Trong tiến trình phát triển đô thị thông minh ở Việt Nam, kiến tạo hạ tầng số, dữ liệu số, nền tảng vận hành và hệ sinh thái số giữ vai trò then chốt. Việc chia sẻ và kết nối dữ liệu rất quan trọng.
Xây dựng trung tâm dữ liệu vùng và nền tảng điều hành số liên tỉnh
Theo báo cáo của Tập đoàn Công nghiệp - Viễn thông Quân đội (Viettel) tại Hội nghị tổng kết Đề án phát triển đô thị thông minh bền vững Việt Nam giai đoạn 2018 - 2025, định hướng đến năm 2030 vừa diễn ra tại Hà Nội, thể chế là điều kiện tiên quyết để xây dựng đô thị thông minh. Khi chính quyền chuyển đổi từ "quản lý truyền thống" sang "quản trị thông minh", mọi nguồn lực sẽ được huy động hiệu quả hơn.
Dữ liệu là nền tảng của đô thị thông minh.
Viettel kiến nghị Chính phủ sớm ban hành nghị định về phát triển đô thị thông minh, đồng thời thiết lập cơ chế điều phối liên tỉnh, liên vùng. Trong đó, các cụm đô thị như Hà Nội - Hưng Yên - Hải Phòng, TP.HCM - Đồng Nai… nên được quy hoạch chung về hạ tầng số, dữ liệu và trung tâm điều hành vùng.
Dữ liệu là nền tảng của đô thị thông minh. Việc xây dựng cơ sở dữ liệu dùng chung, kết nối liên vùng, liên ngành, chính xác và bảo mật là trung tâm của đô thị thông minh. Vì vậy, Viettel cho rằng, Việt Nam cần xây dựng trung tâm dữ liệu vùng và nền tảng điều hành số liên tỉnh, theo mô hình "một nền tảng - nhiều dịch vụ - chia sẻ theo phân quyền".
Ngoài ra, công nghệ phải xuất phát từ nhu cầu thực tế. Mỗi đô thị có đặc thù riêng nên giải pháp phải tùy biến trên nền tảng mở, không rập khuôn và phải có tầm nhìn dài hạn về vận hành, nâng cấp.
Việc phát triển hệ sinh thái là cách tiếp cận bền vững. Một đô thị không thể thông minh chỉ bằng một trung tâm điều hành mà cần có sự đầu tư đồng bộ về giao thông, giáo dục, y tế, năng lượng… theo hệ sinh thái số, có sự tham gia của cả 3 bên: Nhà nước, doanh nghiệp và người dân.
Để làm được như vậy, Viettel kiến nghị Chính phủ tạo cơ chế cho các doanh nghiệp công nghệ chủ lực được tham gia ngay từ đầu trong các khâu lập quy hoạch, tích hợp hệ thống, vận hành dịch vụ, đảm bảo an toàn dữ liệu và cập nhật công nghệ liên tục.
Việt Nam cần xây dựng trung tâm dữ liệu vùng và nền tảng điều hành số liên tỉnh, theo mô hình “một nền tảng – nhiều dịch vụ – chia sẻ theo phân quyền”.
Kiến trúc A2A - "hệ thần kinh" của đô thị thông minh
Đánh giá của Tập đoàn FPT tại Hội nghị tổng kết Đề án phát triển đô thị thông minh bền vững Việt Nam giai đoạn 2018 - 2025, định hướng đến năm 2030 cho rằng, mô hình đô thị thông minh hiện đại sẽ lấy người dân làm trung tâm, xây dựng mối quan hệ cung cấp và tiêu dùng dịch vụ, còn công nghệ là công cụ để nâng cao trải nghiệm và giá trị dịch vụ cho người dùng. Dữ liệu được sử dụng không chỉ để tối ưu vận hành mà còn để cá nhân hóa dịch vụ, phản hồi nhanh với nhu cầu thay đổi của cộng đồng.
Trong bối cảnh đó, AI, đặc biệt là các nền tảng trợ lý ảo (AI assistants) đóng vai trò then chốt trong việc kết nối nhu cầu của người dân với những dịch vụ của thành phố, đồng thời giúp các nhà cung cấp dịch vụ hiểu rõ, phục vụ tốt hơn cho cộng đồng cư dân đa dạng.
Một xu hướng nổi bật và mang tính cách mạng là việc xây dựng các hệ sinh thái AI agent - nơi các trợ lý AI của từng cá nhân (personal AI agent) có thể kết nối, trao đổi và phối hợp tự động với các AI agent của những nhà cung cấp dịch vụ (cơ quan công quyền, đơn vị công ích, doanh nghiệp dịch vụ…) để tạo nên mạng lưới tương tác liên tục, chủ động và tối ưu hóa toàn diện trên quy mô thành phố.
Kiến trúc này tạo nên một mạng lưới AI-to-AI (A2A) có khả năng tự động trao đổi thông tin, thương lượng lịch trình, đặt trước dịch vụ, đồng bộ hóa dữ liệu cá nhân với hệ thống công cộng, đồng thời đảm bảo quyền kiểm soát dữ liệu thuộc về người dùng cuối.
