Tỷ lệ tai nạn giao thông liên quan đến xe máy chiếm khoảng 70% tổng số vụ tai nạn giao thông đường bộ. Trong khi đó, chương trình đào tạo, sát hạch cấp bằng lái cho người học được đánh giá còn khá đơn giản.
Nguy hiểm rình rập
Hàng ngày, khi di chuyển bằng xe ô tô trên các tuyến đường nội thành, anh Nguyễn Xuân Hòa (phường Cầu Giấy, Hà Nội) không ít lần "thót tim" khi có người điều khiển xe máy đột ngột sang đường hoặc chuyển hướng. "Nhiều trường hợp cố tình bất chấp quy định, song tôi nghĩ nhiều người còn thiếu kỹ năng điều khiển phương tiện. Điều này rất nguy hiểm", anh Hòa nói.
Theo đánh giá chương trình đào tạo, sát hạch cấp bằng lái xe máy hiện còn khá đơn giản (ảnh minh họa).
TS Vũ Anh Tuấn, Trung tâm Nghiên cứu GTVT Việt Đức, Đại học Việt Đức cho biết, kết quả nghiên cứu của Đại học Việt Đức cho thấy, các hành vi vi phạm của người điều khiển xe máy gây ra tới 70-80% các vụ TNGT.
Theo số liệu thống kê của các cơ quan chức năng, xe máy chiếm khoảng hơn 90% tổng số phương tiện giao thông đường bộ. Dự báo, tới năm 2030 và những năm tiếp theo, xe máy sẽ vẫn là phương tiện phổ biến. Ngoại trừ Hà Nội, TP.HCM có điều kiện phát triển hệ thống giao thông công cộng, tại các địa phương còn lại trên cả nước, xe máy vẫn là lựa chọn tối ưu của người dân.
Phỏng vấn chuyên sâu cho thấy, trên 70% hổng kiến thức về luật giao thông đường bộ và cách ứng xử an toàn trên đường. Đây chính là nguy cơ tiềm ẩn TNGT rất lớn.
Theo TS Trần Hữu Minh, Chánh Văn phòng Ủy ban ATGT Quốc gia, tỷ lệ sở hữu xe máy ở Việt Nam rất cao, song việc không chấp hành các quy tắc giao thông cơ bản (nhường đường khi đi từ đường phụ ra đường chính, đi vào điểm mù, chuyển hướng thiếu quan sát, đi sai phần đường…) vẫn diễn ra thường xuyên, đặc biệt là trong lứa tuổi học sinh.
Thiếu kỹ năng dễ gây tai nạn
Vừa cho con đi học và đã được cấp bằng lái xe máy, song anh Lê Ngọc Hùng (phường Từ Liêm, Hà Nội) vẫn chưa dám để con một mình điều khiển xe tham gia giao thông ngay.
Các giải pháp đảm bảo an toàn cho người đi mô tô, xe máy, đã được Tổ chức Y tế thế giới khuyến cáo rất rõ ràng và đã được Việt Nam lồng ghép vào các quy định pháp luật, kế hoạch, chiến lược ATGT Quốc gia.
Bên cạnh các giải pháp về kết cấu hạ tầng, cần thay đổi chương trình đào tạo, sát hạch giấy phép lái xe cho người đi mô tô, xe máy sao cho chặt chẽ hơn, tăng cường các nội dung cả về lý thuyết và thực hành.
Ông Trần Hữu Minh, Chánh Văn phòng Ủy ban ATGT Quốc gia
"Phần lý thuyết được tự học. Ở phần thực hành được học 2 giờ kỹ năng lái xe, giữ thăng bằng sau đó được thi và cấp bằng. Tuy nhiên, khi đi ra đường tôi phải dành 2 buổi ngồi sau chỉ cho con các tình huống giao thông, nhận biết hệ thống biển báo hiệu mới dám để cháu đi xe", anh Hùng cho hay.
Theo TS Trần Hữu Minh, chương trình đào tạo, sát hạch kỹ năng điều khiển phương tiện để cấp bằng cho người học mô tô, xe máy hiện còn rất đơn giản. Phần thực hành điều khiển phương tiện mới chỉ điều khiển xe đi vòng số 8, số 3 làm sao cho không bị đổ.
Trong khi thực tế điều khiển mô tô, xe máy liên quan tới hàng loạt kỹ năng quan sát và tương tác với môi trường giao thông rất phức tạp. Chương trình đào tạo cũng chưa có nội dung thực hành các tình huống giao thông trong thực tế mà người lái xe mô tô, xe máy phải đối mặt.
Theo ông Minh, trong điều kiện giao thông hỗn hợp tại Việt Nam, nhiều vụ TNGT có liên quan đến xe máy cho thấy, nhiều kỹ năng cơ bản của người điều khiển loại xe này đang bị hổng là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến tai nạn như: đi sai phần đường, làn đường; vi phạm tốc độ; không tuân thủ quy tắc khi chuyển hướng; đi từ đường ngõ đột ngột nhập vào đường chính mà không quan sát…
Thêm thực hành trên đường cho đào tạo, sát hạch
Ông Minh cũng cho biết, hoàn thiện kỹ năng cho người lái là giải pháp dễ làm nhất, nhanh nhất và hiệu quả nhất. Trong khi việc hoàn thiện kết cấu hạ tầng, các tiêu chuẩn về xe có thể còn mất nhiều thời gian và tiêu tốn nhiều nguồn lực, không nên trông chờ mà cần tập trung vào khâu đào tạo, sát hạch ngay.
Theo đó, các cơ quan chức năng cần thiết kế chương trình đào tạo mô tô, xe máy gồm cả đào tạo lý thuyết, thực hành trên các điều kiện giao thông khác nhau với tất cả các tình huống có nguy cơ cao mà người điều khiển xe máy đang gặp phải. Quá trình học thực tế các kỹ năng trên cần bảo đảm có sự lặp lại để hình thành kỹ năng vững chắc của người học.
Ông Lương Duyên Thống, Trưởng phòng quản lý Vận tải, Phương tiện và Người lái, Cục Đường bộ Việt Nam cho biết, chương trình khung đào tạo lái xe mô tô hạng A1, A được quy định tại Thông tư số 14/2025 của Bộ Xây dựng quy định về đào tạo lái xe; bồi dưỡng, kiểm tra, cấp chứng chỉ bồi dưỡng kiến thức pháp luật về giao thông đường bộ đã quy định các nội dung liên quan đến quy tắc giao thông đường bộ, làm chủ tốc độ và khoảng cách, xử lý các tình huống giao thông và kỹ thuật lái xe cơ bản.
Nói về đề xuất cần có chương trình đào tạo thực hành trên đường trường cho người học cấp bằng mô tô, xe máy, ông Thống cho biết, hiện nay nội dung thực hành mới quy định 2 giờ học thực hành trong sa hình. Nhiều nước cũng chỉ hướng dẫn về lý thuyết, kỹ thuật và thực hành trong sân mà không có phần thực hành trên đường trường.
"Một số nội dung như nhận diện và xử lý điểm mù, đặc biệt khi điều khiển mô tô, xe máy gần ô tô tải, xe đầu kéo container, xe khách lớn; Lái xe ban đêm, trời mưa, hoặc trên các tuyến đường thiếu ánh sáng chưa có trong chương trình đào tạo cần bổ sung. Cục Đường bộ Việt Nam sẽ nghiên cứu, bổ sung quy định khi sửa đổi văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến công tác đào tạo lái xe mô tô", ông Thống cho hay.