Với hàng loạt cơ chế, chính sách mới mang tính đột phá, Luật Đường sắt 2025 mở ra “cánh cửa lớn” thu hút đầu tư vào lĩnh vực đường sắt vốn được xem là trụ cột hạ tầng của giao thông hiện đại.
Khơi thông nguồn vốn, thúc đẩy hợp tác công - tư
Thông tin với Báo Xây dựng, đại diện Cục Đường sắt VN cho biết, cơ quan này đang chủ trì, phối hợp với các cơ quan, đơn vị xây dựng các văn bản hướng dẫn thi hành Luật Đường sắt năm 2025 trình cấp có thẩm quyền ban hành.
Trong đó có nghị định quy định chi tiết một số điều Luật Đường sắt 2025; thông tư về quản lý, khai thác vận tải đường sắt; thông tư về khai thác hạ tầng đường sắt; thông tư ban hành các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật...
Luật Đường sắt 2025 có nhiều cơ chế, chính sách đột phá trong huy động nguồn lực phát triển đường sắt (Ảnh minh hoạ: AI tạo).
"Luật Đường sắt 2025 được ban hành thay thế Luật năm 2017 với nhiều cơ chế, chính sách đột phá, đã tạo hành lang pháp lý thuận lợi để huy động nguồn lực, rút ngắn thủ tục đầu tư, tăng cường minh bạch, đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ, chuyển giao công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực.
Đặc biệt, Luật đã thể hiện rõ quan điểm: Ngân sách nhà nước giữ vai trò chủ đạo và ưu tiên bố trí nguồn lực để đầu tư, phát triển đường sắt. Đồng thời đẩy mạnh thu hút các thành phần kinh tế tham gia kinh doanh khai thác, vận tải đường sắt, phát triển công nghiệp đường sắt bằng nhiều cơ chế ưu đãi.
Do vậy, để Luật được triển khai thi hành, kịp thời đi vào cuộc sống, Bộ Xây dựng đang rốt ráo chỉ đạo xây dựng, hoàn thiện các văn bản dưới Luật để ban hành, có hiệu lực đồng bộ với Luật Đường sắt 2025, từ ngày 1/1/2026", đại diện Cục Đường sắt cho hay.
Thông tin cụ thể về các cơ chế, chính sách, đại diện Cục Đường sắt cho biết, Luật đã dành riêng Điều 5 quy định chính sách ưu đãi, hỗ trợ của Nhà nước về phát triển đường sắt. Trong đó, khẳng định Nhà nước "ưu tiên phân bổ ngân sách để đầu tư phát triển, nâng cấp, bảo trì, bảo vệ kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia, đường sắt địa phương, phát triển công nghiệp đường sắt và đào tạo nguồn nhân lực để bảo đảm giao thông vận tải đường sắt đóng vai trò chủ đạo trong hệ thống giao thông vận tải cả nước, phục vụ nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội gắn với bảo đảm quốc phòng, an ninh".
Cùng đó, huy động tối đa nguồn lực của địa phương, nguồn lực ngoài nhà nước tham gia đầu tư xây dựng hệ thống đường sắt. Cụ thể: Quy định về việc phát triển khai thác quỹ đất và giá trị tăng thêm từ đất vùng phụ cận ga đường sắt quốc gia, đường sắt đô thị để tạo thêm nguồn vốn đầu tư trở lại cho phát triển đường sắt; Cho phép ủy ban nhân dân cấp tỉnh được quyết định các chỉ tiêu kỹ thuật, chỉ tiêu sử dụng đất để tối ưu hóa hiệu quả sử dụng đất khu vực TOD.
Khuyến khích tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài nhà nước theo quy định của pháp luật về đầu tư; các dự án đầu tư này được nhà nước đảm bảo toàn bộ kinh phí bồi thường, hỗ trợ, tái định cư…
Ngoài ra còn có các quy định nhằm rút ngắn thời gian, trình tự thủ tục, thủ tục đầu tư dự án đường sắt; Quy định về phát triển khoa học, công nghệ và đào tạo phát triển nguồn nhân lực…
Mở đường cho đường sắt bứt tốc
Cũng theo đại diện Cục Đường sắt VN, Luật Đường sắt 2025 đã thể chế hóa các quan điểm, chỉ đạo của Đảng tại các nghị quyết "bộ tứ trụ cột"; trong đó Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân đã mở rộng cửa cho các nhà đầu tư tham gia đầu tư, phát triển đường sắt.
Hành lang pháp lý thông thoáng, cơ chế, chính sách thuận lợi, ưu đãi đã thu hút mạnh mẽ các nhà đầu tư ngoài Nhà nước tham gia nghiên cứu, đầu tư các tuyến đường sắt quốc gia, đô thị, liên vùng (Ảnh minh hoạ: AI tạo).
