Mô hình chính quyền gần dân, phục vụ dân

Trong bối cảnh phát triển đô thị nhanh chóng và nhu cầu cải thiện chất lượng quản trị công ngày càng cao, việc tổ chức chính quyền địa phương theo mô hình hai cấp là một bước đi cần thiết để tinh gọn bộ máy, tăng cường tính chịu trách nhiệm, giảm tầng nấc trung gian và nâng cao năng lực điều hành tại cơ sở.

Ghi nhận tại nhiều địa phương sau một tháng vận hành chính quyền địa phương hai cấp cho thấy, không khí làm việc khẩn trương, nghiêm túc, đầy phấn khởi. Từ cán bộ đến người dân đều chủ động, quyết tâm cao cho chặng đường phát triển mới.

Bà Trần Thị Hạnh (ở phường Đống Đa, Hà Nội) vui vẻ chia sẻ: "Mấy năm qua, tôi phải trực tiếp nhiều lần lên quận, xuống phường để làm thủ tục điều chỉnh phương án kiến trúc cho công trình xây dựng, mỗi khi đến cơ quan Nhà nước làm các thủ tục hành chính, tôi đều cảm giác áp lực vì có khi phải đi lại nhiều lần, tốn thời gian mới xong việc. Với chính quyền hai cấp, gần dân hơn, tôi nhận thấy thủ tục được thực hiện nhanh hơn, cán bộ hướng dẫn rất chi tiết, tận tình hơn".

Ông Trần Văn Minh, cán bộ hưu trí ở phường Thanh Xuân, Hà Nội cho biết: "Tại Hà Nội, công tác quản lý quy hoạch và trật tự xây dựng đô thị diễn biến rất phức tạp, cần cụ thể bằng những quy định, gắn với trách nhiệm quản lý. Qua theo dõi trên báo chí, được biết từ ngày 1/7/2025, Chủ tịch UBND phường có quyền hạn và trách nhiệm trong lĩnh vực quản lý quy hoạch, hạ tầng, môi trường và trật tự đô thị. Theo tôi, đây được coi là bước tiến quan trọng, nhằm xây dựng mô hình chính quyền đô thị tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả và gần dân hơn".

Cải cách thể chế, nâng cao năng lực thực thi

Ông Phạm Việt Hà, Phó giám đốc Sở Xây dựng Quảng Ngãi cho biết: Từ ngày 1/7/2025, mô hình chính quyền địa phương hai cấp chính thức đi vào hoạt động; Đây cũng là thời điểm Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn và các Nghị định 145/2025/NĐ-CP ngày 12/6/2025 quy định về phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương 2 cấp, phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực quy hoạch đô thị và nông thôn, số 178/2025/NĐ-CP ngày 1/7/2025 quy định chi tiết một số điều của Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn có hiệu lực thi hành.

Theo quy định của Luật và các Nghị định nêu trên, công tác quản lý Nhà nước về quy hoạch đô thị và nông thôn (bao gồm tổ chức lập, thẩm định, phê duyệt và quản lý quy hoạch) được phân cấp mạnh mẽ cho chính quyền địa phương cấp xã, từ quy hoạch chung xã, quy hoạch phân khu đến quy hoạch chi tiết trong phạm vi địa giới hành chính thuộc quyền quản lý.

Việc tăng cường phân cấp này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các địa phương trong việc chủ động xây dựng định hướng quy hoạch, quản lý quy hoạch và tổ chức triển khai thực hiện theo quy hoạch.

Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi nêu trên, trong giai đoạn trước mắt, chính quyền địa phương sẽ gặp không ít khó khăn, thách thức: Bộ máy tổ chức (nhất là bộ phận chuyên môn) mới được thành lập ở nhiều địa phương còn thiếu kinh nghiệm, năng lực chưa đáp ứng đầy đủ theo yêu cầu.

Nhiều quy hoạch ở các địa phương hiện không còn phù hợp với địa giới hành chính mới và mô hình chính quyền hai cấp. Hệ thống văn bản pháp luật vẫn còn một số bất cập, vướng mắc và đang trong giai đoạn tiếp tục hoàn thiện cho phù hợp.

