Trầy trật tìm hồ sơ quy hoạch

Năm 2018, ông Dương Hải Anh, chủ một doanh nghiệp tại Lĩnh Nam (Hà Nội) mua lại một dự án chợ cũ để đầu tư xây dựng lại. Tuy nhiên, do quá trình chuyển trụ sở công ty, hồ sơ pháp lý của dự án bị thất lạc. Vì thế, ông Hải Anh phải gửi đơn tới UBND quận Hoàng Mai (trước đây) và Sở Quy hoạch - Kiến trúc Hà Nội để xin trích lục lại.

Thủ tục tưởng đơn giản, nhưng hóa ra vô cùng gian nan. Hồ sơ dự án đã lập từ nhiều năm trước, được lưu rải rác ở các kho lưu trữ, không có bản số hóa. Ông Hải Anh phải đi lại nhiều lần, chờ cán bộ lục tìm từng tập hồ sơ cũ.

"Giá như hồ sơ được số hóa và lưu trữ tập trung, doanh nghiệp chúng tôi đã không phải mất hàng tháng chỉ để tìm lại giấy tờ. Dự án bị đình trệ, vốn nằm chờ, mọi kế hoạch đều bị kéo lùi", ông chia sẻ.

Không chỉ doanh nghiệp, người dân cũng bị ảnh hưởng của việc thiếu minh bạch thông tin quy hoạch.

Năm 2019, chị Lê Thị Thanh Huyền (Hải Dương cũ) dồn toàn bộ tiền tiết kiệm để đầu tư vào một dự án bất động sản được quảng cáo rầm rộ. Chủ đầu tư đưa cho chị một số bản vẽ photo, dấu mộc chi chít cùng lời khẳng định "dự án đã được phê duyệt chủ trương đầu tư".

Chỉ đến khi chính quyền xác nhận đây là dự án "ma", khu đất vẫn là đất nông nghiệp, chị mới bàng hoàng: "Mình bị lừa".

"Giá như lúc đó có cơ sở dữ liệu quy hoạch số để tra cứu online như bây giờ đang hướng tới, chúng tôi đã không mất trắng như vậy", chị Huyền nói.

Theo ThS Lê Tùng Lâm, Trưởng ban Đô thị HĐND TP Đà Nẵng, thực tế tại nhiều địa phương, dữ liệu quy hoạch, đất đai và hạ tầng vẫn phân tán ở nhiều cấp, nhiều ngành, chưa được chuẩn hóa và thiếu kết nối, khiến công tác quản lý đô thị gặp nhiều khó khăn.

Một số nơi, bản đồ địa chính số hóa ở cấp xã, phường chưa được phê duyệt; nhiều nơi vẫn quản lý đất nông nghiệp bằng sổ mục kê và bản vẽ tay. Hồ sơ giấy tồn tại phổ biến, gây chậm trễ, tốn kém và hạn chế khả năng giám sát.

Với khối lượng công việc lớn sau vận hành chính quyền 2 cấp cho thấy, yêu cầu cấp bách phải chuyển đổi số để nâng cao hiệu quả quản lý.

Số hóa để minh bạch, giảm rủi ro

Theo ông Lương Thành Hưng, Phó tổng giám đốc Công ty CP Công nghệ và Tư vấn CIC, nếu tận dụng hiệu quả dữ liệu cùng các công nghệ như thiết kế xây dựng số, tự động hóa và AI, ngành xây dựng có thể tăng tốc, nâng năng suất và giảm chi phí rõ rệt.

"Nếu trước đây, kỹ sư mất hàng chục năm tích lũy kinh nghiệm, nay AI có thể tổng hợp nhanh chóng khối lượng kiến thức đó. Công nghệ còn giúp liên thông quy trình, tự động hóa nhập liệu và đối chiếu thông tin, làm "sạch" dòng dữ liệu giữa các bộ phận", ông Hưng phân tích.

