Những ký ức lưu giữ

Vợ chồng chị Nguyễn Thị Hảo và anh Nguyễn Hữu Thiết, quê ở xã Bố Hạ, tỉnh Bắc Ninh xúc động kể về câu chuyện 10 năm trước, khi đặt chân đến Đà Lạt (Lâm Đồng) trong chuyến du lịch kỷ niệm 5 năm ngày cưới. Dưới tán thông reo, giữa những luống hoa dã quỳ xen lẫn khu biệt thự cổ mờ sương, hai vợ chồng ao ước: "Sau này, nhất định phải có một ngôi nhà ở Đà Lạt để sống chậm".

Rồi chẳng đợi lâu, năm 2015, hai vợ chồng chị bán căn nhà ở Bắc Giang (cũ), gom góp tiền mua một căn nhà nhỏ tại Lâm Viên. "Chúng tôi không giàu, nhưng muốn sống ở nơi mà mỗi sáng mở cửa là thấy hoa nở và thông reo", chị Hảo chia sẻ.

Ngôi nhà gỗ đơn sơ, với mái ngói đỏ và vườn hoa nhỏ, trở thành tổ ấm mới của anh chị. Mỗi năm, chị Hảo thường mời bạn bè, họ hàng từ Bắc Giang (nay là Bắc Ninh) vào chơi và tự hào giới thiệu: "Đến với Đà Lạt của chị, nơi ấy đẹp như thơ!".

Nhưng giờ, khi thành phố Đà Lạt (Lâm Đồng) chia thành các xã, phường sau sáp nhập với các tỉnh Bình Phước, Đắk Nông, chị Hảo man mác: "Đà Lạt vẫn còn đó, nhưng tên gọi thì đã khác. Điều khiến chúng tôi lo lắng là vẻ đẹp và bản sắc của Đà Lạt liệu sẽ được gìn giữ và phát huy ra sao? Công tác quản lý sẽ thế nào".

Ngược về phường Hội An (Đà Nẵng), nơi trước kia được gọi là thành phố. Một đô thị cổ hiện lên với những dãy nhà mái ngói âm dương, đèn lồng nằm soi bóng bên sông Thu Bồn.

Bà Hồng, 72 tuổi, chủ một ngôi nhà cổ hơn 200 năm trên đường Nguyễn Thái Học trầm tư: "Nơi đây không chỉ là nơi ở, mà còn là niềm tự hào của biết bao thế hệ. Giờ tên gọi đã khác, thành phố đã chia thành các phường, tôi chỉ mong các cơ quan chức năng có giải pháp giữ gìn hồn cốt văn hóa kiến trúc nơi này".

Trở lại Hà Nội giữa chiều tháng 7 với cái oi nồng đặc trưng, ông Lê Văn Thắng, chủ một ngôi nhà cổ trên phố Hàng Đào trầm ngâm giữa dòng người tấp nập.

Ông chia sẻ: "Gia đình tôi đã sống ở đây hơn bốn thế hệ, từ thời Hà Nội còn mang dáng vẻ một kinh kỳ cũ kỹ. Ngôi nhà đã chứng kiến biết bao biến đổi. Điều khiến tôi băn khoăn nhất là phố cổ giờ đây sẽ được bảo tồn ra sao".

Gìn giữ nhưng không chỉ "ăn theo" di sản

Theo KTS Đào Ngọc Nghiêm, Phó chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, nguyên Kiến trúc sư trưởng TP Hà Nội, khu phố cổ Hồ Gươm trải rộng qua nhiều phường như: Hàng Đào, Cửa Nam, Hai Bà Trưng, đòi hỏi cơ chế liên kết chặt chẽ giữa các phường.

Mô hình chính quyền 2 cấp mang lại lợi thế phân quyền, nhưng việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản, kiến trúc đô thị cần được nâng tầm, đặc biệt khi Quy hoạch Thủ đô 2021-2030 và điều chỉnh đến năm 2050 đã xác định đây là nhiệm vụ trọng tâm.

Ông cho rằng, thách thức lớn đến từ sự chênh lệch quy mô giữa các phường, xã. Tại Hà Nội, phường Cửa Nam chỉ 1,6km², trong khi phường Chương Mỹ rộng gần 39km², xã Ba Vì lên tới hơn 80km². Di tích phân bố không đều, nên phân quyền quản lý cần hợp lý.

Để giải quyết, ông Nghiêm đề xuất ba giải pháp. Thứ nhất, ứng dụng công nghệ số, như bản đồ di sản, để nhận diện và giám sát hiệu quả. Thứ hai, ưu tiên ngân sách bảo tồn và tôn tạo di tích quốc gia, di tích thành phố đang xuống cấp. Thứ ba, thiết lập cơ chế liên kết giữa các phường, như hội đồng di sản chung cho khu phố cổ, để đảm bảo quản lý thống nhất.

KTS Nguyễn Phú Đức, chuyên gia nghiên cứu di sản thì cho rằng, các đô thị mới hiện nay chủ yếu "ăn theo" di sản, chưa thực sự tạo bản sắc riêng. Đến năm 2030, việc nghiên cứu đô thị mới vẫn đang tiếp diễn, nhưng bản sắc văn hóa phải là nền tảng.

Phân cấp để quản lý tốt hơn

KTS Phạm Thanh Tùng, Chánh Văn phòng Hội Kiến trúc sư Việt Nam cho rằng, dù đã được chia thành các xã, phường xong các địa danh nổi tiếng vẫn ở đó, bản chất đô thị không thay đổi. Quan trọng là cách ứng xử, cách quản lý của chính quyền mới để kiến trúc, di sản không bị xáo trộn.

"Nghị quyết 06 của Bộ Chính trị về phát triển đô thị Việt Nam đến năm 2050 đã nhấn mạnh việc trân trọng giá trị lịch sử, không xóa bỏ bất kỳ đô thị cổ nào. Chính quyền mới phải có trách nhiệm gìn giữ, phát huy giá trị văn hóa lịch sử vốn có', ông Tùng nói.

Bà Trần Thu Hằng, Vụ trưởng Vụ Quy hoạch - Kiến trúc (Bộ Xây dựng) khẳng định, việc phân định rõ thẩm quyền giữa hai cấp chính quyền địa phương, cấp tỉnh và cấp xã là điểm nhấn quan trọng trong các văn bản pháp luật về quy hoạch đô thị và nông thôn.

Tại Hội nghị phổ biến văn bản pháp luật về quy hoạch đô thị và nông thôn, tổ chức tại Khánh Hòa cuối tháng 7 vừa qua, bà Hằng cho rằng, hệ thống pháp luật đã được thiết kế đồng bộ, đảm bảo sự rõ ràng và minh bạch trong phân cấp, phân quyền.

Việc phân định thẩm quyền không chỉ giảm tải cho các cơ quan Trung ương mà còn tạo điều kiện để chính quyền địa phương chủ động, linh hoạt trong quản lý quy hoạch, kiến trúc. Hành lang pháp lý rõ ràng giúp chính quyền cấp tỉnh và xã thực hiện đúng trách nhiệm, phát huy tính tự chủ trong lập và quản lý quy hoạch đô thị, nông thôn.