Báo Xây dựng ghi nhận ý kiến của một số tổng biên tập cơ quan báo chí lớn về cách thức để báo chí thực hiện tốt sứ mệnh lịch sử này.

Ông Lê Quốc Minh, Tổng biên tập Báo Nhân dân:

Thay đổi tư duy, kỹ năng làm báo

Báo chí cách mạng Việt Nam đã trải qua 100 năm với nhiều dấu ấn lịch sử hào hùng. 

Bước vào kỷ nguyên phát triển mới, báo chí tiếp tục đối mặt với nhiều thách thức và cơ hội, đòi hỏi sự đổi mới mạnh mẽ để hoàn thành sứ mệnh là tiếng nói của Đảng, Nhà nước và nhân dân, là diễn đàn dân chủ, là lực lượng phản biện xã hội sắc sảo và tin cậy.

Điều không thể thay đổi là sự kiên định về tư tưởng, lập trường chính trị, giữ vững tôn chỉ, mục đích. Nhưng điều buộc phải thay đổi là tư duy và kỹ năng làm báo hiện đại. 

Báo chí ngày nay không chỉ đơn thuần là cây bút, trang giấy hay máy tính, máy ảnh - mà phải là một hệ sinh thái truyền thông đa nền tảng, đa phương tiện, tích hợp công nghệ cao.

Để làm được điều đó, các cơ quan báo chí cần chú trọng đào tạo toàn diện cho đội ngũ nhà báo - không chỉ về bản lĩnh chính trị, năng lực chuyên môn, mà còn về kỹ năng công nghệ số, kể cả việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào quá trình sản xuất tin bài. 

Làm báo hiện đại là kết hợp giữa tinh thần cách mạng với công nghệ đổi mới, giữa chiều sâu thông tin với hình thức thể hiện hấp dẫn, tương tác cao.

Chỉ khi báo chí chính thống tạo được sản phẩm đủ sức thuyết phục và giữ chân công chúng, mới có thể ngăn chặn được nguy cơ người dân bị cuốn theo luồng thông tin sai lệch, xuyên tạc từ mạng xã hội.

Đó là cách để báo chí tiếp tục khẳng định vai trò dẫn dắt dư luận, định hướng xã hội và làm tròn sứ mệnh của mình trong giai đoạn phát triển mới của đất nước.

Ông Nguyễn Ngọc Toàn, Tổng biên tập Báo Thanh Niên: 

Cần thêm cơ chế, chính sách hỗ trợ báo chí

Báo Thanh Niên xác định đổi mới là yêu cầu tự thân trong một thế giới biến chuyển nhanh chóng. Đổi mới nội dung có ý nghĩa quan trọng hàng đầu với mọi cơ quan báo chí.

Báo Thanh Niên có đối tượng bạn đọc trước hết là người trẻ. Đáp ứng được nhu cầu thông tin đa dạng, khác biệt của người trẻ là thách thức lớn. 

Ngay từ bây giờ, chúng tôi phải đầu tư phát triển các kênh thông tin tiếp cận được người trẻ, thu hút họ vào dòng thông tin chủ lưu có định hướng. 

Từ đó đặt ra yêu cầu về đổi mới công nghệ, bởi đây là cách duy nhất tạo ra nền móng phát triển bền vững cho mọi cơ quan báo chí.

Kinh tế báo chí đang là lĩnh vực còn có nhiều khó khăn, cản trở sự phát triển của các cơ quan báo chí chính thống. 

Từ nhiều năm nay, Hội Nhà báo Việt Nam và các cơ quan báo chí đã kiến nghị nhiều chính sách cụ thể nhằm tạo điều kiện cho báo chí phát huy hết tiềm năng với tư cách là một ngành kinh tế đặc biệt/đặc thù.

Được biết, dự thảo Luật Báo chí sửa đổi, một số chính sách thuế mà Quốc hội mới quyết định đang đi theo hướng này. 

