Tại hội thảo "Ngành nước Việt Nam trong kỷ nguyên mới: Thách thức và cơ hội" diễn ra ngày 20/8, trong khuôn khổ Tuần lễ ngành Nước Việt Nam 2025, các chuyên gia nhấn mạnh sự cần thiết phải sớm ban hành Luật cấp, thoát nước.
Nước sạch là hàng hóa đặc biệt, mọi người đều phải được tiếp cận
Ông Nguyễn Minh Đức, Trưởng phòng Quản lý cấp thoát nước, Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng (Bộ Xây dựng) cho biết, đến năm 2025, khu vực đô thị tại Việt Nam có khoảng 250 doanh nghiệp cấp nước đô thị với 1.000 nhà máy nước sạch đô thị và nông thôn phụ cận. Tổng công suất các nhà máy nước đạt 13,2 triệu m3/ngày đêm. Tỷ lệ dân cư đô thị được cung cấp nước sạch đạt 94%.
Việt Nam đang có khoảng 250 doanh nghiệp cấp nước đô thị với 1.000 nhà máy nước sạch đô thị và nông thôn phụ cận.
Khu vực nông thôn có khoảng 18.000 công trình cấp nước sạch nông thôn tập trung và 10 triệu công trình cấp nước quy mô hộ gia đình. Tỷ lệ người dân nông thôn được sử dụng nước hợp vệ sinh đạt 92,5%, trong đó gần 54% sử dụng nước sạch đạt quy chuẩn QCVN 02:2009/BYT của Bộ Y tế.
Trong lĩnh vực thoát nước và xử lý nước thải, tỷ lệ thu gom nước thải của phạm vi phục vụ hệ thống thoát nước đô thị toàn quốc đạt khoảng 64%. Tính đến tháng 12/2024, cả nước có 83 nhà máy xử lý nước thải đô thị đang vận hành tại hơn 50 đô thị. Tổng công suất thiết kế các nhà máy xử lý nước thải khoảng 2,064 triệu m3/ngày. Công suất thực tế khoảng 1,063 triệu m3/ngày.
Theo đánh giá của Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng, ngành nước Việt Nam vẫn còn một số tồn tại, hạn chế, nổi bật là việc pháp luật liên quan trực tiếp đến lĩnh vực cấp, thoát nước chưa tương xứng với vai trò, tầm quan trọng của dịch vụ cấp, thoát nước là dịch vụ thiết yếu.
Quy hoạch cấp, thoát nước chưa đầy đủ, đồng bộ. Chất lượng dự báo còn hạn chế gây khó khăn cho việc định hướng, đầu tư phát triển hệ thống cấp, thoát nước. Hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu về cấp nước, thoát nước và xử lý nước thải chưa đầy đủ. Công trình cấp, thoát nước thiếu bền vững, hiệu quả.
Việc ban hành giá nước sạch gặp nhiều khó khăn. Giá dịch vụ thoát nước và xử lý nước thải còn thấp. Quản lý nhà nước về cấp, thoát nước còn chồng chéo, chưa thống nhất.
Để giải quyết tồn tại, hạn chế và đáp ứng những yêu cầu của thực tiễn, Bộ Xây dựng tiếp tục chỉnh lý, hoàn thiện dự án Luật cấp, thoát nước để báo cáo Chính phủ, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đưa vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2026 - 2027 nhiệm kỳ Quốc hội XVI. Trong đó, Bộ Xây dựng đưa ra một số định hướng quan trọng để phát triển ngành Nước.
Pháp luật liên quan trực tiếp đến lĩnh vực cấp, thoát nước chưa tương xứng với vai trò, tầm quan trọng của dịch vụ cấp, thoát nước là dịch vụ thiết yếu.
Trước hết, luật cần quy định nước sạch là sản phẩm, hàng hóa đặc biệt, đảm bảo mọi người dân được quyền tiếp cận, sử dụng nước sạch. Quy định quy hoạch tổng thể quốc gia về cấp, thoát nước; quy hoạch chuyên ngành cấp, thoát nước cấp tỉnh cần được bổ sung trong danh mục quy hoạch ngành của Luật quy hoạch.
Luật cấp, thoát nước cần quy định chính sách thúc đẩy phát triển công trình cấp nước quy mô lớn, tính liên kết vùng, kết nối, hỗ trợ cấp nước nông thôn; tiếp tục thực hiện chủ trương xã hội hóa dịch vụ cung cấp nước sạch sau khi hoàn thiện khung pháp luật; quy định quản lý chất lượng dịch vụ cấp nước; quản lý bảo đảm an ninh, an toàn cấp nước, quản lý thoát nước an toàn…
Dịch vụ cấp nước sạch, thoát nước và xử lý nước thải là dịch vụ thiết yếu, có tính đặc thù thuộc danh mục hàng hóa do nhà nước định giá và cần có phương pháp định giá riêng hoặc hướng dẫn tính đặc thù về định giá.
Ngoài ra, Bộ Xây dựng cũng đề xuất giao một bộ thực hiện quản lý nhà nước về cấp, thoát nước trên toàn quốc; quản lý cấp nước không phụ thuộc vào địa giới hành chính.
