Báo Xây dựng trao đổi với ông Đỗ Việt Hà, Trưởng phòng Quản lý chất lượng công trình và Giám định xây dựng, Cục Giám định Nhà nước về chất lượng công trình xây dựng (Bộ Xây dựng) về các giải pháp đảm bảo an toàn.

Giàn giáo thép dần thay thế tre

Tre (hoặc luồng, bương) từng là vật liệu giàn giáo truyền thống ở Việt Nam. Hiện nay loại vật liệu này có còn được sử dụng không, thưa ông?

Hiện nay, giàn giáo tre chủ yếu dùng trong các công trình nhỏ, thấp tầng ở nông thôn. Nguyên nhân tre vẫn được sử dụng là nhờ đặc tính nhẹ, linh hoạt, dễ uốn theo địa hình phức tạp và chi phí ban đầu thấp.

Tuy nhiên, hạn chế lớn của tre là khả năng chịu tải thấp, dễ mục nát, dễ cháy, thiếu đồng nhất dẫn đến rủi ro cao. Bên cạnh đó, tre không được coi là một vật liệu chính thức trong TCVN 13662:2023 về "Giàn giáo - yêu cầu an toàn".

Từ những năm 1990, giàn giáo thép đã dần thay thế tre, bởi thép có khả năng chịu tải tốt, lắp ráp nhanh hơn, tái sử dụng nhiều lần, đồng thời đáp ứng quy chuẩn QCVN 18:2018/BXD về "An toàn trong thi công xây dựng".

Hiện nay, với sự phổ biến của thép, giàn giáo được cơ bản phân thành 3 loại. Giàn giáo khung, được sử dụng phổ biến trong công việc bao che, chống đỡ hệ sàn bê tông.

Giàn giáo nêm, được ưu tiên cho các công trình cao tầng do khả năng chịu lực vượt trội. Giàn giáo ringlock, một hệ giàn giáo hiện đại hơn, có khả năng chịu lực và an toàn cao hơn.

Vậy theo ông, quy chuẩn, tiêu chuẩn về giàn giáo hiện hành được quy định như thế nào và mức độ tuân thủ của các nhà thầu ra sao?

Luật Xây dựng 2014 (sửa đổi năm 2020) quy định rõ trách nhiệm của nhà thầu và chủ đầu tư trong việc tuân thủ thiết kế, áp dụng tiêu chuẩn kỹ thuật và đảm bảo an toàn lao động.

Bên cạnh đó, Bộ Xây dựng đã ban hành Chỉ thị 01/CT-BXD ngày 2/11/2015 về việc đảm bảo an toàn trong thi công xây dựng công trình, cùng nhiều quy chuẩn và tiêu chuẩn quốc gia như: QCVN 18:2021/BXD, TCVN 13662:2023 hay TCVN 5308:1991.

Những văn bản này tạo khung pháp lý tương đối toàn diện, bao quát từ khâu thiết kế, lắp đặt đến kiểm định và sử dụng giàn giáo.

Tuy nhiên, trên thực tế, mức độ tuân thủ các quy định về giàn giáo vẫn hạn chế. Đặc biệt ở các dự án nhỏ, hoặc các công trình dân sinh do vấn đề về chi phí và nhận thức, dẫn đến vẫn còn xảy ra tai nạn lao động.

Bên cạnh đó, nhiều nhà thầu chưa quan tâm đúng mức đến an toàn lao động, trong đó có an toàn về giàn giáo. Theo thống kê, từ năm 2007-2025, đã có hàng trăm vụ sập giàn giáo, điển hình như vụ tại Vũng Áng, Hà Tĩnh (năm 2015) khiến 13 người tử vong.

Với các nhà thầu lớn, mức độ tuân thủ các quy định kỹ thuật trong lắp đặt giàn giáo tốt hơn nhờ hệ thống quản lý chất lượng, an toàn lao động chặt chẽ.

Dù pháp luật đã có chế tài xử phạt từ 20-100 triệu đồng theo Nghị định số 12/2022, nhưng thực tế chưa đủ sức răn đe.

