Nhiều công viên xuống cấp, vắng người

Công viên Linh Đàm từng được xem là "lá phổi xanh" của khu đô thị kiểu mẫu đầu tiên ở Hà Nội gần đây khá vắng người. Trên bãi cỏ, vài chiếc xe đồ chơi trẻ em gỉ sét, phủ bụi. Những con đường lát gạch loang lổ rêu, ghế đá tróc sơn nằm im lìm dưới bóng cây.

"Trước đây, chiều nào tôi cũng đưa con ra đây chơi, giờ công viên xuống cấp quá, chẳng mấy ai còn muốn vào", chị Mai, cư dân khu đô thị Linh Đàm chia sẻ.

Cách đó không xa, công viên Thống Nhất, biểu tượng của Hà Nội suốt nửa thế kỷ cũng chung tình cảnh. Cầu trượt, xích đu vẫn còn đó nhưng hoen gỉ, cũ kỹ. Anh Thế Sơn (ở Thường Tín, Hà Nội) nhớ lại: "Năm 10 tuổi, tôi được mẹ đưa lên chơi, giờ đã gần 40 năm, mấy cái cầu trượt, xích đu vẫn thế, chỉ thêm lớp sơn cũ bong tróc".

Những hình ảnh trên phản chiếu thực trạng chung của nhiều công viên ở Việt Nam: Được xây dựng sớm, có không gian nhưng thiếu sức sống, có cảnh quan nhưng thưa vắng người. Trong khi đó, trên thế giới, những công viên tương tự lại trở thành "thỏi nam châm" hút khách du lịch, biểu tượng văn hóa và sinh thái của các thành phố hiện đại.

Theo ông Nguyễn Đức Hưng, Giám đốc Trung tâm Quản lý hạ tầng kỹ thuật TP Hà Nội, hệ thống cây xanh và công viên Việt Nam còn nhiều bất cập, nhiều nơi xuống cấp, quản lý phân tán, thiếu chiến lược dài hạn.

Diện tích cây xanh bình quân đầu người thấp, công tác bảo tồn cây di sản chưa được chú trọng, tình trạng xâm lấn không gian xanh vẫn diễn ra. Trong khi đó, biến đổi khí hậu, bão lớn cùng sự thu hẹp quỹ đất khiến "lá phổi đô thị" ngày càng mỏng manh.

Thiếu sức hút

Theo PGS.TS Lưu Đức Hải, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Đô thị và Phát triển hạ tầng, công viên xanh có thể trở thành điểm nhấn của đô thị, thu hút khách du lịch nếu được quy hoạch và quản lý bài bản.

Tuy nhiên hiện nay, công viên được quy hoạch như một hạng mục phụ, thay vì coi đó là "hạ tầng xanh", nơi giao thoa giữa sinh hoạt cộng đồng, văn hóa và du lịch. Hệ quả là nhiều công viên thiếu đầu tư về hạ tầng, dịch vụ và câu chuyện hấp dẫn để giữ chân du khách.

TS Daisy Kanagasapapathy, Phó chủ nhiệm bộ môn Quản trị du lịch và khách sạn, Đại học RMIT Việt Nam dẫn chứng: Công viên Thống Nhất nằm ở vị trí trung tâm, nhưng thiếu tiện ích thân thiện. Công viên Tao Đàn ở TP.HCM chỉ sôi động dịp Tết, còn lại khá yên ắng. Công viên Bạch Đằng dù nằm ven sông tuyệt đẹp, nhưng lại giống "trạm trung chuyển" hơn là điểm đến tham quan.

Theo bà Daisy, nhiều công viên hiện nay chưa có đủ tiện ích cơ bản, từ nhà vệ sinh sạch sẽ, điểm nghỉ chân, wifi miễn phí đến bãi đỗ xe thuận tiện. Các hoạt động văn hóa, giải trí còn nghèo nàn, thiếu những sự kiện định kỳ để tạo sức hút quanh năm.

