Triển lãm mỹ thuật ứng dụng "Nam Tước - Những mảnh ghép" của Nghệ nhân ưu tú Trần Nam Tước sẽ chính thức khai mạc vào 16h30 ngày 02/8/2025 tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

Sự kiện mang đến một không gian nghệ thuật độc đáo, sáng tạo, tôn vinh giá trị của gốm truyền thống Việt Nam và những "mảnh ghép" trong lĩnh vực xây dựng, điêu khắc kiến trúc nghệ thuật.

Đối với Nghệ nhân Ưu tú Trần Nam Tước: "Mỗi người là một mảnh ghép và nhiều đời sẽ dần dần tạo nên di sản".

"Nghệ sĩ chân đất tài hoa"

Nghệ nhân Ưu tú Trần Nam Tước, tên thật là Trần Xuân Triều, sinh năm 1974 tại Kiến Xương, tỉnh Thái Bình (nay là tỉnh Hưng Yên). Dù không sinh ra từ làng gốm Bát Tràng, nhưng anh lại trở thành một người thợ gốm tài hoa "bách nghệ" và thành danh tại đây.

Hành trình đến với gốm của anh là một quá trình tự học và chiêm nghiệm. Anh gây dựng sự nghiệp từ những trải nghiệm thực tế và sáng tạo mang đậm dấu ấn cá nhân.

Họa sĩ Nguyễn Trọng Đoan nhận xét về anh: "Nghệ nhân Ưu tú Trần Nam Tước là một ngôi sao bay lạc nhưng tỏa sáng dị thường. Nghệ nhân thì anh thừa nhiều tiêu chuẩn để được bình chọn. Tôi gọi Trần Nam Tước là nghệ sĩ vì tài năng và sự năng động cống hiến của anh, vượt trội hơn rất nhiều nghệ sĩ gốm khác được đào tạo cơ bản qua cấp bậc đại học mà tôi biết!".

Trong suốt hơn 30 năm làm nghề, Nghệ nhân Ưu tú Trần Nam Tước luôn giữ sự khiêm nhường hiếm có. Anh luôn tự nhận là "thợ mới" và tin rằng "giá trị của người nghệ nhân được thể hiện qua chính tác phẩm và sự đón nhận của công chúng".

Trong suốt quá trình làm nghề, anh luôn không ngừng sáng tạo, kết hợp cảm hứng từ những điển tích và giá trị văn hóa cổ xưa ở mỗi nơi anh đến và học hỏi để tạo nên các tác phẩm gốm sứ mang tính ứng dụng cao nhưng vẫn giữ được giá trị nghệ thuật đặc sắc.

Với quan điểm "Cái gì cần bảo tồn thì phải bảo tồn đến bảo thủ. Còn cái gì không phải bảo tồn thì ta nên cho nó một đời sống mới", Nghệ nhân Ưu tú Trần Nam Tước đã khẳng định được chỗ đứng của mình trong nghề một cách dung dị và đặc biệt như thế.

"Trong đời sống này, không có nền văn hóa nào là hoàn hảo. Một nền văn hóa hoàn hảo không tồn tại. Văn hóa là sự lan tỏa và bồi đắp" - Trần Nam Tước.

"Nhà là nơi để về" và "Những mảnh ghép"

Triển lãm "Nam Tước - Những mảnh ghép" lấy cảm hứng từ câu nói của chính nghệ nhân: "Nhà là nơi về và có từ bao giờ thì tôi không biết… chỉ biết làm và làm, càng làm càng say với lề xưa lối cũ".

Triết lý này cũng được anh chia sẻ sâu sắc trước thềm triển lãm: "Nhà là nơi để về, là nơi ai cũng muốn về. Tôi không biết 'nhà' có từ bao giờ, chỉ biết rằng khi tôi sinh ra, nó đã được gọi là nhà. Rõ ràng, đó là một sự thật mà tôi muốn chia sẻ. Tôi không biết những người khác có nghĩ giống như tôi không? Nhưng tôi nghĩ, ai cũng muốn có một nơi để trở về - để nương trú tâm hồn".

Anh coi mình là người tiếp nối, người viết lại những điều cũ và càng làm càng say mê với những lề lối xưa, bởi "con người sống cần có lề lối. Công năng chỉ là một phần, nhưng chính giá trị văn hóa mới là điều quan trọng để giữ lại.

Triển lãm "Nam Tước - Những mảnh ghép" thể hiện sự đa dạng trong cách thức sáng tạo và ẩn chứa thông điệp về sự gắn kết, tổng hòa của những yếu tố tưởng chừng rời rạc, rồi từ đó tạo nên một tổng thể hoàn chỉnh, có ý nghĩa sâu sắc về văn hóa và di sản.

"Nhà là nơi để về, là nơi ai cũng muốn về. Tôi không biết 'nhà' có từ bao giờ, chỉ biết rằng khi tôi sinh ra, nó đã được gọi là nhà" - Trần Nam Tước.

