Lý giải nguyên nhân hiện tượng này, TS Trương Bá Kiên, Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu khí tượng khí hậu (Viện Khoa học khí tượng thủy văn và Biến đổi khí hậu), cho biết hoàn lưu bão Bualoi mở rộng hơn 250km, bao trùm ra cả Đồng bằng Bắc Bộ. Các dải mây xoắn ở rìa bão không chỉ gây mưa rất lớn mà còn tạo điều kiện hình thành lốc xoáy ở Đồng bằng Bắc Bộ. Thời điểm các dải mây ảnh hưởng đến đồng bằng Bắc Bộ trùng khớp với sự tác động của khối không khí lạnh từ phương Bắc tràn xuống ngay trước đó. Cùng với đó là hoàn lưu bão số 9 Ragasa chưa tan hết gây bất ổn định khí quyển.

Ông Kiên lý giải thêm, lốc xoáy xuất hiện khi khối khí nóng ẩm bốc lên gặp lớp khí lạnh và khô phía trên, tạo nên sự chênh lệch lớn về nhiệt độ, gió. Kết hợp với gió đứt (gió thay đổi đột ngột về tốc độ hoặc hướng) theo chiều thẳng đứng, luồng khí nóng ẩm bắt đầu xoáy, hình thành "ống xoáy" từ mây giông xuống mặt đất.

Lốc xoáy nhiều khi là hệ quả trực tiếp của bão, nhưng không phải cơn bão nào cũng sinh ra hiện tượng này. Bão là hệ thống hoàn lưu khí quyển quy mô khá rộng, gồm lõi bão, thành mắt bão và các dải mây xoắn ở rìa ngoài. Mỗi dải mây bão có thể coi như một khối đối lưu hoàn chỉnh. Tuy vậy, không phải lúc nào lốc xoáy cũng cần đến bão để hình thành. Nó có thể xuất hiện độc lập trong những đám mây giông mạnh vào mùa hè, nhất là khi xảy ra giao tranh giữa các khối không khí nóng và lạnh lúc giao mùa. Dù quy mô thường nhỏ hơn, song những trận lốc độc lập này cũng đủ sức gây tốc mái nhà, làm gãy đổ cột điện và cây cối.

Chuyên gia này cho rằng trong bối cảnh khí hậu toàn cầu nóng lên, nhiệt độ tăng và độ ẩm khí quyển cao hơn, cường độ bão sẽ ngày càng mạnh, mưa cực đoan thường xuyên hơn. Điều này đồng nghĩa nguy cơ lốc xoáy đi kèm bão cũng tăng cả về tần suất lẫn mức độ tàn phá.

Khác với mưa, gió hay nhiệt độ có thể dự báo theo ngày, lốc xoáy hình thành rất nhanh, phạm vi hẹp nên gần như không thể dự báo chính xác về thời điểm và địa điểm, chỉ cảnh báo trước 2-3 giờ, dựa vào quan sát mây giông, tín hiệu radar, vệ tinh. Với vòi rồng (mức độ dữ dội nhất của lốc xoáy), việc dự báo không khả thi mà chỉ có thể đưa ra cảnh báo nguy cơ "trong cơn giông có khả năng xuất hiện lốc xoáy mạnh", hoặc "trước và sau bão có thể kèm theo giông lốc nguy hiểm".

Tiến sĩ Kiên lưu ý yếu tố quan trọng nhất để giảm thiểu thiệt hại là sự chủ động của chính quyền và người dân. Chính quyền các cấp cần có kịch bản phòng chống thiên tai cụ thể, chỉ đạo kịp thời khi có bão, giông lốc. Người dân phải thường xuyên cập nhật thông tin khí tượng. Khi có cảnh báo giông lốc, cần hạn chế ra ngoài, tránh trú dưới mái tôn, gần cửa kính hoặc những nơi có nguy cơ gãy đổ. Chuẩn bị chỗ trú an toàn, gia cố nhà cửa, trường học và công trình công cộng là biện pháp thiết thực để bảo vệ tính mạng và tài sản.

Sáng ngày 29/9, do ảnh hưởng của bão số 10 (Bualoi) kèm theo giông lốc, một số xã trên địa bàn tỉnh Ninh Bình như: Quỹ Nhất, Thịnh Long, Hải Anh, Yên Khánh... đã bị ảnh hưởng nặng, có cả thiệt hại về người.

Tính đến 10h ngày 29/9, ghi nhận 9 người tử vong, 26 ngôi nhà bị hư hỏng, gãy 30 cột điện, khoảng 500ha lúa mùa của Hợp tác xã Nghĩa Bình và Nghĩa Lợi đang trong giai đoạn làm đòng bị ngập úng, ước tính thiệt hại nặng...