Còn theo TS Jackie Ong, nguyên giảng viên cấp cao ngành Quản trị du lịch và khách sạn, Đại học RMIT Việt Nam, do thiếu câu chuyện hấp dẫn và thiết kế hướng đến du khách, hầu hết khách chỉ ghé qua công viên một cách tình cờ, chụp vài bức ảnh rồi đi tiếp.

Bài học từ những công viên "biết kể chuyện"

Là một công dân Singapore, TS Ong lấy ví dụ về sức hút của các công viên được thiết kế bài bản ở đảo quốc này. Năm 2024, Gardens by the Bay thu hút gần 12 triệu lượt khách tham quan, còn Botanic Gardens, di sản thế giới được UNESCO công nhận, vẫn tiếp tục thu hút hàng triệu du khách.

"Đây không chỉ là những không gian xanh, mà là trải nghiệm được định vị với câu chuyện, cách thiết kế và cơ sở hạ tầng hướng đến du khách toàn cầu", TS Ong nói.

Trong khi đó, Namba Parks ở Osaka (Nhật Bản), khu vườn nằm trên sân thượng của trung tâm thương mại cao 8 tầng, nơi thiên nhiên hòa mình với nhịp sống đô thị, mang đến hình mẫu lý tưởng để phát triển không gian xanh theo chiều dọc. Các sự kiện theo mùa, đặc biệt là lễ hội hoa anh đào, mang lại doanh thu hàng triệu USD cho du lịch hằng năm.

TS Kanagasapapathy cho biết, thành phố Seoul đã biến những bờ sông từng bị bỏ quên thành các khu giải trí sôi động với các xe đồ ăn lưu động, dịch vụ cho thuê xe đạp, lễ hội văn hóa và chợ đêm. Những công viên ven sông này hiện thu hút đông đảo cả người dân địa phương lẫn khách du lịch.

Cần thay đổi từ gốc

Từ kinh nghiệm quốc tế, TS Ong cho rằng, Việt Nam không nên sao chép máy móc mô hình công viên nước ngoài, mà cần vận dụng phù hợp với văn hóa và bối cảnh địa phương.

Theo TS Ong, việc đầu tư vào hạ tầng cơ bản như hệ thống chiếu sáng, biển chỉ dẫn đa ngôn ngữ, ghế nghỉ có mái che, nhà vệ sinh sạch sẽ có thể nâng cao đáng kể trải nghiệm, biến công viên Việt Nam trở nên gần gũi và hấp dẫn hơn.

Công viên nên được kết nối bằng hành lang xanh và tuyến du lịch văn hóa, chẳng hạn tuyến đi bộ từ Công viên Thống Nhất đến khu phố cổ Hà Nội, hay hành lang ven sông nối Công viên Bạch Đằng với các bảo tàng, chợ, nhà hát ở TP.HCM.

TS Kanagasapapathy cũng nhấn mạnh yếu tố "giữ nhiệt" cho công viên bằng các hoạt động quanh năm: Hội chợ văn hóa, triển lãm nghệ thuật, nhạc nước, chợ đêm hay sự kiện ẩm thực...

Từ kinh nghiệm quốc tế, PGS.TS Lưu Đức Hải cho rằng, để công viên trở thành "thỏi nam châm" du lịch, cần quy hoạch theo hướng mở, bền vững và gắn kết với tổng thể đô thị. Quy hoạch cần giữ cân bằng sinh thái, tăng diện tích cây xanh, mặt nước, hạn chế bê tông hóa và tránh thương mại hóa quá mức.

Thiết kế công viên phải hấp dẫn, đa chức năng, kết hợp tự nhiên với nghệ thuật, văn hóa, công nghệ như vườn thực vật, khu nghệ thuật ngoài trời, không gian check-in, nhạc nước... Đồng thời, cần có các khu trải nghiệm, thể thao, giáo dục môi trường, thiết kế thân thiện cho mọi lứa tuổi và người khuyết tật.