Chính phủ mới đây đã trình dự thảo Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về phân loại đô thị. Dự thảo Nghị quyết bảo đảm phù hợp với bối cảnh thể chế, hành chính và định hướng phát triển mới của đất nước...
Xác định rõ vai trò và chức năng đô thị trong mô hình mới
Dự thảo Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về phân loại đô thị (PLĐT) gồm 4 Chương, 16 Điều, quy định về loại đô thị; nguyên tắc PLĐT; tiêu chí, tiêu chuẩn PLĐT; thẩm quyền công nhận loại đô thị; tổ chức thực hiện và sử dụng kết quả PLĐT.
Việc ban hành Nghị quyết về PLĐT nhằm cụ thể hóa đường lối, chủ trương của Đảng về phát triển đô thị bền vững. Ảnh: Ngọc Long
Tờ trình số 1085/TTr-CP, ngày 24/11, do Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh thừa ủy quyền ký, nêu rõ: Mục đích ban hành Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về PLĐT nhằm thực hiện xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương hai cấp, xác định rõ vai trò và chức năng đô thị trong mô hình mới; tạo cơ sở pháp lý cho việc phân cấp quản lý đô thị hiệu quả hơn, định hướng quy hoạch phát triển đô thị phù hợp, đảm bảo tính ổn định và bền vững, đồng thời khắc phục các bất cập hiện tại trong hệ thống phân loại.
Cũng tại tờ trình, Bộ trưởng Trần Hồng Minh đề cập các cơ sở chính trị, pháp lý và cơ sở thực tiễn, nhằm khẳng định sự cần thiết ban hành Nghị quyết.
Theo đó, việc ban hành Nghị quyết, xuất phát từ các chủ trương, đường lối, định hướng của Đảng, tại Nghị quyết số 06-NQ/TW về "Quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045"; Nghị quyết số18-NQ/TW "Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả"; Các kết luận của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về định hướng sắp xếp, sáp nhập đơn vị hành chính (ĐVHC), xây dựng mô hình chính quyền địa phương 2 cấp; Kết luận số 212-KL/TW của Bộ Chính trị về định hướng xây dựng tiêu chuẩn của ĐVHC, phân loại ĐVHC và PLĐT.
"Việc xây dựng và ban hành Nghị quyết về PLĐT nhằm cụ thể hóa đường lối, chủ trương của Đảng về phát triển đô thị bền vững, nâng cao chất lượng cuộc sống nhân dân, đồng thời tạo hành lang chính trị, pháp lý cho việc phân cấp, quản lý và phát triển hệ thống đô thị quốc gia phù hợp với điều kiện mới", Tờ trình số 1085/TTr-CP nêu.
Cơ sở pháp lý cho việc ban hành Nghị quyết gồm Hiến pháp năm 2013 (sửa đổi); Nghị quyết số 202/2025/QH15 về việc sắp xếp ĐVHC cấp tỉnh; Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015, được sửa đổi, bổ sung năm 2025; Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn năm 2024; Nghị quyết số 1210/2016/UBTVQH13 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về PLĐT và Nghị quyết số 26/2022/UBTVQH15 điều chỉnh tiêu chí và quy trình đánh giá, chấm điểm PLĐT.
Mô hình chính quyền hai cấp tác động, làm thay đổi mô hình quản trị và phạm vi quản lý đô thị
Về cơ sở thực tiễn, theo tờ trình, sau khi thực hiện sắp xếp ĐVHC và tổ chức mô hình chính quyền địa phương hai cấp, cả nước hiện còn 34 ĐVHC cấp tỉnh (bao gồm 28 tỉnh và 6 thành phố trực thuộc Trung ương) và 3.321 ĐVHC cấp xã.
Các "đặc khu" là loại hình ĐVHC mới, lần đầu xuất hiện sau sắp xếp ĐVHC 2025, nằm ngoài phạm vi điều chỉnh của các quy định phân loại ĐVHC hiện hành.