Tuy nhiên, còn nhiều vướng mắc khác vẫn tồn tại, chủ yếu liên quan tới cơ chế tài chính, cơ chế về đầu tư, hợp tác liên kết, các chế tài vi phạm bản quyền… cần sớm được tháo gỡ.

Riêng với Báo Thanh Niên, trong nhiều năm qua, chúng tôi đã cố gắng tổ chức nhiều sự kiện, chương trình sau mặt báo, nhiều hội thảo, tọa đàm cũng như các cuộc thi… để đa dạng hóa nguồn thu trong bối cảnh các nguồn thu truyền thống (phát hành, quảng cáo) sụt giảm theo xu thế chung.

Kinh tế báo chí trong thời đại công nghệ số đòi hỏi bản thân các cơ quan báo chí phải có ý thức thay đổi tư duy, xây dựng năng lực đổi mới sáng tạo từ bên trong. 

Sau đó vẫn cần vai trò hỗ trợ, "bà đỡ" của Nhà nước về mặt thể chế, pháp luật để kinh tế báo chí số bắt kịp và đồng hành với các ngành kinh tế khác.

Ông Nguyễn Bá, Tổng biên tập Báo điện tử VietnamNet:

Bốn giá trị cốt lõi

Trong thế giới thông tin đang bùng nổ từng giây, trí tuệ nhân tạo có thể viết bài trong tích tắc và mạng xã hội tạo ra "thế giới song song" của cảm xúc và thiên kiến, báo chí đang đứng trước thách thức chưa từng có: Tồn tại bằng cách nào và tồn tại để làm gì?

Nếu chắt lọc lại, theo tôi, câu trả lời nằm ở 4 từ: Khách quan - Tin cậy - Trung thực - Nhân văn, đây không chỉ là giá trị cốt lõi mà là "định vị nghề nghiệp" của báo chí cách mạng Việt Nam.

Khách quan - giữ cái đầu tỉnh táo giữa biển thông tin. Trong kỷ nguyên mà mọi cá nhân đều có thể phát ngôn, thì báo chí phải là người giữ im lặng đủ lâu để nhìn thấy sự thật và lên tiếng đúng lúc với thái độ khách quan, trách nhiệm, đúng định hướng.

Báo chí không thể trở thành công cụ của cảm xúc đám đông, báo chí đứng về phía lẽ phải, cung cấp sự thật đa chiều và công bằng. 

Khách quan không phải là thờ ơ, mà là chọn cách quan sát và phân tích trong tỉnh táo để không bị cuốn vào vòng xoáy định kiến, giật gân và chia rẽ.

Tin cậy - nền móng cho vai trò dẫn dắt. Niềm tin không đến từ những tuyên bố ồn ào, mà được vun đắp từ mỗi chi tiết chính xác, mỗi cách tiếp cận có trách nhiệm và phản ánh sự thật dũng cảm. 

Báo chí không thể "định hướng dư luận" nếu đánh mất niềm tin của công chúng.

Trung thực - không thỏa hiệp với sự giả dối. Công nghệ có thể thay đổi cách làm báo, nhưng không thể thay thế được lòng trung thực. Trung thực là "chìa khóa sống còn" trong một thế giới ngập tràn thông tin giả.

Nhân văn - linh hồn của nghề làm báo. Báo chí không chỉ đưa tin, mà còn phản ánh thân phận. Một nền báo chí lớn không chỉ mạnh ở dữ liệu hay tốc độ, mà còn phải sâu ở cách nhìn con người. 

Trong thời đại mà những cú click chuột có thể vô tình giết chết một cá nhân thì báo chí càng phải ý thức trách nhiệm của mình trước thân phận con người.

Báo chí có thể lan tỏa bằng công nghệ, nhưng chỉ sống được bằng giá trị. Để những giá trị cốt lõi nói trên không chỉ tồn tại như tuyên ngôn, báo chí cần có nguồn lực đủ mạnh và bền vững.