Ví dụ, một cư dân có thể sử dụng trợ lý AI cá nhân để lên kế hoạch cho một ngày làm việc. AI sẽ tự động kiểm tra lịch họp, dự báo giao thông, đặt trước phương tiện di chuyển, đồng bộ hóa với lịch khám bệnh, nhắc nhở các sự kiện cộng đồng và thậm chí tự động thanh toán các hóa đơn dịch vụ công. Tất cả đều được thực hiện thông qua giao tiếp giữa các AI agent mà không cần sự can thiệp thủ công của người dùng.
Một trong những lợi ích rõ rệt nhất của việc kết nối các AI agent cá nhân với AI agent của nhà cung cấp dịch vụ là khả năng tối ưu hóa lịch trình và giảm thiểu thời gian chờ đợi.
Hơn nữa, khi các AI agent của người dân và nhà cung cấp dịch vụ có thể tự động trao đổi và đồng bộ thông tin theo thời gian thực, toàn bộ hệ thống dịch vụ đô thị sẽ đạt hiệu quả sử dụng tài nguyên cao hơn.
Trí tuệ nhân tạo (AI) đóng vai trò then chốt trong việc kết nối nhu cầu của người dân với các dịch vụ của đô thị thông minh.
Ứng dụng công nghệ - dữ liệu phù hợp theo từng nhóm đô thị
Hiện nay, Việt Nam chuyển sang vận hành mô hình chính quyền địa phương hai cấp. Bên cạnh việc phân loại hành chính, quy hoạch phát triển đô thị thông minh cũng cần được tiếp cận theo đặc điểm cấu trúc và lịch sử hình thành của đô thị, nhằm lựa chọn công nghệ, dữ liệu và giải pháp quản lý phù hợp. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh hạ tầng kỹ thuật, dữ liệu và năng lực vận hành đô thị có sự chênh lệch lớn giữa các địa phương.
Theo Tập đoàn VNPT, để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả trong quá trình chuyển đổi sang mô hình đô thị thông minh, có thể phân nhóm đô thị tại Việt Nam thành 3 loại chính trong chiến lược phát triển đô thị thông minh. Trong đó, mỗi nhóm đô thị có hướng tiếp cận và triển khai khác nhau.
Đối với đô thị mới - quy hoạch thông minh từ đầu, chiến lược sẽ là phát triển đồng bộ, thông minh ngay từ đầu; dữ liệu được chuẩn hóa từ khâu quy hoạch, tích hợp đa ngành; ưu tiên các công nghệ như BIM, GIS, Digital Twin, nền tảng điều hành tích hợp.
Việc ứng dụng công nghệ - dữ liệu cần phù hợp theo từng nhóm đô thị.
Đối với đô thị hiện hữu - nâng cấp dựa trên nền hiện trạng, chiến lược phù hợp là tái cấu trúc hạ tầng số, quản trị thông minh từng bước; chuẩn hóa dữ liệu hiện trạng, kết nối hệ thống rời rạc; ưu tiên công nghệ IoT, cơ sở dữ liệu không gian, phân tích dữ liệu lớn, chuyển đổi từng phần.
Còn với đô thị di sản - phát triển thông minh gắn với bảo tồn sẽ phát triển du lịch thông minh, gắn liền bảo tồn với đổi mới sáng tạo; số hóa di sản, dữ liệu lịch sử, phân tích dòng người; ưu tiên công nghệ 3D scanning, VR/AR, mô hình bảo tồn số, giám sát thông minh.
Để thực hiện có hiệu quả những chiến lược nêu trên, VNPT kiến nghị Chính phủ khuyến khích hợp tác công - tư (PPP) trong triển khai đô thị thông minh. Nhà nước đóng vai trò kiến tạo, dẫn dắt; còn doanh nghiệp sẽ cung cấp giải pháp, công nghệ và đồng hành triển khai các mô hình thí điểm hiệu quả.
VNPT cũng kiến nghị tăng cường chia sẻ và kết nối dữ liệu giữa các cơ quan Nhà nước, doanh nghiệp và người dân, hình thành cơ chế chia sẻ dữ liệu liên thông đa ngành, đảm bảo an toàn thông tin và quyền riêng tư, đồng thời xây dựng mô hình quản trị dữ liệu đô thị hiệu quả, linh hoạt theo cấp độ chính quyền.
Các địa phương cần xác định định hướng phát triển công nghệ - dữ liệu phù hợp từng nhóm đô thị; ưu tiên triển khai các nền tảng thu thập, kết nối, xử lý, tích hợp và chia sẻ dữ liệu đô thị cốt lõi trong những lĩnh vực trọng yếu như đất đai, xây dựng, dân cư, giao thông, môi trường…; tăng cường nâng cao năng lực số cho cán bộ quản lý đô thị và cộng đồng.
