Từng được truy điệu sống trước giờ lên đường, từng viết thư trăng trối "Gửi người sau" giữa đêm, những chiến sĩ thủy lôi anh dũng đã mở luồng sống giữa tử địa bom mìn khốc liệt. Gần 60 năm qua, ký ức sinh tử ấy vẫn vẹn nguyên trong tâm trí của họ.
Sẵn sàng vào chỗ chết
Nép mình trong con ngõ ngay phía sau tượng đài Nữ tướng Lê Chân (Hải Phòng), căn nhà nhỏ của "Vua phá lôi" Nguyễn Thái Phong, nguyên Đội trưởng phá lôi, Ty Bảo đảm hàng hải - chộn rộn tiếng cười nói của những người lính bảo đảm an toàn hàng hải năm xưa về một thời oanh liệt, hào hùng.
Ông Nguyễn Thái Phong (thứ hai từ phải) và các cựu chiến sĩ phá lôi ngành Hàng hải xem lại tư liệu cuộc chiến chống phong tỏa đường biển.
Ở tuổi 90, ký ức một thời đạn bom vẫn được ông Phong ghi nhớ sống động như mới hôm qua. Ông kể, từ năm 1967, máy bay Mỹ leo thang đánh phá miền Bắc. Địch đã thả thủy lôi, bom từ trường xuống các cửa sông, luồng lạch trên hầu hết các nhánh cửa sông, tuyến vận tải nhằm phong tỏa đường biển, không cho miền Bắc nhận tiếp tế từ bên ngoài.
Cục Vận tải Đường biển (tiền thân của Cục Hàng hải và Đường thủy Việt Nam hiện nay) đã lập các đội rà phá thủy lôi ở các đơn vị trực thuộc. Trong đó, đội phá thủy lôi của Ty Bảo đảm hàng hải (tiền thân của Tổng công ty Bảo đảm an toàn hàng hải Việt Nam hiện nay) được thành lập vào tháng 8/1967 gồm những người được chọn từ hàng trăm lá đơn tình nguyện.
"Lý tưởng của những người bảo đảm hàng hải thời đó là tuyệt đối tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ, trung thành với Đảng, căm thù địch sâu sắc, chiến đấu dũng cảm ngoan cường. Khó khăn nào cũng vượt qua, phát huy sáng tạo trong chiến đấu. Khi Tổ quốc cần, chúng tôi sẵn sàng lên đường, dù phải đi vào chỗ chết", ông Phong nói với ánh mắt kiên nghị.
Bằng lý tưởng đó, từ những công nhân, kỹ sư chỉ có chuyên môn trục vớt tàu đắm, họ trở thành chiến sĩ trên mặt trận chống phong tỏa đường biển bằng thủy lôi của địch. Họ trải qua khóa đào tạo về thủy lôi và tham gia nghiên cứu, thí nghiệm, vận dụng mọi kiến thức nghề nghiệp để thực hiện và lập được nhiều chiến công.
Truy điệu sống trước khi lên đường
Thế nhưng, quá trình phá lôi luôn được những người trong cuộc xác định là ngoài kiến thức, kinh nghiệm, còn là may mắn. Bởi, thủy lôi ở dưới nước, tàu rà phá đi bên trên. Không ai biết trước có thể xảy ra chuyện gì. Vì vậy, tâm thế của anh em là tất cả đều sẵn sàng hy sinh.
Ông Nguyễn Thái Phong (đầu tiên bên phải) cùng đồng đội kéo thủy lôi lên bãi cạn (ảnh tư liệu).
"Trước mỗi lần đi làm nhiệm vụ, chúng tôi được đồng đội làm lễ truy điệu sống trên cầu tàu. Mỗi người được phát một chiếc túi nilon dài khoảng 2m, để nếu có bất trắc sẽ bọc thi thể vào đó để đưa về", ông Nguyễn Hồng Trường (thợ máy, Tàu rà phá thủy lôi TK-160) nhớ lại.
Tuy vậy, những chàng trai tuổi chỉ vừa chạm đôi mươi năm đó chưa bao giờ chùn bước. Ý chí quyết tâm hoàn thành nhiệm vụ, thông đường cho tàu vận tải ra vào an toàn đã chiến thắng nỗi sợ hãi.
Hỗ trợ cho đội rà phá thủy lôi là lực lượng canh gác các trạm đèn. Từng là máy trưởng tham gia gác trạm đèn hải đăng tại đảo Vĩnh Thực, ông Nguyễn Vũ Bão cho biết, luồng hàng hải Việt - Trung là tuyến vận tải huyết mạch nên luôn bị địch tăng cường bắn phá, thả thủy lôi.
Ngoài nhiệm vụ đảm bảo cho đèn luôn sáng, lực lượng gác đèn còn là đài quan sát để theo dõi vị trí giặc thả thủy lôi và bom từ trường vào vùng ven biển và các luồng hàng hải, cảnh báo tình hình kịp thời.
"Nhờ đó, các chiến sĩ thủy lôi có thể xác định đúng vị trí tọa độ để tổ chức rà phá hiệu quả", ông Bão kể.