Đó là nguồn lực tài chính ổn định, không phải mang tính hỗ trợ, mà là đầu tư có trách nhiệm. Một nền báo chí lệ thuộc vào quảng cáo không kiểm soát sẽ dễ sa vào thương mại hóa nội dung, đánh mất bản sắc và sứ mệnh. 

Tài chính bền vững chính là điều kiện để báo chí có thể nói điều cần nói, không phải điều dễ nói.

Bên cạnh đó, phải có khung pháp lý mạnh mẽ và thực chất để bảo vệ quyền tác nghiệp của nhà báo. 

Một nền báo chí không thể để phóng viên phải đối diện với rủi ro pháp lý khi làm đúng vai trò phản biện và giám sát. 

Bảo vệ nhà báo là bảo vệ nền tảng đạo đức, giá trị cốt lõi của chế độ, chứ không phải đặc quyền nghề nghiệp.

Ông Nguyễn Văn Hoài, Tổng biên tập Báo Nông thôn Ngày nay/điện tử Dân Việt:

Đề cao báo chí giải pháp, kiến tạo

Tại Báo Nông thôn Ngày nay/điện tử Dân Việt, việc thực hiện các tin bài theo dạng báo chí kiến tạo, báo chí giải pháp là yêu cầu bắt buộc. 

Chúng tôi luôn yêu cầu tất cả phóng viên, biên tập viên, thư ký tòa soạn mỗi khi tiếp cận một vấn đề trong lĩnh vực của mình thì luôn phải đặt ra hàng loạt câu hỏi, rằng: Rốt cuộc, bài báo sẽ giúp ích gì cho đối tượng được phản ánh, đem lại lợi ích nào cho xã hội, cho cộng đồng hay không? Và bằng cách nào, liệu cách đó có khả thi, hiệu quả khi được triển khai hay không?

Dựa trên những câu hỏi đó, người viết báo phải lần lượt giải đáp vấn đề mình đặt ra, bằng việc thu thập tư liệu, chứng cứ, phỏng vấn các chuyên gia, đối tượng liên quan để có những đối chứng khách quan, đa chiều, lời khuyên khoa học; làm các khảo sát bỏ túi để đánh giá tác động, ảnh hưởng của vấn đề đối với một cộng đồng hẹp…

Chỉ khi thực hiện đầy đủ những bước này, những bài báo mang tính kiến tạo, giải pháp mới được xuất bản để đảm bảo hiệu quả mà chúng đem lại là rõ rệt và ngay lập tức.

Một ví dụ điển hình, lần đầu tiên có tờ báo giành 2/10 giải A Giải Báo chí Quốc gia năm 2023, đó là 2 loạt bài của Báo Nông thôn Ngày nay/Dân Việt gồm: "Đường đi của gỗ lậu qua xe chuyển phát nhanh" (loạt 3 bài) và "Công viên địa chất toàn cầu bị "xẻ thịt" (loạt 3 bài).

Các nhóm tác giả và tòa soạn không đơn thuần chỉ thực hiện các bài viết dấn thân, điều tra thực trạng của những hiện tượng tiêu cực này mà còn thực hiện hàng loạt bài phỏng vấn từ cơ quan chức năng, chuyên gia, bạn đọc… nhằm đề xuất những giải pháp hiệu quả, khả thi để chấm dứt hiện trạng trên.

Trên báo chúng tôi, hằng ngày có tới 60-70% lượng tin bài dành cho nông dân. Và báo có nhiều chuyên mục mang tính chỉ dẫn, tra cứu cho nông dân, giúp nông dân làm giàu rất cụ thể. 

Đây cũng chính là báo chí giải pháp, báo chí kiến tạo, đúng theo tôn chỉ, sứ mệnh mà chúng tôi đã đặt cho tờ báo của mình "Sát cánh cùng nông dân Việt".

Ông Nguyễn Văn Minh, Tổng biên tập Báo Công thương:

Xây dựng hệ sinh thái công nghệ báo chí quốc gia

Trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới, báo chí cách mạng cần khẳng định mạnh mẽ hơn nữa vai trò là tiếng nói của Đảng, Nhà nước và nhân dân. Để làm được điều đó, theo tôi, báo chí cần đáp ứng ba yêu cầu cốt lõi.

