Sáng 7/5, tại tọa đàm "Bảo đảm điện cho tăng trưởng – Yêu cầu và giải pháp", vấn đề giá điện được giới chuyên gia, nhà quản lý đưa ra mổ xẻ, nhằm đảm bảo mục tiêu đảm bảo an ninh năng lượng cho phát triển kinh tế.

Ba bất cập lớn của giá điện

Nhấn mạnh việc Chính phủ kiên định mục tiêu tăng trưởng trên 8% GDP trong năm nay, Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu cho rằng, để đạt mục tiêu tăng trưởng như trên, không có cách nào khác là phải thúc đẩy sản xuất kinh doanh, tiêu dùng. Điều này khiến cho nhu cầu về năng lượng và điện sẽ tăng lên.

Song, ông lưu ý, nhu cầu năng lượng không chỉ tăng về mặt sản lượng hoặc mức tiêu thụ năng lượng mà hiện nền kinh tế còn có yêu cầu cao hơn về chất lượng của nguồn năng lượng. Ví dụ, sản xuất bán dẫn yêu cầu nguồn năng lượng rất sạch và tính ổn định của nguồn điện cao.

Với hai thách thức đặt ra của ngành năng lượng gồm đảm bảo an ninh năng lượng, đảm bảo đủ điện cho nền kinh tế và đảm bảo chất lượng nguồn điện, theo ông Hiếu, trong thời gian tới, giá điện phải khác đi.

Bàn về vấn đề giá điện, ông Nguyễn Tiến Thỏa, Nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá nhận định, hiện nay có 3 bất cập lớn.

Theo đó, giá điện chưa theo cơ chế giá thị trường. Trong nhiều năm qua không được tính đúng tính đủ các chi phí đầu vào để sản xuất ra 1 kWh điện. Giá điện cũng chưa khắc phục tình trạng mua cao bán thấp diễn ra trong nhiều năm – một trong những lý do khiến EVN lỗ.

Bất cập khác là giá điện phải gánh quá nhiều mục tiêu. Hiện giá điện phải bảo đảm để hỗ trợ ngành điện phát triển tăng trưởng ổn định, khuyến khích thu hút đầu tư, nhưng cũng phải bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô, phải kiểm soát lạm phát, bảo đảm an sinh xã hội, bảo đảm sử dụng điện tiết kiệm…

"Những mục tiêu này hội tụ trong giá điện không đồng thuận 100% với nhau mà có những xung đột, giằng co nhau trong quá trình thực hiện. Để xử lý mối quan hệ, bảo đảm hài hòa giữa các mục tiêu này trong giá điện là rất khó, một số mục tiêu không thực hiện được", ông Thoả nói.

Mặt khác, vẫn tồn tại cơ chế bù chéo trong giá điện nhiều năm nay, như bù chéo giữa các hộ sinh hoạt với nhau, bù chéo giữa giá điện sinh hoạt và giá điện sản xuất, bù chéo giá điện giữa các vùng miền khác nhau.

Theo ông Thoả, những bất cập đó, gây ra những hệ quả nhất định, điển hình là không phản ánh đúng giá trị của 1 kWh điện đã sản xuất ra sẽ gây ra lỗ.

Như vậy, giá điện sẽ trở thành giá bao cấp cho toàn xã hội, dẫn đến việc khó khuyến khích thu hút các thành phần kinh tế tham gia đầu tư phát triển nguồn và lưới điện. Đồng thời, không tạo áp lực mạnh để thực hiện chiến lược sử dụng điện tiết kiệm và hiệu quả, đặc biệt trong sản xuất kinh doanh, đổi mới công nghệ.

Một điểm rất quan trọng khác, theo ông Thoả, ngành điện luôn bị dòng tiền âm, sẽ rất khó để tái sản xuất, tái đầu tư và phát triển bền vững. Việc này cũng đe dọa đến mục tiêu bảo đảm an ninh năng lượng mà chúng ta đã đề ra.

Cách nào trả về thị trường?

Trước những bất cập trên, Theo ông Thoả, cần phải thực hiện giải pháp dài hạn. "Chúng ta phải chuyển điều hành giá điện sang thực hiện theo cơ chế giá thị trường thông qua việc tính đúng, tính đủ giá điện và phải sửa biểu giá điện hiện hành để xử lý những bất cập", ông Thoả nói.

Chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn cũng cho rằng, nếu duy trì mức giá thấp không phản ánh đúng chi phí, sẽ gây ra rủi ro nghiêm trọng cho việc đảm bảo cung ứng điện lâu dài, làm suy giảm chất lượng hệ thống và hạn chế dòng vốn đầu tư.

Ông so sánh, mức giá điện trung bình của Việt Nam đang ở ngưỡng tương đương với Trung Quốc và Ấn Độ.

Ngược lại, nhiều quốc gia khác trong khu vực lại có giá điện cao hơn Việt Nam, ví như Indonesia, Thái Lan, Campuchia, Singapore và Philippines.

Riêng Singapore, giá điện hiện đã tiệm cận mức của Nhật Bản. Còn tại Thái Lan, sau cải tổ cơ chế giá điện, đặc biệt chuyển sang mô hình tính theo giờ, giá điện trung bình đã tăng mạnh so với 3-4 năm trước, thậm chí cao gấp rưỡi.

Từ những dẫn chứng trên, theo ông Sơn, vấn đề không đơn giản chỉ là "giá điện tăng hay giảm", mà làm thế nào để giá điện phản ánh đúng bản chất chi phí sản xuất, đảm bảo ổn định, bền vững trong đầu tư và vận hành hệ thống điện quốc gia.

Theo đó, ông gợi ý, giải pháp căn cơ để tạo sự yên tâm cho nhà đầu tư là cần có lộ trình điều chỉnh giá điện hợp lý, minh bạch, phản ánh đúng chi phí, đồng thời có chính sách giảm thiểu tác động xã hội khi điều chỉnh. Việc này đòi hỏi sự hài hòa giữa mục tiêu an sinh và cơ chế thị trường.

"Việc cân bằng giữa thị trường hóa giá điện và ổn định xã hội là một bài toán khó nhưng bắt buộc phải giải", ông Sơn nói.

Về vấn đề này, ông Đoàn Ngọc Dương, Phó cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công thương) cũng cho hay, nguyên tắc tính giá điện, chi phí điện đã được nêu trong Luật Điện lực và Bộ Công thương tiếp tục thể chế hóa quy định. 

Theo đó, cơ chế giá điện cần được xem xét với bước chuyển phù hợp, vừa đáp ứng xu hướng thị trường, nhưng cũng cần có sự ổn định cho người dân.