Hệ thống đô thị chuyển đổi mạnh mẽ theo hướng đa trung tâm, liên kết vùng và mở rộng không gian đô thị. Ảnh: Việt Dũng
Việc sắp xếp ĐVHC và triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp đã làm thay đổi đáng kể cấu trúc không gian phát triển, mô hình quản trị và phạm vi quản lý đô thị.
Đề cập đến phát triển của hệ thống đô thị Việt Nam, Bộ trưởng Trần Hồng Minh cho rằng, Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mới. Hệ thống đô thị chuyển đổi mạnh mẽ theo hướng đa trung tâm, liên kết vùng và mở rộng không gian đô thị. Điều này đòi hỏi phải điều chỉnh, cập nhật hệ thống tiêu chí PLĐT để phản ánh đúng tính chất, vai trò, mối liên kết và không gian phát triển mới của đô thị.
Việc không còn tổ chức cấp huyện, đồng thời tăng cường vai trò của cấp tỉnh và cấp xã, làm thay đổi rõ rệt về thẩm quyền quản lý, tổ chức phát triển đô thị và cung ứng dịch vụ công. Vì vậy, cần phân định rõ hệ thống tiêu chí, tiêu chuẩn PLĐT gắn với cấp tỉnh và cấp xã, bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ trong quản lý và đánh giá phát triển đô thị.
Các chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước về chuyển đổi số, phát triển đô thị thông minh và chuyển đổi xanh đặt ra yêu cầu mới đối với công tác đánh giá chất lượng, năng lực thích ứng và mức độ bền vững của đô thị.
"Do đó, các quy định về PLĐT cần được bổ sung các chỉ số đánh giá về hạ tầng số, chuyển đổi xanh, khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu và mức độ hài lòng của người dân, phù hợp với định hướng phát triển bền vững quốc gia", Bộ trưởng Trần Hồng Minh đề cập trong tờ trình.
Các chỉ tiêu về chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, thích ứng biến đổi khí hậu, an sinh và chất lượng sống chưa được tích hợp trong hệ thống tiêu chí PLĐT hiện hành.
Hệ thống tiêu chí PLĐT cần phân biệt rõ giữa đô thị đơn cực và đô thị đa trung tâm
Một trong những lý do cấp thiết ban hành Nghị quyết là các tiêu chí đánh giá PLĐT thực hiện theo Nghị quyết số 1210/2016/UBTVQH13 (đã được sửa đổi, bổ sung tại Nghị quyết số 26/2022/UBTVQH15) chưa phù hợp với thực tiễn phát triển đô thị hiện đại.
Đến tháng 8/2025, cả nước có 900 đô thị được công nhân loại đô thị, trong đó có 2 đô thị loại đặc biệt, 23 đô thị loại I, 37 đô thị loại II, 46 đô thị loại III, 96 đô thị loại IV.
Một số đô thị, khu vực đô thị hóa được nâng loại đô thị, sau đó đã được thành lập thành phố, thị xã. Nhiều điểm dân cư nông thôn được đầu tư xây dựng trở thành đô thị loại V đã được thành lập thị trấn trung tâm của huyện là hạt nhân, động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, gắn kết phát triển đô thị - nông thôn.
Tuy nhiên, trong bối cảnh mô hình chính quyền địa phương hai cấp, công tác đánh giá và PLĐT theo Nghị quyết số 1210/2016/UBTVQH13 bộc lộ một số khó khăn, vướng mắc.
Theo phân tích của Bộ trưởng Trần Hồng Minh tại tờ trình, thứ nhất, khi chuyển sang mô hình hai cấp chính quyền, nhiều quy định liên quan đến thẩm quyền lập, phê duyệt, đánh giá, phân loại và quản lý phát triển đô thị không còn tương thích, dẫn đến thiếu thống nhất và chồng chéo giữa các cấp quản lý.
Thứ hai, một số tiêu chuẩn, chỉ tiêu đánh giá PLĐT chưa phù hợp với thực tiễn phát triển đô thị hiện nay, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi mô hình chính quyền địa phương và mở rộng không gian đô thị.
