Theo Phó cục trưởng Cục Dân số Phạm Vũ Hoàng, so với Pháp lệnh Dân số, dự thảo Luật Dân số đã quy định cụ thể hơn các chính sách, biện pháp về nâng cao chất lượng dân số, truyền thông, vận động, giáo dục về dân số. Việc ban hành luật để hoàn thiện cơ sở pháp lý về phòng bệnh góp phần nâng cao sức khỏe cả về thể chất và tinh thần, tầm vóc, tuổi thọ, chất lượng cuộc sống của người Việt Nam.

Duy trì mức sinh thay thế

Chính sách duy trì mức sinh thay thế là một trong 4 nhóm chính sách lớn được quy định dự thảo Luật; trong đó tiếp tục kế thừa quy định quyền và nghĩa vụ của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân trong việc sinh con tại Pháp lệnh Dân số, đồng thời quy định các biện pháp, chính sách nhằm khuyến khích, hỗ trợ cặp vợ chồng, cá nhân sinh con, nuôi con.

Dự thảo Luật Dân số đề xuất: Tăng thời gian nghỉ thai sản khi sinh con thứ hai; hỗ trợ về tài chính đối với một số nhóm đối tượng (phụ nữ dân tộc thiểu số; phụ nữ ở địa phương có mức sinh thấp; phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi); ưu tiên mua hoặc thuê nhà ở xã hội theo quy định của pháp luật về nhà ở đối với phụ nữ sinh đủ hai con hoặc nam giới có hai con đẻ mà vợ đã chết.

Bà Đặng Quỳnh Thư, chuyên gia Cục Dân số cho hay dự luật xác định việc quyết định thời điểm, số con và khoảng cách sinh là quyền của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân, song Nhà nước khuyến khích duy trì mức sinh thay thế. Cụ thể, phụ nữ sinh con thứ hai được nghỉ thêm một tháng thai sản; nam giới được nghỉ thêm 5 ngày làm việc khi vợ sinh con. Phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi, phụ nữ dân tộc thiểu số và ở địa phương có mức sinh thấp được hỗ trợ tài chính theo chính sách của Nhà nước.

Ngoài ra, các địa phương được giao căn cứ điều kiện kinh tế-xã hội từng thời kỳ để quy định cụ thể, bảo đảm tính linh hoạt và phù hợp ngân sách. Chính quyền địa phương có thể mở rộng các phúc lợi xã hội cho gia đình sinh đủ hai con như giảm học phí, ưu tiên dịch vụ giữ trẻ, hỗ trợ giáo dục mầm non.

Giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh

Theo báo cáo quốc gia đầu tiên về đăng ký và thống kê hộ tịch giai đoạn 2021-2024 do Cục Thống kê xây dựng trên cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử toàn quốc, với sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế, tỷ lệ mất cân bằng giới tính khi sinh ở nước ta ngày càng nghiêm trọng. Theo Bộ Y tế, nếu mất cân bằng giới tính khi sinh tiếp tục ở mức cao, đến năm 2034, Việt Nam sẽ thừa 1,5 triệu nam giới trong độ tuổi 15-49, con số này sẽ tăng lên 1,8 triệu vào năm 2059.

Trước thực trạng này, để giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh và đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên, dự thảo Luật Dân số đưa ra một số quy định: Cấm lựa chọn giới tính thai nhi dưới mọi hình thức trừ trường hợp xác định giới tính phục vụ chẩn đoán và điều trị các bệnh di truyền liên quan đến giới tính; khuyến khích đưa nội dung không trọng nam hơn nữ, không lựa chọn giới tính khi sinh vào hương ước, quy ước của cộng đồng dân cư.

Một điểm quan trọng của dự thảo Luật Dân số là sẽ đình chỉ đối với người hành nghề y có hành vi công bố, thông báo, tiết lộ thông tin về giới tính thai nhi cho khách hàng trừ trường hợp xác định giới tính phục vụ chẩn đoán và điều trị các bệnh di truyền liên quan đến giới tính theo quy định của Bộ Y tế.

Chính sách thích ứng với già hóa dân số

Để thích ứng với già hóa dân số, dân số già, Luật có nhiều nội dung hỗ trợ chăm sóc người cao tuổi, phát triển nguồn nhân lực chăm sóc người cao tuổi; cung cấp, xử lý thông tin, thông báo, tố giác hành vi xâm phạm, cản trở người cao tuổi thực hiện các quyền hợp pháp.

Theo đại diện Cục Dân số, nhu cầu chăm sóc người cao tuổi và cơ sở lão khoa ngày càng tăng. Dự thảo Luật đề cập tới việc cần có cơ sở chăm sóc người cao tuổi ban ngày và bán trú phù hợp. Các trung tâm chăm sóc được hưởng ưu đãi về đầu tư để thực hiện công việc này.

Bên cạnh đó, hiện nguồn nhân lực trong lĩnh vực chăm sóc người cao tuổi còn mỏng. Quy định phát triển nguồn nhân lực chăm sóc người cao tuổi, lồng ghép đào tạo chuyên ngành lão khoa sẽ liên tục được cập nhật để đáp ứng với thực trạng chăm sóc sức khỏe người cao tuổi.

Nâng cao chất lượng dân số trong giai đoạn mới

Dự thảo Luật đề xuất thực hiện tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn; sàng lọc, chẩn đoán, điều trị trước sinh và sơ sinh. Về các điều kiện bảo đảm thực hiện công tác dân số, Luật quy định về nguồn nhân lực, kinh phí cho công tác dân số nhằm tạo điều kiện cho công tác dân số.

Theo Cục trưởng Cục Dân số Lê Thanh Dũng, "dự thảo Luật Dân số đã thể chế hóa việc chuyển trọng tâm chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển thông qua việc tập trung quy phạm hóa 4 chính sách lớn: Duy trì mức sinh thay thế, giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh, thích ứng với già hóa dân số, dân số già, và nâng cao chất lượng dân số".

Dự thảo Luật Dân số đang được trình Quốc hội khóa XV xem xét, thông qua tại kỳ họp thứ 10.