Hạng mục tiềm ẩn nhiều rủi ro

Những sự cố thường gặp liên quan đến giàn giáo và nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ đâu, thưa ông?

Theo các báo cáo của cơ quan chức năng, phổ biến nhất là các vụ sập toàn bộ hoặc một phần giàn giáo, chiếm gần một nửa số tai nạn và thường gây hậu quả nghiêm trọng.

Ngoài ra, còn có các sự cố như công nhân rơi ngã từ trên cao; vật liệu và dụng cụ rơi từ giàn giáo xuống trúng người phía dưới; va chạm xe cơ giới, cần cẩu vào chân giàn giáo khiến kết cấu mất ổn định.

Cùng đó, có những trường hợp giàn giáo thép dựng sát hoặc chạm vào đường dây điện trung thế gây điện giật cho người lao động.

Qua phân tích từ các sự cố đã xảy ra, nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ ý thức chủ quan và thiếu tuân thủ các quy định kỹ thuật. Cụ thể, không lắp giằng chéo, không neo chống vào kết cấu chính, chân cột đặt trên nền đất yếu, khoảng cách cột quá lớn, thậm chí dùng dây nilon thay bu lông, chốt khóa.

Vật liệu kém chất lượng và tái sử dụng quá mức làm giảm khả năng chịu lực. Khối lượng vật liệu, máy móc vượt quá tải trọng so với khả năng chịu lực của giàn giáo.

Thiếu biện pháp bảo vệ như: Lan can không được lắp đặt theo tiêu chuẩn, quy chuẩn, không có tấm chắn chân, công nhân không đeo dây an toàn khi làm việc trên cao, không lắp lưới bao che cũng làm tăng nguy cơ mất an toàn...

Đáng lo ngại hơn, hầu hết các vụ tai nạn đều liên quan đến việc thiếu kiểm tra và nghiệm thu hệ giàn giáo trước khi sử dụng.

Dùng công nghệ phát hiện sớm rủi ro

Ông có khuyến nghị gì để nâng cao ý thức trách nhiệm của chủ đầu tư và nhà thầu trong việc đảm bảo an toàn giàn giáo tại công trình?

Trước hết, chủ đầu tư và các nhà thầu cần ý thức việc đảm bảo an toàn giàn giáo là một phần chính của dự án, là một hạng mục chính trong thi công xây dựng công trình.

Đối với chủ đầu tư, trong hợp đồng xây dựng cần bổ sung điều khoản quy định trách nhiệm rõ ràng với chế tài nghiêm minh nếu nhà thầu vi phạm quy định về an toàn giàn giáo, đi kèm yêu cầu mua bảo hiểm toàn diện cho giàn giáo.

Cần yêu cầu nhà thầu thi công xây dựng tổ chức đào tạo định kỳ, nâng cao nhận thức cho các cán bộ kỹ thuật, công nhân. Khuyến khích áp dụng công nghệ giám sát hiện đại như camera AI, cảm biến tải trọng và rung động trên giàn giáo để phát hiện sớm rủi ro.

Đối với nhà thầu thi công xây dựng, cần thay đổi tư duy từ "tiết kiệm chi phí ngắn hạn" sang "đầu tư dài hạn cho an toàn". Bởi nếu vi phạm quy định về an toàn lao động và xảy ra tai nạn, có thể dẫn đến đình chỉ hoạt động hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự.

Chỉ sử dụng giàn giáo thép hoặc nhôm mạ kẽm thay cho tre, kiểm tra toàn diện trước khi lắp đặt, loại bỏ hoàn toàn các vật liệu dễ cháy. Quy trình lắp đặt phải được chuẩn hóa, áp dụng bảng kiểm tra công việc hàng ngày theo TCVN 13662:2023 và công nhân phải được huấn luyện an toàn trước mỗi ca làm việc.

Mỗi công trường cần có người chịu trách nhiệm trực tiếp về an toàn giàn giáo, có chứng chỉ chuyên môn và phải báo cáo ngay khi phát hiện rủi ro.

Cảm ơn ông!