Nghệ nhân Ưu tú Trần Nam Tước lý giải ý nghĩa của "những mảnh ghép": "Các bạn phải hiểu rằng trong đời sống này, không có nền văn hóa nào là hoàn hảo. Một nền văn hóa hoàn hảo không tồn tại. Văn hóa là sự lan tỏa và bồi đắp. Thế hệ trước lan tỏa cho thế hệ sau và thế hệ sau bồi đắp cho thế hệ trước. Dần dần, mới trở thành văn hóa".

Anh ví von: "Cũng giống như những mảnh ghép hôm nay, bạn ghép được mảnh này, bạn nghĩ công việc của mình đã xong, nhưng đừng nói là đã hoàn thiện. Như tôi, tôi ghép đến hôm nay và thấy nó đã xong đến đoạn này. Còn sự hoàn thiện sẽ thuộc về thế hệ sau, họ sẽ thấy nó hay hơn tôi và họ sẽ tiếp tục ghép nối".

Đối với Trần Nam Tước, mỗi người là một mảnh ghép và nhiều đời sẽ dần dần tạo nên di sản. "Từ di sản, nó trở thành văn hóa và từ văn hóa, nó chuyển thành lịch sử, thành câu chuyện. Khi đã có lịch sử, có câu chuyện, dân tộc ấy sẽ có tiếng nói riêng", anh nói.

"Bắt đầu từ một người thợ, từ bất kỳ người lao công hay người lao động nào, tất cả chúng ta đều là những mảnh ghép. Xã hội là một mảnh ghép. Người này chở xe, người kia ngồi, người nọ nuôi người kia - đó mới là sự vận hành chung. Mảnh ghép phải được hiểu rộng ra, giống như cách tôi ghép gỗ. Tôi là một mảnh ghép, là cầu nối giữa quá khứ và tương lai. Vì hai đầu cầu kia tôi không biết, tôi ở giữa, tôi là mảnh ghép", anh cho hay.

Tác phẩm “Trụ quả dành” với chất liệu gốm đa sắc Bát Tràng.

Không gian trưng bày và các tác phẩm nổi bật

Không gian trưng bày của triển lãm được chia thành 3 phần chính với 35 tác phẩm do chính Nghệ nhân Ưu tú Trần Nam Tước tạo tác. Các tác phẩm trưng bày đa dạng về chất liệu và được sáng tác trong hơn 30 năm làm nghề của anh.

Phần 1: Trưng bày các hình khối điêu khắc, trang trí truyền thống bằng chất liệu gốm, đất nung như đao góc, đầu kìm, lồng đèn đồng trụ kích cỡ lớn. Các hiện vật này phù hợp với những công trình văn hóa đương đại, gồm gạch gốm ốp trang trí, phù điêu, ám họa men đa sắc với các chủ đề về điển tích, truyền thuyết dân gian. Đặc biệt, phần đấu vòi, cửa thông phong được giới thiệu tại triển lãm là những yếu tố đã và đang được ứng dụng vào các công trình trong suốt 25 năm của nghệ nhân, mang đậm dấu ấn Gốm Trần Tước.

Các tác phẩm gốm Bát Tràng tiêu biểu trong phần này bao gồm: "Đấu lựu, ngầm trần", "Hồi văn triện rút góc", "Đấu ngầm trần", "Mô phỏng Gác chuông", "Mô phỏng Đình làng", "Đầu kìm", "Trụ quả dành", "Thông Phong Bát Phúc", "Thông Phong Nạp Thọ", "Long đao góc mái" và "Phượng đao góc mái". Triển lãm cũng trưng bày nhiều tác phẩm gạch gốm ghép trang trí với các kích thước và men khác nhau.

Phần 2: Giới thiệu các mảng chạm khắc gỗ, tiêu biểu là những điển tích: "Tứ đại con gà (ò ó o o)", bộ cửa "12 cánh Trung Hiếu Môn" - tác phẩm này giúp Nghệ nhân Ưu tú Trần Nam Tước đoạt giải Nhất Mỹ thuật ứng dụng toàn quốc lần thứ 4 năm 2019. Các tác phẩm ở phần 2 mang phong cách đục bấm, phối hợp với trang trí mảng màu tam lam hoặc sơn thếp truyền thống, được nghệ nhân thể hiện sáng tạo mới mẻ, độc đáo.

Các tác phẩm điêu khắc gỗ với sơn thếp truyền thống bao gồm: "Kì Lân", "Bò chuông", "Trâu mõ", "Tiêu kê", "Che", "Chở", "Về tổ", "Mẫu tử", "Ngựa lọng", "Voi tàn", "Sen bói cá", "Trung hiếu môn" - đạt giải Nhất Ứng dụng Mỹ thuật toàn quốc 2019) , "Sâu chuối hột, Chào mào ngô", "Thanh liên", "Thập nhị Tam hợp", "Liên áp", và "Cửa Long Phúc". Ngoài ra còn có tác phẩm "Ò ó o o" (150x60 cm 1 tấm, gỗ, 2025).

