Minh bạch và bình ổn giá là kỳ vọng của người dân và giới đầu tư đối với sàn giao dịch vàng do Nhà nước quản lý. Việc có sàn giao dịch còn biến vàng từ tài sản "bất động" thành nguồn lực tài chính phục vụ phát triển kinh tế.
Cung cầu, giá cả chênh lệch lớn
Nhiều tháng qua, tại các cửa hàng kinh doanh vàng lớn thường xuyên ghi nhận cảnh người dân xếp hàng đứng chờ từ sáng sớm để chờ giao dịch.
Nhiều người kỳ vọng, thị trường sẽ ổn định khi có sàn giao dịch vàng (ảnh minh họa).
Ghi nhận tại phố Trần Nhân Tông (Hà Nội), một điểm được xem là "thủ phủ vàng", nhiều hôm ngay từ 6h sáng đã có hàng dài người chờ mua vàng miếng.
Bà Nguyễn Thị Lan (quận Hai Bà Trưng, Hà Nội) chia sẻ, bà đã nhiều lần đến mua vàng vào các thời điểm giá giảm nhưng bị từ chối giao dịch với lý do "tạm dừng bán ra", trong khi khi giá tăng, các cửa hàng lại mở cửa sớm và phục vụ liên tục.
"Người dân chỉ muốn mua một khoản nhỏ để tích trữ, nhưng bị phụ thuộc hoàn toàn vào cửa hàng. Chúng tôi không nắm được giá thật, cũng không biết khi nào được mua", bà Lan cho biết.
Theo ghi nhận, tình trạng chênh lệch giá vàng giữa thị trường tự do và giá niêm yết chính thức có thời điểm lên tới 15-20 triệu đồng/lượng. Một số cửa hàng chỉ niêm yết giá mua vào nhưng không bán ra.
Anh Trần Văn Cường, trú tại Cầu Giấy, Hà Nội phản ánh: "Có lúc giá ngoài thị trường cao hơn giá niêm yết cả chục triệu đồng. Khi người dân muốn bán thì cửa hàng tạm dừng giao dịch, trong khi bên ngoài xuất hiện các đối tượng môi giới tự phát, thu gom với giá thấp hơn đáng kể".
Thử thách nào cho sàn giao dịch vàng?
Một số ý kiến cho rằng, thị trường hiện nay đang thiếu một cơ chế điều tiết tập trung, dẫn đến tình trạng "mạnh ai nấy làm", người mua nhỏ lẻ chịu thiệt thòi. Trong bối cảnh đó, kỳ vọng đang được đặt vào việc Nhà nước sớm thành lập sàn giao dịch vàng quốc gia. Việc có một sàn giao dịch tập trung sẽ giúp công khai hóa giá vàng theo thời gian thực, hạn chế tình trạng đầu cơ, người dân được tiếp cận thị trường một cách minh bạch, bình đẳng, không còn cảnh xếp hàng, mua khó - bán khó như hiện nay.
Nhiều quốc gia trên thế giới như Trung Quốc, Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) đã thành lập sàn giao dịch vàng quốc gia và ghi nhận hiệu quả rõ rệt. Tại Trung Quốc, mọi giao dịch đều phải thực hiện qua Sàn vàng Thượng Hải, giúp giá trong nước bám sát thị trường quốc tế.
Ấn Độ vận hành sàn vàng quốc gia để kiểm soát nguồn nhập khẩu, giảm buôn lậu và tăng tính minh bạch. Thổ Nhĩ Kỳ đưa toàn bộ vàng lưu thông qua sàn Borsa Istanbul nhằm ổn định chính sách tiền tệ, còn UAE xây dựng sàn vàng Dubai trở thành trung tâm giao dịch của khu vực.
Theo ông Đào Xuân Tuấn, Cục trưởng Cục Quản lý ngoại hối (Ngân hàng Nhà nước), việc thành lập sàn giao dịch vàng không chỉ đơn thuần là mở thêm một kênh giao dịch, mà là một chính sách có tác động sâu rộng tới nền kinh tế vĩ mô.
Mục tiêu của sàn giao dịch vàng không chỉ dừng lại ở việc tạo ra một nơi mua - bán vàng vật chất minh bạch, mà còn hướng tới hình thành kênh phân phối vàng nguyên liệu đạt chuẩn quốc tế; tiến tới xây dựng các sản phẩm vàng tài khoản, vàng phái sinh nhằm từng bước huy động nguồn vàng đang nằm trong dân để chuyển hóa thành vốn đầu tư cho nền kinh tế.
Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu này, cần giải quyết hàng loạt khó khăn mang tính nền tảng. Đầu tiên là thiếu cơ sở hạ tầng lưu ký và kiểm định vàng tập trung.
Ở các nước đã triển khai thành công sàn vàng, vàng giao dịch đều phải thông qua hệ thống kho lưu trữ quốc gia và được kiểm định bởi các tổ chức độc lập nhằm bảo đảm chất lượng và truy xuất nguồn gốc. Trong khi đó, Việt Nam chưa có trung tâm lưu trữ hay hệ thống kiểm định tập trung đạt chuẩn quốc tế. Việc xây dựng một cơ chế vận hành sàn giao dịch cần thời gian chuẩn bị kỹ lưỡng.
