản phi lý vẫn gây sốt?
Theo ghi nhận của Báo Xây dựng, dòng phim ngắn mô típ tổng tài bá đạo, cuộc chiến gia tộc... đang nở rộ trên YouTube, TikTok Yeah1 Short, Gãy Movie, Vie Channel, SMV Studio…
Đa số các bộ phim thể loại này đều gây tranh cãi vì lời thoại sến súa, diễn xuất gượng gạo, kịch bản phi logic đến mức nhàm chán. Song, các tập phim vẫn thu hút hàng chục nghìn, đến hàng trăm nghìn lượt xem chỉ sau ít ngày.
Chỉ sau 3 tập, phim "Dẫn dụ em vào lòng" ghi nhận 13.890 lượt thảo luận, giữ vị trí thứ 9 trong Top 10 bộ phim được bàn luận nhiều nhất trên mạng xã hội.
Theo PGS.TS Nguyễn Văn Thăng Long, Phó chủ nhiệm bộ môn Truyền thông chuyên nghiệp, Đại học RMIT Việt Nam cho rằng, yếu tố cốt lõi làm nên thành công của dòng phim tổng tài là khả năng đáp ứng những nhu cầu tâm lý sâu sắc của khán giả trẻ, cung cấp một không gian lãng mạn hóa hay lý tưởng hóa các tình huống của cuộc sống.
Trong bối cảnh xã hội hiện đại, giới trẻ Việt Nam phải đối mặt với nhiều áp lực từ học tập, khó khăn trong cuộc sống, để cân bằng, họ mong muốn tìm đến các thế giới giải trí trên nền tảng số với các bộ phim đơn giản hóa thành công và lý tưởng hóa tình cảm, cuộc sống như một cơ chế chữa lành về cân bằng (bù đắp) tâm lý (psychological compensation mechanism).
"Thế giới trong phim tổng tài, với những bối cảnh xa hoa và những câu chuyện tình yêu lãng mạn trở thành một lối thoát tạm thời của người trẻ khỏi những lo toan của thực tại. Các kịch bản này chạm vào khao khát sẵn của giới trẻ về một cuộc sống tốt đẹp hơn mà không cần mất quá nhiều thời gian, công sức.
Nhân vật tổng tài, một hình mẫu hội tụ đầy đủ các yếu tố mà nhiều người trẻ cảm thấy thiếu thốn trong đời thực - sự an toàn tuyệt đối về tài chính, quyền lực có thể giải quyết mọi vấn đề, sự công nhận giá trị bản thân và một tình yêu chung thủy, mãnh liệt không quan tâm tới khoảng cách giàu nghèo.
Mô típ phim như chuyện cổ tích hiện đại này trở thành đối tượng để khán giả phóng chiếu những mong ước của mình", ông Nguyễn Văn Thăng Long bày tỏ.
Hệ lụy từ làn sóng phim tổng tài bá đạo
Kịch bản của các phim tổng tài bá đạo thường xoay quanh một công thức quen thuộc: Anh chàng giàu có, lạnh lùng, quyền lực, nhưng rồi "tan chảy" trước cô gái nghèo, thuần khiết. Bên cạnh đó là biến tấu mô típ chị đẹp - hồng hài nhi hay cuộc chiến gia tộc.
Mỗi mô típ, nhân vật tổng tài đều được tái hiện mang hình ảnh bá đạo, phi thường. Chẳng hạn, khi bị nhắc nhở hay gặp tình huống trái ý, nhân vật chính lập tức sai đàn em ra tay đánh người; mô típ chủ tịch cứu mỹ nhân, khi nhân vật nữ rơi vào cảnh khó khăn, ngay tổng tài dùng tiền hoặc quyền lực giải cứu; hay mô típ tình tay ba, nhân vật nữ phụ sẽ dùng mọi thủ đoạn để hiện thực tham vọng làm dâu hào môn…
Phim Việt "Mẹ lao công học yêu" từng vướng tranh cãi vì lời thoại của phim sến sẩm, gượng gạo.
Về mặt tích cực, PGS.TS Nguyễn Văn Thăng Long cho rằng, những bộ phim mô típ trên là công cụ tâm lý giúp điều chỉnh cảm xúc, tìm kiếm sự cân bằng và bù đắp cho những khoảng trống trong đời sống tình cảm hay tinh thần. Về mặt tiêu cực, các hiệu ứng lan tỏa lối sống xa hoa (luxury lifestyle spillover effect) từ các bộ phim tổng tài này định hình một hình ảnh cuộc sống hoàn hảo phi thực tế.
