Chiều 19/6, Hội Kiến trúc sư Hà Nội tổ chức Tọa đàm chuyên đề với chủ đề “Bàn về TOC - Mô hình cộng đồng định hướng giao thông”. TOC (Traffic - Oriented Community) là một mô hình đặt con người và cộng đồng làm trung tâm.
Buổi tọa đàm là dịp sinh hoạt học thuật quan trọng của giới chuyên môn, thảo luận sâu sắc về sự chuyển đổi từ mô hình phát triển đô thị gắn với giao thông công cộng (TOD - Transit Oriented Development) sang cách tiếp cận TOC (Traffic - Oriented Community).
Toàn cảnh Tọa đàm.
TOC - Mô hình cộng đồng định hướng giao thông
Phát biểu khai mạc, TS.KTS Nguyễn Văn Hải, Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Hà Nội cho biết: "Việc triển khai TOD tại Hà Nội còn nhiều hạn chế, thiếu đánh giá bài bản.
Tọa đàm lần này nhằm làm rõ sự khác nhau giữa TOD và TOC, từ đó nhận diện mô hình phù hợp để áp dụng vào công tác quản lý Nhà nước, lý luận phê bình kiến trúc và quy hoạch đô thị".
Theo các chuyên gia, nếu TOD tập trung phát triển đô thị xoay quanh các điểm trung chuyển giao thông công cộng với bán kính tiếp cận khoảng 500–800m, thì TOC mở rộng hơn về cách tiếp cận, nhấn mạnh vai trò của giao thông như một chất xúc tác để hình thành các cộng đồng sống động, đa chức năng, có bản sắc và gắn bó với địa điểm.
TOC không phủ định vai trò của TOD, mà kế thừa và phát triển nó theo hướng nhân văn hơn, coi trọng yếu tố xã hội, sự tương tác giữa con người, không gian và kiến trúc.
Theo ông Nguyễn Tài Thu, đại diện Phòng Quản lý đường sắt đô thị (Sở Xây dựng Hà Nội), mô hình TOD (phát triển đô thị định hướng giao thông công cộng) hiện đã được luật hóa và cụ thể hóa trong hệ thống pháp luật và quy hoạch đô thị Thủ đô, bao gồm Luật Thủ đô (sửa đổi), Luật Đường sắt, các nghị quyết đặc thù của Quốc hội và các đồ án quy hoạch được duyệt.
Thành phố Hà Nội cũng đã ban hành 4 nghị quyết của HĐND để cụ thể hóa quy định về TOD. Tuy nhiên, theo ông Thu, vẫn còn nhiều vấn đề lớn chưa được xác định rõ, như: khoảng cách tiếp cận tối ưu là 500m hay 800m; lựa chọn hành lang, khu vực TOD ra sao; tiêu chuẩn quy hoạch cho các khu đô thị đa chức năng; các bước triển khai cụ thể; cũng như cơ chế tài chính để huy động nguồn lực xã hội cho các dự án TOD.
Từ thực tiễn đó, ông Nguyễn Tài Thu đề xuất đặt hàng nghiên cứu hoặc thành lập các đơn vị nghiên cứu TOD chuyên sâu, từ đó xây dựng các tài liệu hướng dẫn triển khai TOD khả thi, hiệu quả và phù hợp với điều kiện phát triển đô thị của Hà Nội.
Bên cạnh đó, cần nghiên cứu thí điểm một số loại hình giao thông mới như BRT thế hệ mới, xe điện không ray và tăng cường hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm với các thành phố đã triển khai TOD thành công trên thế giới.
Dẫn chứng từ kinh nghiệm quốc tế, KTS Trần Huy Ánh, Ủy viên Thường vụ Hội Kiến trúc sư Hà Nội chia sẻ bài học từ Grand Paris Express dự án giao thông công cộng kết hợp phát triển đô thị (Paris, Pháp) với quy mô 200km tàu điện, 68 nhà ga, tạo ra hơn 115.000 việc làm và đóng góp 20 tỷ Euro lợi ích kinh tế.
"Tỷ lệ hoàn vốn của mô hình này đạt 7 - 8%, trong khi 70% vật liệu xây dựng là vật liệu sinh học, cho thấy tính bền vững cả về môi trường và tài chính", KTS Trần Huy Ánh nhấn mạnh.
Kết nối giao thông, công nghệ và không gian đô thị
Từ góc độ thiết kế, KTS Nguyễn Thành Sơn, chuyên gia giao thông đề xuất tổ chức lại không gian đô thị theo cấu trúc "thành phố bên dưới thành phố" với hệ thống giao thông ngầm, bãi đỗ xe dưới đất và khu dịch vụ thương mại tầng thấp kết nối các tuyến đường sắt đô thị.
"Thiết kế đô thị cần hướng tới công trình thân thiện, hài hòa, liên thông giao thông - thương mại - sinh hoạt cộng đồng", KTS Nguyễn Thành Sơn chia sẻ.
Trong tham luận về công nghệ, ông Hoàng Anh Tuấn, đại diện Vircon HK tại Việt Nam đã chia sẻ ứng dụng BIM, AI và mô hình số (Digital Twin) trong quy hoạch và vận hành hạ tầng đô thị. Theo ông: "Việc tích hợp các công nghệ này sẽ giúp mô phỏng, tối ưu hóa toàn bộ vòng đời công trình từ quy hoạch đến vận hành, góp phần giảm tới 34% chi phí khai thác vận hành".
Các đại biểu chụp ảnh lưu niệm tại Tọa đàm.
Tọa đàm đã mang đến góc nhìn mới mẻ, sâu sắc về phát triển đô thị theo hướng tích hợp giao thông và cộng đồng. Nhiều chuyên gia nhận định TOC là một bước tiến từ TOD không chỉ dựa vào hạ tầng cứng mà còn cần các chính sách mềm để khơi dậy năng lực của cộng đồng, người dân và các bên liên quan trong kiến tạo không gian sống.
Sau khi kết thúc tọa đàm, Hội Kiến trúc sư Hà Nội sẽ tổng hợp các ý kiến đóng góp làm tài liệu tham khảo cho Sở Quy hoạch Kiến trúc, các cơ sở đào tạo và cơ quan quản lý trong quá trình xây dựng mô hình đô thị bền vững, hướng tới tương lai cho Thủ đô và các đô thị Việt Nam.
Khi liên hệ tới các dự án cải tạo chung cư cũ tại Hà Nội hiện nay, KTS Trần Huy Ánh cho rằng chúng ta vẫn đang trong giới hạn hẹp về nghiên cứu chủ yếu xoay quanh hệ số K, chiều cao công trình hay đàm phán tầng 1, mà chưa mở rộng tầm nhìn ra quy mô đô thị liên kết và tích hợp.
Theo ông, cần thay đổi cách tiếp cận: từ tư duy chỉnh trang từng khu đơn lẻ sang chiến lược kết nối tổng thể. Trong đó, sử dụng công cụ của TOD để tổ chức lại không gian và mạng lưới hạ tầng, đồng thời hướng đến mô hình TOC nơi giao thông không chỉ phục vụ di chuyển mà đóng vai trò định hình cộng đồng, gắn kết lợi thế tự nhiên, văn hóa, kinh tế và xã hội.
"TOC sẽ tạo ra động lực phát triển mới, giúp đô thị vận hành bền vững từ chính những tương tác giữa cư dân với không gian và hệ thống giao thông được thiết kế hợp lý", ông chia sẻ.