Thứ hai là rủi ro đối với an toàn hệ thống tài chính. Vàng có tính thanh khoản cao và liên quan đến ngoại tệ, do đó việc cho phép giao dịch tập trung nếu không được kiểm soát chặt chẽ có thể tác động đến chính sách tỷ giá, dự trữ ngoại hối và điều hành tiền tệ quốc gia.
Bên cạnh đó, vàng phái sinh và vàng tài khoản là những sản phẩm tài chính có độ phức tạp cao, đòi hỏi nền tảng pháp lý và cơ chế quản trị rủi ro hiện đại mà Việt Nam chưa từng áp dụng ở quy mô lớn.
Thứ ba là vấn đề an ninh thị trường và chống đầu cơ, thao túng giá. Khi sàn vàng vận hành, lượng lớn tổ chức, cá nhân tham gia thị trường sẽ đặt ra yêu cầu nghiêm ngặt về công bố thông tin, giám sát giao dịch, ngăn chặn hành vi thao túng, tạo cung cầu giả để trục lợi.
Để lựa chọn mô hình phù hợp, Ngân hàng Nhà nước đang xem xét ba phương án: Thành lập Sàn giao dịch vàng quốc gia do Nhà nước quản lý trực tiếp; cho phép đưa vàng vào giao dịch trên Sở Giao dịch Hàng hóa hiện hữu; hoặc tích hợp sàn vàng vào một Trung tâm Tài chính Quốc tế trong tương lai. Mỗi mô hình có ưu - nhược điểm riêng, cần được đánh giá kỹ lưỡng.
Sàn vàng có giúp ổn định thị trường?
Theo TS Lê Xuân Nghĩa, nguyên Phó chủ tịch Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia, việc hình thành sàn giao dịch vàng quốc gia không chỉ là một giải pháp kỹ thuật, mà là bước đi chiến lược trong việc tái cấu trúc toàn diện thị trường vàng Việt Nam.
Khi sàn vàng đi vào hoạt động, cơ chế hình thành giá sẽ hoàn toàn khác với hiện trạng - không còn phụ thuộc vào một vài doanh nghiệp lớn hay các điểm giao dịch tự phát, mà được xác lập dựa trên cung - cầu thực của toàn thị trường, công khai và liên thông trực tiếp với giá vàng thế giới.
"Khi giá vàng trong nước bám sát giá quốc tế, khoảng chênh lệch sẽ thu hẹp một cách tự nhiên. Giá vàng sẽ giảm về mức hợp lý và vận động ổn định hơn, thay vì biến động mạnh gây bất an cho người dân", ông Nghĩa nói.
Sàn giao dịch vàng tập trung được kỳ vọng sẽ chấm dứt thời kỳ vàng bị định giá theo cảm tính, chuyển sang một thị trường minh bạch với hệ thống niêm yết giá theo thời gian thực, mọi giao dịch đều được ghi nhận và giám sát.
Chuyên gia thị trường vàng Nguyễn Bình Minh cũng nhận định, điểm đột phá lớn nhất của sàn giao dịch vàng là tạo ra một "mặt bằng giá chung" được công nhận cả trong và ngoài nước.
Khi Việt Nam xây dựng thành công sàn vàng tập trung, nhà đầu tư nước ngoài có thể tham gia trực tiếp thông qua các sản phẩm tài chính chuẩn hóa, giống như mô hình tại Sàn vàng Thượng Hải (SFE) hoặc Sàn vàng Singapore (SGX).
Việc triển khai sàn giao dịch vàng tập trung còn mở ra kênh huy động nguồn lực vàng lớn đang nằm trong dân - ước tính trị giá lên tới 500 tấn, tương đương hàng chục tỷ USD để đưa vào nền kinh tế.
Thay vì cất trữ vàng vật chất trong két, người dân có thể gửi vàng, giao dịch vàng điện tử hoặc đầu tư chứng chỉ vàng một cách an toàn, linh hoạt và được bảo đảm bởi Ngân hàng Nhà nước.
Tuy nhiên, các chuyên gia cũng cảnh báo quá trình triển khai cần được thực hiện thận trọng. Sàn vàng quốc gia đòi hỏi một cơ chế pháp lý chặt chẽ, công nghệ giao dịch hiện đại, hệ thống lưu ký an toàn tuyệt đối.
Việc bảo đảm thanh khoản, kiểm soát rủi ro, phòng chống thao túng giá và đảm bảo quyền lợi người tham gia là yếu tố then chốt để sàn vận hành hiệu quả ngay từ giai đoạn đầu.
Thực hiện theo lộ trình, thận trọng
Ngân hàng Nhà nước khẳng định việc triển khai sàn giao dịch vàng phải thực hiện theo lộ trình từng bước, thận trọng, đặt mục tiêu ổn định kinh tế vĩ mô lên hàng đầu. Ở giai đoạn đầu, ưu tiên sẽ là minh bạch hóa hoạt động nhập khẩu và giao dịch vàng miếng; các sản phẩm vàng tài khoản, vàng phái sinh hay chứng chỉ vàng chỉ được nghiên cứu áp dụng sau khi đã hoàn thiện khung pháp lý và bảo đảm đủ điều kiện an toàn vận hành.