Thứ nhất, nói đúng đường lối, đúng chủ trương, đúng tôn chỉ. Báo chí cách mạng tuyệt đối không được chệch khỏi quỹ đạo tư tưởng của Đảng. 

Mỗi cơ quan báo chí phải bám sát chức năng, nhiệm vụ và thế mạnh của mình để góp phần vào tổng thể trận địa tư tưởng quốc gia.

Thứ hai, thực hiện tốt vai trò "cầu nối" giữa Đảng - Nhà nước - nhân dân. Không chỉ truyền tải chính sách, báo chí còn phải phản ánh trung thực đời sống, tâm tư, nguyện vọng của người dân. 

Cần dũng cảm lên tiếng về những vấn đề gai góc, nhạy cảm với tinh thần xây dựng, qua đó giúp Đảng, Nhà nước hoàn thiện chủ trương, chính sách sát với thực tiễn.

Thứ ba, không ngừng đổi mới trong tư duy và phương thức làm báo. Báo chí hiện đại không thể đi theo lối mòn. 

Phải ứng dụng công nghệ, phát triển báo chí dữ liệu, tăng tính tương tác, nhưng vẫn giữ bản lĩnh chính trị và chiều sâu tư tưởng - điều làm nên phẩm chất cách mạng của báo chí Việt Nam.

Với riêng Báo Công thương, chúng tôi xác định rõ: Nội dung là linh hồn, công nghệ và hình thức là phương tiện lan tỏa. Báo đang đổi mới theo ba trụ cột:

Một là về nội dung, chuyển từ "đưa tin" sang "phân tích, phản biện, dẫn dắt" dư luận trong lĩnh vực kinh tế, công nghiệp, thương mại và hội nhập.

Hai là về công nghệ - hình thức, chúng tôi phát triển hệ sinh thái "3 đa": Đa nền tảng (báo in, điện tử, mạng xã hội…), đa phương tiện (video, podcast, infographic…), đa phong cách (nghiêm túc - trẻ trung - chuyên sâu), đồng thời tích hợp AI, chatbot, mobile app và công cụ số để tối ưu hóa hiệu quả truyền thông.

Ba là về tổ chức bộ máy, xây dựng tòa soạn hội tụ, chuyển đổi số toàn diện, thí điểm mô hình tòa soạn ảo có sự tham gia của trí tuệ nhân tạo.

Để báo chí cách mạng hoàn thành tốt vai trò dẫn dắt và định hướng xã hội, tôi cho rằng cần có sự hỗ trợ thiết thực từ cơ quan quản lý nhà nước trên ba phương diện: Hạ tầng số, nhân lực và đời sống người làm báo.

Về hạ tầng số, cần đầu tư chiến lược mang tính hệ thống. Tôi kiến nghị xây dựng một hệ sinh thái công nghệ báo chí quốc gia như một "hạ tầng mềm" để các cơ quan báo chí có nền tảng chung nhưng vẫn có không gian sáng tạo riêng.

Về đào tạo, cần kết hợp lý luận và thực tiễn, cập nhật công nghệ, tăng cường khả năng phản biện và đặc biệt phải bồi dưỡng bản lĩnh chính trị, đạo đức nghề báo. 

Đã đến lúc cần một chương trình huấn luyện nhà báo thời kỳ mới không chỉ để "cấp bằng", mà để "rèn người", tạo ra những nhà báo thực sự là chiến sĩ trên mặt trận thông tin số.

Về đời sống nhà báo, sau quy hoạch báo chí, bộ máy tinh gọn hơn nhưng áp lực và thu nhập không tương xứng. 

Cần có cơ chế tài chính cho truyền thông chính sách, hỗ trợ bảo hiểm nghề nghiệp, phúc lợi để nhà báo không chỉ "sống được" mà còn "sống xứng đáng" với nghề.