Phân cấp, phân quyền trong hoạt động xây dựng - bước chuyển lớn của chính sách

Sau phân cấp, phân quyền, lĩnh vực hoạt động xây dựng đã có những bước chuyển biến rõ rệt. Việc cắt giảm tầng nấc trung gian đã hạn chế được nhiều bất cập, giúp người dân giải quyết các thủ tục nhanh gọn, hiệu quả.

UBND cấp xã "gần dân hơn, trách nhiệm hơn"

Ông Nguyễn Quang Sáng, trú tại xã Thanh Oai, Hà Nội đến trụ sở UBND xã hỏi thủ tục cấp giấy phép xây dựng cho ngôi nhà mới. Nếu như trước đây, ông phải lên huyện, mất nhiều thời gian, thì nay, cán bộ xã tiếp nhận hồ sơ, giải quyết ngay tại địa phương.

Người dân phấn khởi bởi việc cấp phép xây dựng nay được giải quyết ngay tại cấp xã, phường. Ảnh: Kim Thoa.

"Thủ tục được giải quyết ngay tại xã, vừa gần vừa nhanh, chúng tôi cảm nhận rõ sự đổi thay trong cách quản lý xây dựng. Các hộ dân bây giờ đi xin cấp phép yên tâm hơn, không còn cảnh đi lại nhiều lần như trước", ông Sáng chia sẻ.

Ghi nhận tại phường Định Công, Hà Nội, nơi từng được coi là "điểm nóng" về vi phạm trật tự xây dựng, sau khi thực hiện phân cấp, phân quyền và đặc biệt từ khi áp dụng mô hình chính quyền địa phương 2 cấp (từ ngày 1/7/2025), tình hình quản lý trật tự xây dựng đã có nhiều chuyển biến rõ rệt.

Theo lãnh đạo UBND phường, ngay trong 2 tháng đầu triển khai, phường đã kiểm tra, phát hiện và kịp thời ngăn chặn, xử lý triệt để 34 trường hợp vi phạm trên đất công, đất nông nghiệp. Đáng chú ý, các công trình xây dựng không phép, sai phép đều được ngăn chặn ngay từ bước đầu, không để phát sinh thành "điểm nóng" mới.

Không chỉ tập trung vào trật tự xây dựng, thứ 7 hàng tuần, UBND phường còn tổ chức ra quân đồng bộ: kiểm tra, xử lý vi phạm trật tự đô thị, trật tự an toàn giao thông, kết hợp tổng vệ sinh môi trường trên toàn địa bàn. Cách làm này được người dân ghi nhận là chủ động, quyết liệt và sát thực tế, góp phần tạo dựng diện mạo đô thị ngày càng văn minh, kỷ cương.

Thực tế này cũng đánh dấu bước chuyển lớn từ chính sách, đặc biệt là từ khi Chính phủ ban hành 2 Nghị định quan trọng là Nghị định số 144/2025/NĐ-CP về phân cấp, phân quyền trong lĩnh vực quản lý hoạt động xây dựng và quản lý chi phí đầu tư xây dựng và Nghị định số 140/2025/NĐ-CP về phân định thẩm quyền giữa UBND cấp tỉnh và UBND cấp xã.

Đây là dấu mốc thể hiện tinh thần "trao quyền, giao việc" mạnh mẽ hơn, gắn với trách nhiệm quản lý sát cơ sở.

Theo Cục Kinh tế - Quản lý đầu tư xây dựng (Bộ Xây dựng), Nghị định số 140/2025/NĐ-CP quy định rõ việc phân định thẩm quyền giữa UBND cấp tỉnh và UBND cấp xã, đặc biệt trong quản lý trật tự xây dựng.

Theo đó, thẩm quyền cấp GPXD của UBND cấp huyện quy định tại khoản 2,3 Điều 103 Luật Xây dựng sẽ được chuyển về cho UBND cấp xã thực hiện.

Đáng chú ý, UBND cấp xã sẽ tham gia sâu hơn trong thẩm định báo cáo kinh tế - kỹ thuật, thiết kế xây dựng của các dự án đầu tư do xã quyết định đầu tư hoặc được tỉnh phân cấp.

Nghị định 140 cũng quy định rõ, các dự án do UBND cấp huyện quản lý trước thời điểm Nghị định có hiệu lực sẽ được chuyển giao cho UBND cấp xã hoặc cơ quan được giao quản lý xây dựng thuộc xã. Các Ban Quản lý dự án chuyên ngành, khu vực do cấp huyện thành lập sẽ được UBND cấp tỉnh tổ chức lại hoặc giải thể tùy điều kiện thực tế, bảo đảm không làm gián đoạn quản lý dự án.

