AI và câu chuyện “con dao hai lưỡi”

AI đã thực sự được ứng dụng ngày càng sâu trong lĩnh vực báo chí mà lâu nay nhiều người trong ngành vẫn tự tin trí tuệ nhân tạo khó thay thế.

Những tờ báo có tuổi đời lâu năm trong làng báo thế giới như: The New York Times, The Washington Post, Nikkei… đều chứng kiến làn sóng chuyển đổi số và ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) mạnh mẽ, tạo ra thay đổi sâu sắc trong cách thức tác nghiệp, sản xuất và phân phối thông tin. Tuy nhiên, đằng sau xu hướng đó cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro.

Trả 450 USD/tháng thuê người dẫn chương trình ảo

Cách đây không lâu, ngành truyền thông thế giới bất ngờ khi chính quyền tỉnh Jeju (Hàn Quốc) tuyên bố chi 600.000 won (tương đương 450 USD)/tháng để thuê người máy ảo J-na thực hiện chương trình YouTube hằng tuần.

Người dẫn chương trình nữ do máy tính tạo ra chủ yếu cung cấp thông tin cập nhật về chính sách và tin tức địa phương từ hòn đảo, đọc kịch bản được chuẩn bị thông qua công nghệ AI.

Theo chính quyền đảo Jeju, chương trình do một công ty tư nhân phát triển và quản lý có chi phí 600.000 won/tháng, thấp hơn nhiều so với chi phí thuê người dẫn chương trình thật nên họ quyết định thử nghiệm.

Tên J-na bắt nguồn từ sự kết hợp các chữ cái đầu của "Jeju" "News" và "AI". Trong video ngày 8/3 của "Weekly Jeju", được phát sóng trên kênh YouTube và trang web của tỉnh, J-na mặc chiếc váy xanh vừa trình bày bản tin vừa thỉnh thoảng lắc lư nhẹ qua lại để trông tự nhiên hơn.

Đây không phải là lần đầu tiên người dẫn chương trình tin tức AI được giới thiệu tới công chúng tại Hàn Quốc. Cách đây 5 năm, MBN là đài truyền hình địa phương đầu tiên của Hàn Quốc ra mắt người dẫn chương trình tin tức ảo, mô phỏng theo người dẫn chương trình tin tức thực tế là Kim Joo-ha.

Đây chỉ là một số ví dụ điển hình cho thấy AI đã thực sự được ứng dụng ngày càng sâu trong lĩnh vực báo chí mà lâu nay nhiều người trong ngành vẫn tự tin trí tuệ nhân tạo khó thay thế.

Hỗ trợ đắc lực từ AI

Bên cạnh việc tạo hình ảnh người dẫn chương trình ảo, nhiều tờ báo lớn ứng dụng AI để tăng trải nghiệm người dùng như Nikkei, tờ báo hàng đầu Nhật Bản sản xuất 1.000 bản tin/ngày, đã cho ra mắt dịch vụ tin tức cô đọng có tên là Minutes by Nikkei, hướng đến đối tượng độc giả ngại đọc thông tin dài.

Sản phẩm này sử dụng AI tạo sinh và những thuật toán độc quyền, kết hợp nhiều bài viết thành một, được viết lại theo phong cách dễ hiểu, chỉ làm nổi bật điểm chính của tin tức và có ấn bản dạng âm thanh cho độc giả nghe.

The New York Times 174 năm tuổi đã chủ động ứng dụng AI và công cụ phân tích dữ liệu để cá nhân hóa trải nghiệm người đọc thông qua đề xuất nội dung phù hợp và tối ưu hóa các sản phẩm tin tức.

Tờ báo này cũng có một phần mềm ứng dụng AI nội bộ có tên "Echo" để hỗ trợ nhiều tác vụ khác nhau, từ tối ưu hóa quảng cáo đến hỗ trợ sắp xếp bố cục cho ấn bản báo in, cải thiện nội dung bài viết; đặt câu hỏi phỏng vấn báo chí, phân tích cảm xúc của độc giả đối với những chủ đề nhất định.

