Hơn 5 năm kể từ khi đi vào khai thác phục vụ người dân, những vướng mắc kéo dài tại dự án cao tốc Bắc Giang - Lạng Sơn vẫn chưa được xử lý dứt điểm...
Hoàn thành thần tốc, hoá giải ùn tắc trên QL1
Dự án BOT đầu tư xây dựng tuyến cao tốc Bắc Giang - Lạng Sơn đoạn Km 45+100-Km 108+500, kết hợp tăng cường mặt đường QL1 đoạn Km 1+800 - Km 106+500 được triển khai từ năm 2015.
Cao tốc Bắc Giang - Lạng Sơn dài 63km về đích thần tốc trong chỉ 2 năm kể từ khi được giải cứu.
Còn nhớ, hơn hai năm kể từ ngày khởi công, dự án này vẫn "giậm chân tại chỗ" do chưa xong thủ tục, hợp đồng, nhà đầu tư khi đó (đứng đầu là UDIC) đã cho thấy sự yếu kém khi chưa huy động đủ vốn chủ sở hữu theo quy định.
Tình hình dự án chỉ thay đổi theo chiều hướng tích cực khi Bộ Giao thông vận tải (nay là Bộ Xây dựng) mời Tập đoàn Đèo Cả vào thay thế nhà đầu tư cũ, "giải cứu" dự án với tổng mức đầu tư hơn 12.000 tỷ đồng, hoàn toàn không sử dụng vốn Nhà nước.
Chỉ sau 2 năm được cứu, ngày 15/1/2020, tuyến cao tốc dài gần 65km này chính thức đi vào khai thác, được giới chuyên gia đánh giá là kỳ tích về tiến độ trong ngành giao thông vận tải, đáp ứng niềm mong mỏi của Chính phủ và nhân dân.
Để đảm bảo tính minh bạch và khách quan trong quá trình triển khai dự án, Tập đoàn Đèo Cả đã chủ động mời Kiểm toán Nhà nước vào kiểm tra, giám sát.
Tính riêng giai đoạn 2017 - 2020, 5 kết luận kiểm toán đã được ban hành. Các kết luận ghi nhận những khó khăn, vướng mắc của dự án và nhà đầu tư, đánh giá việc tuân thủ pháp luật và kiến nghị Nhà nước xem xét hỗ trợ ngân sách cho dự án.
Đại diện nhà đầu tư cho biết, trải qua hơn 5 năm đưa vào vận hành khai thác, tuyến cao tốc đã phục vụ hơn 11 triệu lượt phương tiện lưu thông an toàn và thông suốt, trong khi tuyến QL1 đã phục vụ hơn 18 triệu lượt, đảm bảo giao thông ổn định. Dù vậy, các vướng mắc về việc bố trí vốn ngân sách Nhà nước hỗ trợ dự án vẫn chưa được giải quyết.
Theo quy định tại hợp đồng BOT, dự án được thu phí hoàn vốn tại 2 trạm trên QL1 (tại Km 24+800, Km 93+160) và các trạm trên tuyến cao tốc. Thực tế quá trình vận hành, doanh thu thu phí chỉ đạt 31,06 % so với phương án tài chính ban đầu, không đủ chi trả gốc và lãi phát sinh cho ngân hàng.
Theo đại diện nhà đầu tư, dự án phải giảm một trạm thu phí trên QL1 (trạm thu phí Km 24+900) dẫn đến giảm nguồn thu trong suốt thời gian thu phí (giảm gần 5.500 tỷ đồng theo phương án tài chính), ảnh hưởng đến tỷ lệ phân lưu giữa QL1 và tuyến cao tốc, làm giảm lưu lượng trên cao tốc.
Việc tăng giá vé theo lộ trình của hợp đồng BOT không được thực hiện gây thiệt hại 171 tỷ đồng. Chính sách miễn giảm giá vé khoảng 5.000 phương tiện phạm vi 10km quanh trạm thu phí Km 93+160 khiến doanh thu giảm 72 tỷ đồng trong giai đoạn 2018 - 2024.
Do đó, UBND tỉnh Lạng Sơn đã báo cáo Chính phủ tại các Văn bản số 402/BC-UBND ngày 13/8/2024, Tờ trình số 23/TTr-UBND ngày 6/3/2024, đề nghị bổ sung vốn NSNN 4.600 tỷ đồng vốn dự án ̣(chiếm 37,75% tổng mức đầu tư, nhỏ hơn mức 50% quy định tại Khoản 1 Điều 69 Luật PPP).
