Khi một quyết định đổi mới cứu cả một tập đoàn

Cuối năm 2023, một tổng công ty hạ tầng lớn đứng trước bài toán nan giải: Chi phí vận hành tăng 12% mỗi năm, năng suất gần như không cải thiện. Ban lãnh đạo buộc phải lựa chọn giữa tiếp tục vận hành theo mô hình truyền thống - vốn an toàn nhưng kém hiệu quả - hoặc đầu tư mạnh vào hệ thống điều khiển số hóa và AI dự báo sự cố.

"Không thể đổi mới nếu chỉ lo rủi ro", Tổng giám đốc doanh nghiệp này chia sẻ. Họ quyết định đầu tư gần 800 tỷ đồng vào hạ tầng số, tận dụng chính sách hỗ trợ lãi suất 50% và bảo lãnh tín dụng 80%, theo quy định mới của Nhà nước dành cho các dự án R&D và đổi mới công nghệ.

Kết quả sau một năm tiếp cận công nghệ mới và đổi mới hoạt động doanh nghiệp đã cải thiện đáng kể chi phí vận hành giảm tới 18%. Áp lực về rủi ro cũng như lo ngại sự cố lên tới 30% sự cố được dự báo trước thay vì xử lý bị động. Năng suất lao động tăng 22%.

Câu chuyện này không phải trường hợp cá biệt. Trong đó điển hình là Tập đoàn Điện lực Việt Nam EVN. Theo TS Chử Đức Hoàng, hiện EVN đã tự động hóa 97% trạm biến áp, triển khai 100% dịch vụ trực tuyến mức độ 4, và đạt chỉ số chuyển đổi số 81,89% - một trong những mô hình tiên phong nhất của DNNN hiện nay. Còn Viettel đã làm chủ công nghệ 5G "Make in Vietnam", trở thành doanh nghiệp hiếm hoi trong khu vực tự sản xuất thiết bị lõi.

Những ví dụ này cho thấy: Đổi mới công nghệ không phải khẩu hiệu; đó là con đường sống còn. Mà Nghị quyết 57-NQ/TW nhấn mạnh mục tiêu đến năm 2030 phải đứng Top 3 Asean về đổi mới, Kinh tế số trên hoặc bằng 30% GDP.

Điều này khẳng định "Chính sách đúng - chọn đúng thời điểm - thúc đẩy đổi mới đột phá".

Trong bài tham luận về đòn bẩy chính sách cho đổi mới công nghệ, TS Chử Đức Hoàng, chuyên gia về chính sách khoa học và đổi mới sáng tạo nhận định: Việt Nam đang bước vào giai đoạn chính sách mạnh mẽ nhất trong nhiều năm qua. Ông nhấn mạnh ba điểm đột phá: Một là cam kết tài chính lớn chưa từng có đó là hơn 25.000 tỷ đồng mỗi năm - tương đương 1% ngân sách - được dành cho đổi mới khoa học và công nghệ. Trong đó, 70-80% phân bổ trực tiếp cho doanh nghiệp, và 40-50% ưu tiên các công nghệ chiến lược như AI, bán dẫn, nền tảng số.

Hai là cơ chế sandbox lần đầu tiên xuất hiện trong luật Việt Nam, cho phép DNNN thí điểm công nghệ mới 12-24 tháng mà không bị rủi ro trách nhiệm nếu chưa thành công.

Ba là DNNN trở thành trung tâm của đổi mới, thay vì chỉ là đối tượng thực hiện kế hoạch: "Cách tiếp cận mới chuyển từ xin - cho sang tự chủ z trách nhiệm và từ kiểm soát đầu vào sang đánh giá theo kết quả," TS Hoàng nhận định.

Theo ông, đây chính là nền tảng giúp doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư vào các công nghệ rủi ro cao nhưng có giá trị chiến lược, tương tự mô hình Israel hay Hàn Quốc.

Công nghệ - thước đo năng lực cạnh tranh mới của DNNN

Một khảo sát năm 2024 cho thấy 47.000 doanh nghiệp đang ứng dụng AI, tăng 39% chỉ trong một năm, nhưng 74% mới ở mức cơ bản. Điều này phản ánh khoảng cách lớn giữa nhu cầu đổi mới và năng lực thực thi.

GS. Nguyễn Thế Nghĩa, chuyên gia chuyển đổi số, nhận định: "Không phải doanh nghiệp nào cũng cần AI, nhưng doanh nghiệp không ứng dụng công nghệ mới chắc chắn sẽ tụt hậu. DNNN có quy mô lớn, dữ liệu lớn và nhu cầu tối ưu lớn - đây chính là ‘mỏ vàng’ để ứng dụng các công nghệ lõi."

Ông cho rằng ba lĩnh vực DNNN có thể tạo bứt phá nhờ công nghệ gồm: Quản trị vận hành theo thời gian thực (real-time management). Dự báo phụ tải, rủi ro, sự cố bằng AI. Phát triển công nghệ lõi: chip, 5G/6G, năng lượng sạch, sinh học.

Các lợi ích không còn là lý thuyết: doanh nghiệp ứng dụng AI đã ghi nhận tăng doanh thu 16%, tiết kiệm chi phí 20%, theo dữ liệu trong tài liệu gốc.

TS Hoàng nhấn mạnh: "Đổi mới công nghệ không phải nhiệm vụ phụ. Đó là trách nhiệm sống còn của DNNN - lực lượng có đủ quy mô và năng lực để dẫn dắt quốc gia bước vào kỷ nguyên kinh tế số".

Bà Nguyễn Thu Thủy, Phó cục trưởng Cục Phát triển Doanh nghiệp Nhà nước, Bộ Tài chính cho rằng tại nhiều quốc gia, kể cả các quốc gia có thị trường phát triển DNNN luôn đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế. Ở nước ta, DNNN được xác định là một trong những thành tố quan trọng của kinh tế nhà nước, tạo nền tảng cho sự ổn định kinh tế vĩ mô. Vì vậy DNNN phải trở thành "đầu kéo công nghệ" của quốc gia.

Đây là cơ hội mở ra với các chính sách mới mạnh mẽ, nguồn lực lớn và môi trường pháp lý tiến bộ. Điều còn lại là tốc độ và quyết tâm của từng doanh nghiệp.

DNNN không thể tiếp tục an toàn. Họ phải là những đơn vị thử nghiệm trước - đổi mới trước - đi đầu trước, bởi chỉ khi làm chủ được công nghệ, DNNN mới đủ sức dẫn dắt kinh tế Việt Nam bứt phá trong thập kỷ tới.