Để đảm bảo sự chủ động, phát huy hiệu lực, hiệu quả và nâng cao chất lượng trong công tác quản lý Nhà nước về quy hoạch đô thị và nông thôn, ông Phạm Việt Hà đề xuất, ngay từ bây giờ, chính quyền địa phương cấp xã phải tập trung thực hiện các nội dung sau:

Tuyên truyền, phổ biến, nâng cao nhận thức, tư duy và trách nhiệm của bộ máy chính quyền địa phương về tầm quan trọng của công tác quy hoạch, quản lý quy hoạch trong giai đoạn mới.

Rà soát, kiện toàn và từng bước nâng cao năng lực của bộ máy chuyên môn tham mưu giúp việc trong công tác quy hoạch và quản lý quy hoạch. Sở Xây dựng trong thời gian tới sẽ tổ chức các buổi đào tạo, tập huấn, phổ biến kiến thức về quy hoạch đô thị và nông thôn cho các địa phương, đơn vị.

Rà soát toàn bộ các đồ án quy hoạch đô thị và nông thôn trên địa bàn, xác định những vấn đề bất cập...để xây dựng kế hoạch điều chỉnh, bổ sung cho phù hợp. Quá trình rà soát, lập, điều chỉnh quy hoạch cần hết sức chú trọng phân tích những tiềm năng, lợi thế của địa phương (nhất là những tiềm năng, lợi thế mới xuất hiện sau khi sáp nhập); sự kết nối đồng bộ với cả khu vực và các địa phương khác lân cận; các khu vực, không gian, công trình cần quy hoạch mới, bố trí... từ đó lựa chọn giải pháp quy hoạch hợp lý, đảm bảo chất lượng và tầm nhìn dài hạn, tạo động lực mạnh mẽ thúc đẩy phát triển địa phương.

Đẩy mạnh việc công bố, công khai quy hoạch, kịp thời cung cấp đầy đủ thông tin quy hoạch đô thị và nông thôn cho các tổ chức, cá nhân có nhu cầu. Tăng cường công tác quản lý quy hoạch; thường xuyên kiểm tra, giám sát việc triển khai thực hiện theo quy hoạch được duyệt, đảm bảo theo đúng định hướng, kế hoạch đề ra.

ThS Lê Tùng Lâm, Ủy viên Đoàn chủ tịch Tổng hội xây dựng Việt Nam, Trưởng ban Đô thị HĐND TP Đà Nẵng chia sẻ: Chính quyền đô thị hai cấp là cơ hội mở ra một nền quản trị đô thị chủ động, linh hoạt, thông minh hơn. Tuy nhiên, cơ hội chỉ thành công khi đi kèm cải cách thể chế quyết liệt và nâng cao năng lực thực thi ở từng cấp chính quyền.

Mô hình hai cấp không tự động bảo đảm hiệu quả – nếu không xóa bỏ cơ chế "xin - cho", không phân định rõ trách nhiệm - quyền hạn - nguồn lực giữa cấp thành phố và cấp phường/xã, và nếu không có hệ thống dữ liệu - công nghệ số hỗ trợ ra quyết định.

Vì vậy, mô hình chính quyền đô thị chỉ thực sự phát huy sức mạnh khi được đặt trong một hệ sinh thái thể chế thông minh, nơi mà: Cấp thành phố dẫn dắt chiến lược và phát triển vùng đô thị, cấp phường/xã làm chủ vận hành địa bàn và toàn hệ thống được hỗ trợ bởi công nghệ, dữ liệu, cơ chế phối hợp và con người có năng lực.

Để mô hình này thành công, chúng ta cần tập trung vào những yếu tố sau: Một là, cần phân quyền rõ ràng, minh định thẩm quyền - trách nhiệm - ngân sách cho từng cấp; Hai là xây dựng cơ sở dữ liệu đô thị - nền tảng số dùng chung - số hóa quy trình; Ba là, nâng cấp trình độ cán bộ, cải tiến chế độ đãi ngộ, tinh giản biên chế cồng kềnh; Bốn là, xây dựng cơ chế giám sát và phản hồi đa chiều từ người dân, tổ dân phố, tổ chức chính trị - xã hội.