Với nhiều điểm mới, Nghị định 144 và Nghị định số 140 được coi là bước đi quan trọng nhằm tinh gọn thủ tục, rút ngắn thời gian xử lý, đồng thời nâng cao tính chủ động, trách nhiệm của chính quyền địa phương trong quản lý hoạt động xây dựng. (Ảnh: Kim Thoa)

Bãi bỏ thủ tục, giảm tầng nấc trung gian

Song song với Nghị định 140, Nghị định 144 trao thêm quyền cho tỉnh, cắt giảm nhiều tầng nấc trung gian.

Theo đó, Nghị định 144/2025/NĐ-CP chính thức bãi bỏ các quy định về chứng chỉ năng lực hoạt động xây dựng được nêu tại khoản 4 Điều 148, khoản 2 Điều 159 Luật Xây dựng. Quy định này cũng được đồng bộ với Luật Đường sắt số 95/2025/QH15 (có hiệu lực từ 1/7/2025). Do đó, Điều 96 Nghị định số 175/2024/NĐ-CP về quản lý hoạt động xây dựng sẽ hết hiệu lực.

Theo Cục Kinh tế - Quản lý đầu tư xây dựng, các nội dung quan trọng được phân quyền về địa phương gồm: Cấp chứng chỉ hành nghề hoạt động xây dựng, nay do Sở Xây dựng thực hiện, thay vì phải chờ UBND tỉnh phân cấp như trước. Việc công nhận, đình chỉ, thu hồi quyết định công nhận tổ chức xã hội - nghề nghiệp đủ điều kiện cấp chứng chỉ hành nghề, năng lực cũng được chuyển từ Bộ Xây dựng cho UBND cấp tỉnh. Địa phương sẽ công khai danh sách cá nhân được cấp chứng chỉ trên cổng thông tin điện tử.

Việc thu hồi chứng chỉ hành nghề cũng như thu hồi giấy phép hoạt động xây dựng đối với nhà thầu nước ngoài cũng được chuyển từ Bộ Xây dựng về UBND cấp tỉnh.

Nghị định 144 cũng điều chỉnh thẩm quyền thẩm định dự án và thiết kế xây dựng. Theo đó, báo cáo nghiên cứu khả thi và thiết kế triển khai sau thiết kế cơ sở đối với dự án có công trình cấp đặc biệt, hoặc thuộc lĩnh vực hàng không, đường sắt, hàng hải sẽ do cơ quan chuyên môn về xây dựng thuộc UBND cấp tỉnh thực hiện (thay cho cơ quan chuyên môn thuộc Bộ).

Việc cắt giảm đối tượng phải thẩm định nhằm rút ngắn thủ tục, theo tinh thần Nghị quyết 66/NQ-CP và Công điện số 78/CĐ-TTg ngày 29/5/2025.

Về quản lý chi phí đầu tư xây dựng, Điều 12 Nghị định 144/2025/NĐ-CP quy định rõ thẩm quyền công bố định mức hao phí, giá ca máy, thiết bị chuyên ngành chuyển từ Bộ Xây dựng sang các Bộ quản lý công trình chuyên ngành. UBND cấp tỉnh và các Bộ quản lý chuyên ngành được bổ sung thẩm quyền công bố giá xây dựng tổng hợp, suất vốn đầu tư xây dựng.

Các dự toán chi phí chuẩn bị dự án và chi phí thuê tư vấn nước ngoài sẽ do cơ quan, tổ chức được giao chuẩn bị dự án hoặc chủ đầu tư phê duyệt, thay vì người quyết định đầu tư. Phân cấp ban hành định mức kinh tế - kỹ thuật cấp nước đô thị và khu công nghiệp cho UBND cấp tỉnh.

Ngoài ra, Chính phủ cắt giảm nhiều thủ tục cho ý kiến, báo cáo định kỳ nhằm giảm bớt gánh nặng hành chính, như thủ tục về định mức dự toán, chi phí rà phá bom mìn, hay điều chỉnh chỉ số giá xây dựng.

"Có thể thấy, 2 Nghị định mới của Chính phủ đã đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, trao nhiều thẩm quyền cho UBND cấp tỉnh và cấp xã. Đây là bước đi quan trọng để nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước, giảm thủ tục hành chính, đồng thời phát huy tính chủ động, trách nhiệm của chính quyền địa phương trong quản lý hoạt động xây dựng", đại diện Cục Kinh tế - Quản lý đầu tư xây dựng cho hay.