Ba nhóm giải pháp cho quy hoạch cấp, thoát nước
Ông Trịnh Xuân Thịnh, Phó tổng Giám đốc Công ty CP Nước và Môi trường Việt Nam (VIWASE) đánh giá, quy hoạch cấp, thoát nước có vai trò then chốt trong sự phát triển ngành Nước. Đó là cơ sở để thực hiện các dự án đầu tư xây dựng về cấp, thoát nước; góp phần phát triển hạ tầng bền vững, thu hút đầu tư và ứng phó biến đổi khí hậu.
Mặc dù vậy, quy hoạch cấp, thoát nước trong quy hoạch tỉnh vẫn còn nhiều bất cập như thiếu chuyên môn sâu và tính khả thi; cơ sở dữ liệu yếu; thiếu ứng dụng khoa học công nghệ và các mô hình tiên tiến trong lập quy hoạch; quy hoạch cấp, thoát nước thiếu đồng bộ với các quy hoạch ngành khác; thiếu liên kết vùng, chưa có chiến lược ngành Nước quốc gia.
Để giải quyết những bất cập nêu trên, ông Trịnh Xuân Thịnh đưa ra ba giải pháp trọng tâm. Thứ nhất, tiếp tục hoàn thiện thể chế, chính sách, sớm ban hành Luật cấp, thoát nước, trong đó cho phép lập quy hoạch cấp, thoát nước cấp tỉnh riêng.
Việt Nam cần sớm ban hành Luật cấp, thoát nước, trong đó cho phép lập quy hoạch cấp, thoát nước cấp tỉnh riêng.
Thứ hai là tăng cường ứng dụng công nghệ và dữ liệu số, trong đó tập trung xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia ngành Nước, sử dụng hệ thống thông tin địa lý (GIS), trí tuệ nhân tạo (AI), viễn thám trong lập và quản lý quy hoạch…
Thứ ba là tăng cường nguồn lực và năng lực thực thi, bao gồm: Bố trí ngân sách cho lập, quản lý cập nhật dữ liệu; bắt buộc ứng dụng công nghệ mô hình hóa; có định mức chi phí riêng cho các mô hình chuyên ngành áp dụng vào quy hoạch; xây dựng quy hoạch ngành Nước quốc gia định hướng toàn diện.
Chuyển đổi số là yêu cầu tất yếu của doanh nghiệp
Ông Dương Quý Dương, Tổng giám đốc Công ty CP Cấp nước Huế (HueWACO) đánh giá, chuyển đổi số là yêu cầu tất yếu của mỗi doanh nghiệp nhằm thích nghi và phát triển, tăng cường hiệu quả trong công tác quản lý và nâng cao chất lượng dịch vụ, trải nghiệm của khách hàng.
Tuy nhiên, chuyển đổi số ngành Nước tại Việt Nam đang phải đối mặt với một số khó khăn như dữ liệu phân tán, chưa đồng bộ, đầu tư hạ tầng quản lý cơ sở dữ liệu có chi phí cao…
Chuyển đổi số là yêu cầu tất yếu của mỗi doanh nghiệp ngành Nước.
Hiện nay, HueWACO đẩy mạnh chuyển đổi số dựa trên 3 trụ cột, bao gồm: Dịch vụ khách hàng số, vận hành tự động - thông minh hệ thống cấp nước và quản trị số. Trong đó, khách hàng số là trung tâm, hai trụ cột vận hành và quản trị sẽ xoay quanh khách hàng số. Vận hành thông minh sẽ hỗ trợ ra quyết định và nâng cao trải nghiệm khách hàng, còn quản trị số là bộ não, liên kết với hai trụ cột còn lại
Để tăng cường hiệu quả, HueWACO đang xây dựng doanh nghiệp số trên nền tảng đô thị thông minh, gắn liền chuyển đổi số doanh nghiệp với chiến lược chuyển đổi số của thành phố Huế.
Trong khi đó, ông Trần Cường, Giám đốc kỹ thuật công nghệ của Tổng công ty Cấp nước Sài Gòn (SAWACO) cho biết, SAWACO đang sử dụng các phần mềm mô phỏng, quản lý kỹ thuật chuyên ngành tiên tiến như phần mềm phân tích thủy lực (WaterGEMS), hệ thống thông tin địa lý (GIS)...
Với việc xây dựng trung tâm vận hành tập trung (NOC), công ty có thể dễ dàng giám sát toàn bộ hệ thống cấp nước; phân tích dữ liệu, mô phỏng kịch bản; cảnh báo các diễn biến bất thường và hỗ trợ ra quyết định vận hành.
SAWACO đang ứng dụng chuyển đổi số trong điều hành và dịch vụ khách hàng.
Ngoài ra, SAWACO còn ứng dụng chuyển đổi số trong điều hành và dịch vụ khách hàng thông qua tra cứu hóa đơn điện tử, gắn mới đồng hồ, thanh toán online hay ký hợp đồng điện tử.
Chia sẻ về định hướng phát triển khoa học công nghệ và chuyển đổi số ngành nước trong thời gian tới, ông Trần Cường cho hay, SAWACO đặt mục tiêu cung cấp nước sạch uống được trực tiếp tại vòi, vận hành hệ thống cấp nước thông minh thời gian thực và ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số, xây dựng mô hình doanh nghiệp số toàn diện.
Để làm được như vậy, SAWACO sẽ cần tăng cường phát triển, ứng dụng khoa học công nghệ, chuyển đổi số và phát triển nguồn nhân lực công nghệ cao để nâng cao trải nghiệm cho khách hàng.