The New York Times cũng tích cực ứng dụng AI trong tìm kiếm thông tin, phục vụ hoạt động báo chí điều tra, phân tích, sắp xếp thông tin, kho lưu trữ quy mô lớn, hoặc chuyển đổi những nội dung ở dạng viết tay, video, âm thanh... thành những dạng thức khác theo yêu cầu nhiệm vụ.

Một điển hình khác về tích hợp công nghệ chuyển đổi số và AI vào quy trình làm báo là Washington Post với Arc XP. Đây là nền tảng quản lý báo chí truyền thông số tích hợp AI, giúp đồng bộ hóa toàn bộ hoạt động sản xuất, từ quản lý nội dung (CMS), lên lịch đăng bài, tối ưu SEO... cho đến phân phối nội dung đa nền tảng, đa phương tiện, kể cả báo in, truyền hình, mạng xã hội, ứng dụng.

Arc XP hiện không chỉ phục vụ riêng Washington Post mà còn được cấp phép, bán dịch vụ cho hàng loạt cơ quan báo chí khác trên khắp thế giới, trở thành mô hình kinh doanh mới cho chính tờ báo.

Nhiều tờ báo đã ghi nhận lượng độc giả tăng trưởng rõ rệt sau khi áp dụng mô hình vận hành của Washington Post, điển hình lượt xem hàng tháng tại báo El Financiero (Mexico) tăng gấp đôi chỉ sau 1 năm.

Điểm chung của tất cả tòa soạn báo là đều cam kết các sản phẩm, nội dung được sáng tạo, viết, biên tập và chịu trách nhiệm hoàn toàn bởi đội ngũ nhà báo, chuyên gia báo chí, còn AI chỉ đóng vai trò hỗ trợ một số công đoạn.

Điểm yếu chí mạng

Tuy nhiên, ranh giới giữa sản phẩm báo chí và thuật toán trở nên mong manh nếu AI tham gia vào quá trình viết, chỉnh sửa và phân phối nội dung báo chí, truyền thông.

Trong khi nhiều cơ quan báo chí, tập đoàn truyền thông chạy đua ứng dụng AI, The Guardian (Anh) vào cuối năm 2022 đã có những bước thử nghiệm thận trọng. Trước tiên là công cụ AI tóm tắt nội dung bài báo, chuỗi sự kiện, từ đây hé lộ ra điểm yếu chí mạng của trí tuệ nhân tạo.

Theo đó, dù đã được thiết lập và cải tiến nhiều lần, công cụ AI của The Guardian nghiên cứu vẫn mắc nhiều lỗi khi tóm tắt, biên tập. Ví dụ, AI đã tóm tắt một vụ tai nạn xe buýt, nêu rõ có 35 người trên xe buýt sau khi kết hợp thông tin 10 người tử vong và 25 người bị thương.

Tờ báo cho biết điều này nghe qua thì có vẻ hợp lý, nhưng thực tế chưa được xác minh bởi có thể có nhiều hơn 35 người trên xe buýt.

"Mặc dù chúng tôi đã cải thiện mô hình, nhưng cuối cùng, để biên tập viên xác minh, phát hiện ra một lỗi duy nhất trong 400 từ của AI thậm chí còn vất vả hơn nhiều", ông Chris Mogan, một biên tập viên của The Guardian giải thích và nhấn mạnh rủi ro của mô hình AI trong hoạt động sản xuất nội dung báo chí là quá cao.

Bên cạnh những sai sót, rủi ro trong sản xuất nội dung, AI còn có nguy cơ bị lợi dụng, trở thành công cụ tạo và khuếch tán nội dung sai lệch. Bởi AI giờ đây có thể tạo ra bài báo, hình ảnh, giọng nói và video giả mạo với độ chân thực đáng kinh ngạc, làm lu mờ ranh giới giữa thực và ảo.

Ví dụ điển hình xảy ra vào đầu năm 2024, một nhà báo của hãng tin France 24 bị lợi dụng hình ảnh để tạo ra video deepfake tinh vi. Giọng văn và tiêu đề bài báo của ông bị chỉnh sửa để bóp méo nội dung đưa tin về chuyến thăm Ukraine của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron. Hệ quả là thông tin sai lệch lan truyền nhanh chóng, làm tổn hại nghiêm trọng đến uy tín của nhà báo.