KTS Trần Huy Ánh, Ủy viên Thường vụ Hội Kiến trúc sư Hà Nội cho rằng, trong bối cảnh hội nhập, ngành xây dựng buộc phải chuyển đổi số, với GIS (hệ thống thông tin địa lý), BIM (mô hình thông tin công trình), AI và các hệ thống phần mềm tiên tiến. Công nghệ giúp làm rõ mọi thông tin liên quan đến công trình, tăng tính minh bạch.

"Trong lĩnh vực quy hoạch, muốn minh bạch thì hồ sơ phải là hồ sơ số đầy đủ, toàn diện chứ không chỉ vài bản vẽ định hướng. Ví dụ các cây cầu như Trần Hưng Đạo, Tứ Liên công bố tuyến đi, chiều dài hay hình thức là chưa đủ. Điều người dân cần biết là vốn ở đâu, chi phí vì sao tăng từ 9.000 lên 16.000 tỷ đồng, tiến độ và hệ số an toàn ra sao? Chỉ có BIM mới trả lời được rõ ràng những câu hỏi đó", ông Ánh nói.

AI thay đổi diện mạo đô thị thế nào?

Theo ThS Lê Tùng Lâm, AI đã và sẽ làm thay đổi quản lý và phát triển đô thị ở Việt Nam bằng cách biến toàn bộ hạ tầng, từ đường sá, cầu cống, công trường cho đến quy hoạch thành hệ thống "tự nhìn thấy chính mình", nơi dữ liệu thời gian thực từ camera, drone, LiDAR và cảm biến được AI phân tích để phát hiện nứt, lún, chậm tiến độ, sai lệch thi công, nguy cơ ngập hoặc tắc nghẽn trước khi con người kịp nhận ra.

Đồng thời, AI mô phỏng tăng trưởng dân số, dòng di chuyển đô thị, biến đổi khí hậu, tác động kinh tế - xã hội của mỗi dự án để hỗ trợ lãnh đạo ra quyết định quy hoạch dựa trên dự báo thay vì cảm tính, xây dựng mô hình đầu tư tối ưu và giảm rủi ro quy hoạch sai.

Chính quyền, chủ đầu tư và tư vấn sẽ có chung nguồn dữ liệu minh bạch, tự cập nhật, qua đó tổ chức lại toàn bộ cách kiểm tra, nghiệm thu, quản lý hạ tầng và hoạch định phát triển trong dài hạn. Đô thị chuyển từ trạng thái "phản ứng thụ động" sang "chủ động dự báo", tạo nên nền tảng của mô hình chính quyền đô thị số mà Việt Nam đang hướng tới.

Cũng theo ông Lâm, để số hóa trở thành nền tảng cho đô thị thông minh, Việt Nam cần hoàn thiện khung pháp lý buộc hồ sơ thiết kế, thi công, nghiệm thu phải được số hóa theo mô hình thông tin công trình (BIM); công nhận dữ liệu quét hiện trạng bằng thiết bị số như camera, drone, LiDAR (Reality Capture); cho phép thử nghiệm cơ chế thử nghiệm có kiểm soát cho BIM - trí tuệ nhân tạo (Sandbox BIM–AI) để kiểm tra tự động và tích hợp dữ liệu công trường vào Trung tâm Dữ liệu đô thị.

Đồng thời, cần chuẩn hóa toàn bộ hệ dữ liệu để mọi dự án có thể kết nối liền mạch vào môi trường dữ liệu dùng chung (CDE) quốc gia và Trung tâm Dữ liệu đô thị của từng địa phương.

"Khi dữ liệu được chuẩn hóa, liên thông và có giao diện lập trình ứng dụng mở (API) cho AI phân tích, đô thị mới có thể vận hành theo thời gian thực, giảm sai lệch trong quản lý và hình thành mô hình hạ tầng được giám sát suốt vòng đời", ông Lâm nhấn mạnh.

Trong khi đó, theo KTS Trần Huy Ánh, tương lai ngành xây dựng sẽ thay đổi mạnh nếu áp dụng triệt để BIM và công nghệ số. Khi đó, bản đồ quản trị sẽ cho thấy ngay những công trình đắp chiếu, những khu đô thị hoang hóa, những dự án treo.