Chùa Động Ngọ tọa lạc tại thôn Cập Nhất, xã Tiền Tiến, thành phố Hải Dương. Ngôi chùa được xây dựng từ thế kỷ X dưới triều Đinh và tiếp tục phát triển qua các triều đại Tiền Lê, Lý - Trần. Trong suốt chiều dài lịch sử, nơi đây từng là một trong những trung tâm Phật giáo lớn của cả nước, đặc biệt gắn bó mật thiết với dòng thiền Trúc Lâm Yên Tử.

Đến thế kỷ XVI, dưới thời nhà Mạc, chùa từng xuống cấp nghiêm trọng và được trùng tu quy mô lớn. Sang thời Hậu Lê, vào thế kỷ XVIII, dưới sự trụ trì của Đức Tăng thống - Hòa thượng Chân Nguyên, chùa được xây dựng lại khang trang, bao gồm nhiều hạng mục: Tam Quan, Chính Điện, Gác Chuông, tòa Cửu Phẩm Liên Hoa, nhà Thờ Tổ, khu Tăng cư, nhà khách… Những kiến trúc này tồn tại đến cuối triều Nguyễn.

Tuy nhiên, từ nửa sau thế kỷ XX, chiến tranh và thời gian đã khiến nhiều hạng mục bị hư hỏng, xuống cấp. Sau ngày đất nước thống nhất, chùa tiếp tục được trùng tu, khôi phục theo hướng giữ gìn nét cổ kính nguyên bản.

Chùa Động Ngọ mang đậm dấu ấn kiến trúc cuối thế kỷ XVII, thuộc hệ phái Bắc tông. Kiến trúc tổng thể của chùa được bố trí theo trình tự thời gian lịch sử, gồm ba khu chính: Nhà thờ Tổ, Tòa tháp Cửu Phẩm Liên Hoa và Nhà Tam Bảo.

Tòa tháp Cửu Phẩm Liên Hoa là công trình tiêu biểu và độc đáo nhất trong quần thể kiến trúc chùa. Tháp được Thiền sư Chân Nguyên, một trong những cao tăng nổi tiếng của thiền phái Trúc Lâm cho xây dựng vào mùa xuân năm Nhâm Thân (1692) dưới thời vua Lê Hy Tông.

Tòa tháp cao hơn 5 mét, có 9 tầng, mặt cắt hình lục giác đều, mỗi mặt gắn 3 pho tượng Phật, tổng cộng 163 pho tượng. Tháp được đặt trong một nhà phẩm vuông, hai tầng tám mái, thiết kế theo phong cách đền, đình truyền thống, tạo nên vẻ đẹp uy nghiêm và tinh xảo bậc nhất.

Không chỉ là nơi thờ Phật, chùa Động Ngọ còn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa phi vật thể. Hằng năm, vào ngày 28 tháng 10 âm lịch, chùa tổ chức lễ hội tưởng niệm ngày viên tịch của Thiền sư Chân Nguyên. Lễ hội không chỉ là dịp để cầu an, cầu phúc mà còn là cơ hội để người dân tưởng nhớ tổ tiên, tri ân các bậc tiền nhân có công với đất nước và đạo pháp.

Bà Vũ Thị Ngãi người trông nom chùa trong nhiều năm cho biết, những năm gần đây, chùa Động Ngọ thu hút ngày càng nhiều du khách đến tham quan, chiêm bái nhờ vào giá trị kiến trúc, lịch sử và tâm linh đặc sắc. Năm 2022, cùng với đình và miếu Cập Nhất, chùa Động Ngọ được công nhận là điểm du lịch của tỉnh Hải Dương.

"Trở thành điểm du lịch là cơ hội để giá trị lịch sử, văn hóa, tâm linh lâu đời của chùa lan tỏa mạnh mẽ hơn. Tuy nhiên, chùa vẫn rất cần được đầu tư, tôn tạo để gìn giữ và phát huy những giá trị vốn quý", bà Ngãi chia sẻ.

Với vẻ đẹp kiến trúc cổ kính, không gian thanh tịnh cùng giá trị văn hóa sâu sắc, chùa Động Ngọ là điểm đến lý tưởng cho những ai muốn tìm hiểu về lịch sử, văn hóa và tín ngưỡng Phật giáo Việt Nam. Đến với chùa, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp của một di sản Phật giáo tiêu biểu mà còn cảm nhận được sự thanh thản trong tâm hồn giữa chốn thiền môn tĩnh lặng.

Chùa Động Ngọ chính là minh chứng sống động cho truyền thống văn hóa, lịch sử lâu đời của vùng đất Hải Dương. Việc bảo tồn và phát huy giá trị ngôi chùa không chỉ góp phần gìn giữ di sản văn hóa dân tộc, mà còn là niềm tự hào to lớn của cộng đồng địa phương.