Các chỉ tiêu về quy mô dân số, mật độ dân cư tỷ lệ lao động phi nông nghiệp vẫn được xây dựng trên cơ sở ranh giới hành chính cũ, chưa phản ánh đúng tính chất đa trung tâm và tính lan tỏa vùng của các đô thị hiện đại.
Nhiều khu vực vùng ven đô, vùng chuyển tiếp giữa nông thôn - đô thị chưa có hướng dẫn rõ về phương pháp tính, dẫn đến sự khác biệt trong xác định dân số và phạm vi tính toán giữa các địa phương.
Một số chỉ tiêu định lượng (như tỷ lệ đất giao thông so với đất xây dựng, tỷ lệ đất cây xanh công cộng, chỉ tiêu cấp nước sạch, thoát nước, xử lý chất thải rắn...) chưa được điều chỉnh theo quy định quản lý của chính quyền, cấp tỉnh, cấp xã.
Các chỉ tiêu mới về chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, thích ứng biến đổi khí hậu, an sinh và chất lượng sống chưa được tích hợp, trong khi đây là yêu cầu then chốt theo định hướng phát triển bền vững và đô thị thông minh giai đoạn 2026-2035.
Hệ thống tiêu chí PLĐT cần phân biệt rõ giữa đô thị đơn cực và đô thị đa trung tâm. Ảnh: Việt Dũng
Thứ ba, quá trình sắp xếp ĐVHC và chuyển sang mô hình chính quyền địa phương hai cấp đã thúc đẩy xu hướng mở rộng không gian đô thị, liên kết vùng và phát triển đa cực. Nhiều đô thị không còn giới hạn trong ranh giới hành chính cũ mà đang hình thành các vùng đô thị đa trung tâm. Mô hình này đòi hỏi Nghị quyết về PLĐT phải bổ sung tiêu chí phản ánh năng lực liên kết vùng, khả năng điều phối hạ tầng liên vùng và vai trò của đô thị trong mạng lưới đô thị quốc gia.
Các đô thị là thành phố trực thuộc Trung ương đã có không gian, dân số và diện tích mở rộng, như TP.HCM (sáp nhập Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu), Đà Nẵng (sáp nhập thêm Quảng Nam), Hải Phòng (sáp nhập thêm Hải Dương) đang chuyển mạnh sang mô hình vùng đô thị thống nhất, vượt cấp hành chính truyền thống.
Vì vậy, hệ thống tiêu chí PLĐT cần phân biệt rõ giữa đô thị đơn cực và đô thị đa trung tâm, đồng thời có chỉ số đánh giá vai trò vùng, khả năng lan tỏa và mức độ hội nhập kinh tế - hạ tầng
Thứ tư, công tác giám sát và quản lý cơ sở dữ liệu phục vụ đánh giá PLĐT chưa được triển khai đồng bộ. Nghị quyết số 1210/2016/UBTVQH13 và Nghị quyết số 26/2022/UBTVQH15 hiện hành chưa có quy định riêng về tổ chức thực hiện và cơ chế giám sát PLĐT…
Công tác theo dõi, cập nhật, đánh giá định kỳ về tình hình phát triển đô thị sau công nhận chưa được thực hiện thường xuyên. Cơ sở dữ liệu về đô thị phân tán, mỗi địa phương lưu trữ một cách khác nhau, thiếu tính liên thông và cập nhật, khiến việc tổng hợp, giám sát và điều chỉnh chính sách cấp quốc gia gặp khó khăn.
Kết quả là việc PLĐT ở nhiều nơi mang tính thủ tục, chưa thực sự trở thành công cụ quản lý và hoạch định phát triển đô thị.
Điều này dẫn đến việc nhiều địa phương lúng túng trong hoạch định chiến lược phát triển, lập quy hoạch và xác định định hướng phát triển hệ thống đô thị của tỉnh; ảnh hưởng đến việc phân bổ nguồn lực, đầu tư hạ tầng và xác định vai trò trung tâm của các đô thị trong mạng lưới phát triển quốc gia.
Từ những căn cứ chính trị, pháp lý và thực tiễn nói trên, việc sửa đổi, bổ sung Nghị quyết về PLĐT là yêu cầu cấp thiết.