Đến nay, nhà đầu tư vẫn mòn mỏi chờ các vướng mắc được giải quyết từ các cấp có thẩm quyền để dự án tiếp tục vận hành hiệu quả. "Khi dự án gặp khó, nhà đầu tư đã chấp nhận vừa huy động nguồn lực, vừa làm, vừa gỡ khó, đưa dự án về đích, tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội cho vùng. Khi gặp phải bất cập trong thể chế chính sách, nhà đầu tư rất cần có sự chung tay gỡ khó của địa phương và các cơ quan quản lý", đại diện nhà đầu tư cho biết.
Cao tốc Bắc Giang - Lạng Sơn được hoàn thành là cơ sở để khởi công thực hiện tuyến Hữu Nghị - Chi Lăng (tháng 4/2024), cùng với cao tốc Hà Nội - Bắc Giang để tạo thành trục cao tốc hoàn chỉnh kết nối Thủ đô hà Nội với cửa khẩu quốc tế Hữu Nghị.
Sớm gỡ điểm nghẽn
Trong quá trình tìm lời giải cho các vướng mắc, sự vào cuộc đồng bộ của các cơ quan, trong đó có Thanh tra Chính phủ và Đảng bộ, chính quyền tỉnh Lạng Sơn được xem là yếu tố then chốt giúp đảm bảo sự công tâm, minh bạch và thúc đẩy sớm hoàn thiện cơ chế hỗ trợ dự án.
Cuối tháng 7/2025, tuyến cao tốc Bắc Giang - Lạng Sơn nằm trong danh sách các dự án của Bộ Xây dựng gặp khó khăn, vướng mắc được Thanh tra Chính phủ xem xét.
Trong kết luận thanh tra ngày 14/10/2025, Thanh tra Chính phủ nhận định trong bối cảnh nguồn ngân sách Nhà nước rất khó khăn, việc triển khai đầu tư dự án cao tốc Bắc Giang - Lạng Sơn bằng nguồn vốn của nhà đầu tư, hoàn thành đưa vào khai thác sử dụng đáp ứng tiến độ, chất lượng, đúng mục tiêu đầu tư.
Dư án góp phần giảm tải về lưu lượng phương tiện, giảm ùn tắc và tai nạn giao thông trên tuyến QL1, rút ngắn thời gian di chuyển, tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế, nâng cao chất lượng đời sống nhân dân tại các địa phương có tuyến đường đi qua.
Tuy nhiên, dự án không đạt mục tiêu ban đầu, hiệu quả thấp, đến thời điểm thanh tra, doanh thu không đạt so với phương án tài chính trong Hợp đồng BOT và các phụ lục đã ký kết, dẫn đến doanh nghiệp dự án thu phí không đủ trả lãi, gốc vay ngân hàng.
Bên cạnh tác động của dịch Covid-19 khiến lưu lượng phương tiện giảm, Thanh tra Chính phủ chỉ ra rằng lưu lượng dự báo chưa sát, lưu lượng phương tiện thực tế thấp hơn nhiều so với dự báo ban đầu, dẫn tới thâm hụt doanh thu, phương án tài chính đã phê duyệt của dự án không còn đảm bảo để thực hiện.
Đặc biệt, việc không thu phí tại trạm Km 24+900, QL1 theo hoàn cảnh khách quan tại thời điểm thực hiện và miễn giảm phương tiện quanh Trạm thu phí Km 93+160, QL1 đã làm ảnh hưởng đến phương án tài chính của dự án.
Trao đổi với báo chí, PGS. TS Trần Chủng, Chủ tịch Hiệp hội các Nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam cho rằng, việc chậm xử lý thủ tục tăng vốn Nhà nước theo chủ trương được cấp có thẩm quyền phê duyệt, hay chậm xử lý vướng mắc tồn tại ở nhiều dự án BOT giao thông hiện nay đang ảnh hưởng không nhỏ đến tiến độ các dự án PPP và tâm lý các nhà đầu tư.
"Thẳng thắn nhìn nhận, thời gian qua, Luật PPP chưa đảm bảo được sự công bằng của các chủ thể tham gia. Luật pháp cũng chưa quy định ai sẽ là trọng tài đứng ra giải quyết xung đột giữa các chủ thể tham gia trong quá trình triển khai dự án PPP.
Việc chậm xử lý vướng mắc tại các dự án làm cho nhà đầu tư vất vả hơn trong hoàn thiện hồ sơ khi có sự thay đổi chính sách. Đây là sự lãng phí rất lớn về thời gian, làm nguội đi khát vọng và đánh mất cơ hội cho nhà đầu tư góp sức phát triển đất nước", ông Chủng nhấn mạnh.