"Khán giả trẻ, đặc biệt là những người có ít kinh nghiệm sống, có xu hướng mơ mộng hóa hiện thực, bắt chước, tiếp nhận các yếu tố văn hóa liên quan như phong cách thời trang, cách nói chuyện, hành xử, trang điểm của các nhân vật. Họ cũng bắt đầu hình thành những kỳ vọng phi thực tế về các mối quan hệ tình cảm, hôn nhân.
Đáng lo hơn về xã hội, xu hướng hình tượng hóa tổng tài càng thách thức việc bình đẳng giới trong cuộc sống khi quá đặt nặng vai trò thống trị, thành công, lãnh đạo của nam giới. Trong khi nữ giới lại được xây dựng với hình ảnh phụ thuộc về mặt cảm xúc, phục tùng, và sẵn sàng hy sinh. Cách xây dựng tổng tài càng củng cố các cấu trúc quyền lực bất bình đẳng giới mà xã hội hiện đại đang muốn thay đổi triệt đế.
Việt Nam nên ứng xử thế nào trước làn sóng phim tổng tài?
Trước khi nở rộ tại Việt Nam, dòng phim này đã được phổ biến hàng chục năm qua ở Trung Quốc. Tuy nhiên, từ cuối năm 2024, dòng phim tổng tài bá đạo đã bị Quảng Điện (Tổng cục Quảng bá và Phát thanh truyền hình Trung Quốc) đưa vào danh sách hạn chế.
Cơ quan quản lý nước này yêu cầu nội dung phim bám sát chủ nghĩa hiện thực, không được có các tình tiết hoang đường, quá mức ly kỳ, ảnh hưởng tới hình ảnh doanh nghiệp.
Bên cạnh đó, cơ quan quản lý yêu cầu giảm bớt số lượng phim theo chủ đề tổng tài bá đạo, tránh việc khoe giàu, hưởng thụ làm điểm nhấn, tuyên truyền câu chuyện "giàu có sau một đêm" hay "không làm mà có ăn".
PGS.TS Nguyễn Văn Thăng Long, Phó chủ nhiệm bộ môn Truyền thông chuyên nghiệp, Đại học RMIT Việt Nam.
Theo PGS.TS Nguyễn Văn Thăng Long, Việt Nam chưa có các hình thức quản lý tương tự do chúng ta lo ngại việc kiểm soát quá mức các nội dung cũng có thể làm kìm hãm khả năng sáng tạo của của doanh nghiệp kinh doanh tại Việt Nam. Nhưng nếu thiếu kiểm soát, những tác động của dòng phim tổng tài không chỉ giới hạn trong phạm vi nhận thức mà còn có nguy cơ biến thành "quyền lực mềm văn hóa".
Sự thống trị về quy mô sản xuất, công nghệ phân phối và sức mạnh của các tác phẩm điện ảnh dạng ngắn của Trung Quốc đã tạo ra một lợi thế cạnh tranh áp đảo về giải trí ngay tại Việt Nam.
Ông Long cho rằng, điều này khiến các sản phẩm văn hóa, nội dung số của Việt Nam khó có thể tạo ra một dòng chảy ngược lại có quy mô và sức ảnh hưởng tương đương, hay chỉ đơn thuần là cạnh tranh tốt tại Việt Nam.
"Nó cũng đặt ra một thách thức lâu dài về việc làm thế nào để duy trì và phát huy bản sắc văn hóa riêng, xây dựng xã hội cân bằng về giới, lối sống lành mạnh", ông Long nói.
Tổng cục Phát thanh Truyền hình Trung Quốc đã siết dòng phim yêu đương công sở, có yếu tố "tổng tài bá đạo" vì có quá nhiều chi tiết phi lý, xa rời thực tế và ảnh hưởng đến hình ảnh doanh nhân.
PGS.TS Nguyễn Văn Thăng Long đề xuất: "Các cơ quan quản lý nên gấp rút xây dựng một cơ chế quản lý linh hoạt và thích ứng với sự phát triển nhanh chóng của loại hình phim ngắn này.
Cơ chế này cần đạt được sự cân bằng giữa hai mục tiêu: Một mặt, khuyến khích sự sáng tạo và phát triển của ngành công nghiệp nội dung số trong nước.
Mặt khác, thiết lập các tiêu chuẩn cộng đồng rõ ràng để hạn chế sự lan truyền của các nội dung độc hại, phi thực tế, đặc biệt là những nội dung có thể ảnh hưởng tiêu cực đến nhận thức và sự phát triển của trẻ em và thanh, thiếu niên.
Đồng thời, cần thúc đẩy trách nhiệm của các nền tảng xuyên biên giới trong việc kiểm duyệt và đề xuất nội dung, đảm bảo một môi trường trực tuyến an toàn và lành mạnh hơn cho người dùng Việt Nam", giảng viên Trường Đại học RMIT Việt Nam nói.