Luật Đường sắt 2025 đã có một Điều quy định cụ thể về đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài nhà nước.
Trong đó, khuyến khích các tổ chức, doanh nghiệp tham gia đầu tư dự án đường sắt theo phương thức đối tác công tư hoặc đầu tư trực tiếp; các dự án này được nhà nước đảm bảo kinh phí bồi thường, hỗ trợ tái định cư và phần kinh phí này không tính vào tỷ lệ vốn nhà nước tham gia vào dự án khi thực hiện theo phương thức PPP.
Bên cạnh việc được hỗ trợ toàn bộ kinh phí bồi thường, hỗ trợ, tái định cư từ ngân sách nhà nước đối với đất dành cho đường sắt, tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động kinh doanh đường sắt được hưởng ưu đãi, hỗ trợ như: Được miễn, giảm tiền sử dụng đất, tiền thuê đất; vay vốn tín dụng đầu tư của Nhà nước hoặc được cấp bảo lãnh Chính phủ về vốn vay; trợ giá cho hoạt động vận tải hành khách công cộng bằng đường sắt đô thị…
"Với những quy định tại Luật Đường sắt 2025, các nhà đầu tư hoàn toàn có thể tham gia đầu tư tư xây dựng hệ thống đường sắt quốc gia, đường sắt địa phương, đường sắt chuyên dùng phù hợp với quy hoạch đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt", đại diện Cục Đường sắt VN nhấn mạnh.
Trao đổi với Báo Xây dựng, ông Hoàng Văn Triệu, chuyên gia Viện Nghiên cứu và phát triển công nghệ đường sắt (TRDI) đánh giá, Luật Đường sắt 2025 cùng các chính sách huy động nguồn lực ngoài Nhà nước cho phát triển kinh tế nói chung đã là "cú hích" thu hút mạnh mẽ các doanh nghiệp tư nhân tham gia đầu tư, phát triển đường sắt.
Chỉ chưa đến nửa năm, nhiều nhà đầu tư đã mạnh dạn đề xuất bỏ vốn đầu tư các tuyến đường sắt quốc gia, đô thị, đường sắt liên vùng… Nổi bật là Công ty VinSpeech, Tập đoàn Trường Hải (Thaco), Liên minh Mekolor - Great USA… đề xuất đầu tư Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam.
VinSpeech tiếp tục đề xuất đầu tư tuyến đô thị tốc độ cao TP.HCM - Cần Giờ 350km/h. Trong khi VinGroup đề xuất đầu tư vào tuyến đường sắt tốc độ cao kết nối Hà Nội và Quảng Ninh. Tập đoàn Thaco đề xuất nghiên cứu tuyến đường sắt Thủ Thiêm - Long Thành; Tập đoàn Becamex đề xuất tuyến TP.HCM - Cần Thơ, tuyến Bàu Bàng - Cái Mép. Và mới đây nhất, Tập đoàn CT Group đề xuất nghiên cứu đầu tư tuyến TP.HCM - Cần Thơ - Cà Mau… Đây đều là những tuyến đường sắt hiện đại, điện khí hóa, tốc độ cao.
Cũng theo ông Triệu, hiện theo quy hoạch đường sắt quốc gia, đến 2050 sẽ có 18 tuyến mới được đầu tư xây dựng với tổng chiều dài hơn 3.900km. Còn theo quy hoạch đường sắt địa phương, tại Hà Nội có 14 tuyến chính và bổ sung kéo dài một số tuyến; tại TP.HCM có 12 tuyến chính và bổ sung kéo dài một số tuyến; tại Đà Nẵng có 2 tuyến MRT (tàu điện trên cao hoặc ngầm) và 11 tuyến LRT (đường sắt đô thị nhẹ), Tramway (xe điện) nội đô; Cần Thơ có 3 tuyến MRT và Tramway nội đô.
"Các mạng lưới đường sắt này mở ra thị trường rộng lớn cho các nhà đầu tư, doanh nghiệp tham gia ở nhiều lĩnh vực, từ đầu tư, kinh doanh hạ tầng; đầu tư phương tiện, kinh doanh vận tải đường sắt đến đầu tư sản xuất vật tư, thiết bị, công nghiệp đường sắt…
Nhà nước cần cụ thể hóa các cơ chế, chính sách bằng các văn bản dưới Luật, quy định chi tiết để có thể triển khai, áp dụng trong thực tiễn. Có vậy mới thu hút các nhà đầu tư, chính sách mới thực sự hiệu quả", ông Triệu nói.