Những lần quyết tử vì Tổ quốc
Lật giở từng trang tư liệu nhuốm màu thời gian như lát cắt về một quãng đời oanh liệt của mình, bàn tay nhăn nheo của "Vua phá lôi" Nguyễn Thái Phong dừng lại trước bức thư mà ông từng thức thâu đêm để viết lại trước ngày lên tàu đi làm nhiệm vụ (bản gốc viết trên giấy rơm, hiện được lưu tại Bảo tàng Hải Phòng).
Thư “Gửi người sau” và những lá đơn tình nguyện tham gia đội rà phá thủy lôi được lưu tại Bảo tàng Hải Phòng.
Thư "Gửi người sau" như lời trăng trối cuối cùng của một chiến sĩ cảm tử: "Tôi xin hiến trái tim của tôi cho Tổ quốc. Tôi xin làm một chiến sĩ thủy lôi trung dũng, kiên cường, phát huy truyền thống của chiến sĩ quân đội nhân dân Việt Nam".
Đó là ngày 16/10/1967, ông cùng đồng đội được phân công đi tháo bom từ trường ở An Dương, Hải Phòng. Đêm hôm trước, có 2 công binh của Quân khu Đông Bắc đã hy sinh ngay khi tiếp cận quả bom từ trường. Điều này khiến ông vô cùng trăn trở và quyết định viết lá thư để lại phòng chỉ huy.
Chiến tranh đã lùi xa. Đội phá lôi năm xưa đã người còn, người mất. Từng trải qua mưa bom bão đạn, vào sinh ra tử, chúng tôi chỉ muốn nhắn nhủ hậu thế hãy luôn hiểu, nhìn nhận xứng đáng công lao của những thế hệ ngành đường biển đã nguyện hiến dâng tính mạng của mình vì độc lập dân tộc.
Cựu thợ máy Nguyễn Hồng Trường
Khoảng 2-3h sáng 17/10/1967, tất cả lên đường. Đi vào đống đổ nát của bãi An Dương, ông vô tình dẫm chân vào lỗ quả bom từ trường rơi xuống. Đồng đội đưa cho ông đèn pin khử từ, soi vào thấy đĩa màu vàng của quả bom ngay dưới chân. Tất cả tái mặt sợ hãi.
"Tôi bảo mọi người lùi ra xa khoảng 50m rồi từ từ rút chân lên. Khoảnh khắc chờ tiếng nổ, sống lưng tôi lạnh buốt", ông cười bảo, bản thân lúc đó nghĩ đằng nào cũng chết, để xem trước khi chết sẽ thế nào. Ngờ đâu, bom không nổ. Mọi người thở phào, bắt đầu làm thao tác kỹ thuật để tháo bom.
Cũng trong đêm hôm đó, ông cùng đồng đội tháo gỡ thành công bộ máy DST còn nguyên vẹn của một quả bom từ trường khác tại khu vực này đem về nghiên cứu. Với chiến tích đó, mấy ngày sau, ông Phong được Chủ tịch nước Hồ Chí Minh ký lệnh tặng thưởng Huân chương Chiến công.
Ông Nguyễn Văn Hùng (Đội phá lôi Quyết Thắng) không thể quên ngày đi phá lôi tại khu vực luồng Hòn Than (Quảng Ninh) trên tàu tăng kít TK-160 - tàu được lắp máy phá lôi loại lớn. Tàu đang đi bỗng chết máy và trôi trên bãi thủy lôi. Tất cả đều hoảng sợ. Đội trưởng lập tức ra lệnh nổ máy tàu, khởi động máy phát từ trường để kích nổ luôn các quả thủy lôi. Bởi nếu để tàu va chạm với thủy lôi, tàu sẽ tan xác.
"Tiếng quả lôi nổ inh tai, cột nước trắng xóa cao hàng chục mét ập xuống boong tàu. May mắn, mọi người đều bình an", ông Hùng nhớ lại.
Tài liệu của Tổng công ty Bảo đảm an toàn hàng hải Việt Nam ghi lại, tính đến hết chiến tranh phá hoại của Mỹ, đội rà phá bom mìn Bảo đảm hàng hải đã quan trắc đánh dấu được 6.798 quả thủy lôi, tháo gỡ 18 quả, rà phá nổ 1.098 quả. Hằng đêm, các công nhân luồng đã dùng đèn pin làm "đăng tiêu sống" dẫn luồng tàu an toàn tránh thủy lôi.
Ông "Vua phá lôi" Nguyễn Thái Phong và các đồng đội luôn tự hào là ta đã phá được thế phong tỏa của Mỹ. Giao thông vận tải chưa bị phong tỏa tắc nghẽn ngày nào.
Qua các năm chống chiến tranh phá hoại và phong tỏa, ngành đường biển vẫn tiếp nhận hơn 40 triệu tấn hàng hóa, gần 20 triệu tấn xăng dầu, hơn 1 triệu tấn khí tài quân sự, hàng vạn xe cơ giới, máy phát điện, lương thực, thực phẩm viện trợ cho chiến trường và dân sinh…