Phần 3: Trưng bày các bản vẽ tay thủ công, tư liệu thiết kế đã được Nghệ nhân Ưu tú Trần Nam Tước ứng dụng vào nhiều công trình trong suốt 25 năm làm nghề. Đây là lần đầu tiên những bản vẽ này được trình làng, chia sẻ với công chúng.

Triển lãm này là cơ hội để công chúng chiêm ngưỡng những tác phẩm mang tính ứng dụng cao nhưng vẫn giữ được giá trị nghệ thuật sâu sắc, hòa quyện giữa hơi thở đương đại và nét văn hóa cổ xưa - kết tinh cho tài năng và tâm huyết của Nghệ nhân Ưu tú Trần Nam Tước - người thợ gốm "bách nghệ" tài hoa của làng gốm Bát Tràng.

Tại Triển lãm, "Nam Tước - Hồn của đất" diễn ra vào tháng 10/2024, Nghệ nhân Ưu tú Trần Nam Tước đóng vai trò vừa là người nghệ nhân sáng tạo nên tác phẩm, vừa là người kể chuyện, người truyền tải những giá trị văn hóa truyền thống thông qua ngôn ngữ nghệ thuật đương đại.

Với "Nam Tước - Những mảnh ghép", công chúng sẽ thấy một góc khác của người nghệ nhân bách nghệ này, ngoài sự tài hoa khéo léo còn là sự trải đời, trải nghề và sự cống hiến không ngừng nghỉ của anh đối với nghề gốm.

Tại triển lãm "Linh thú thời nay" (năm 2023), họa sĩ Lương Xuân Đoàn, Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam, nhận định: "Trần Nam Tước đã tạo nên sự kết nối hài hòa giữa truyền thống và hiện đại trong từng tác phẩm gốm đầy bí ẩn và mang đậm hồn cốt dân tộc".

Họa sĩ Lương Xuân Đoàn chia sẻ thêm: "Trần Nam Tước nương vào đất để được hồn của đất, neo vào lửa để có được màu men, đã đành là nghiệp phận trời định, trời cho. Nhưng không phải ai cũng được duyên phận ấy… và Trần Nam Tước càng đi càng khác, càng lạ và đẹp với nghề - đã và đang khẳng định một ngôi vị đẹp đẽ sóng đôi truyền thống và đương đại của gốm Việt Nam thế kỷ XXI".

Họa sĩ, nhà giáo Lê Ngọc Hân đánh giá: "Trần Nam Tước là hiện tượng lạ và hiếm trong nghệ thuật gốm Bát Tràng - xứng đáng là nghệ sĩ chân đất tài hoa. Tìm kiếm và sáng tạo là ngọn lửa bất tận trong anh, anh đã đến và anh sẽ đến bởi lẽ thường tình 'địa đã lợi - nhân đã hòa'".

Họa sỹ, chuyên gia thủ công, mỹ nghệ Việt Nam Vũ Hy Thiều thì nhận xét: "Không chỉ thành công trong những tác phẩm điêu khắc gốm, nghệ nhân Trần Nam Tước còn say mê với kiến trúc… mọi thành công của anh không chỉ từ tài hoa của một nghệ nhân, mà còn từ tâm hồn của một nghệ sĩ. Mỗi sản phẩm gốm của anh là một tác phẩm nghệ thuật, không chỉ đẹp về dáng vẻ bên ngoài, mà còn ẩn chứa câu chuyện văn hóa sâu xa của truyền thống, đem lại cảm giác thú vị sâu lắng".

Nghệ nhân Ưu tú Trần Nam Tước đang khắc họa từng nét trang trí để hoàn thiện tác phẩm "Trụ quả dành".

Đặc biệt triển lãm có sự đồng hành của doanh nghiệp Gốm HHU - Công ty Cổ phần Gốm HHU. Đại diện doanh nghiệp Gốm HHU chia sẻ: "Với slogan ‘Trao đổi sáng tạo - Tôi bạn hợp thành’, Công ty Cổ phần Gốm HHU (Gốm HHU) là nơi hội tụ của tinh hoa gốm truyền thống và tư duy mỹ thuật đương đại.

Gốm HHU có sứ mệnh phục dựng, phát triển và đưa nghệ thuật gốm kiến trúc Việt Nam vươn tầm trong thời đại mới, mang đến những tác phẩm độc đáo, riêng có, đậm hồn cốt Việt.

Ra đời từ nền tảng hơn 30 năm sáng tạo không ngừng nghỉ của Nghệ nhân Ưu tú Trần Nam Tước, Gốm HHU kế thừa và phát triển với triết lý: "Chạm tay vào đất - chạm tới hồn dân tộc" và mỗi tác phẩm do Gốm HHU tạo tác sẽ là một mảnh ghép văn hóa, hòa quyện giữa hơi thở thời đại và văn hóa kiến trúc cổ xưa, họa tiết dân gian, tín ngưỡng bản địa; và hơn hết là được tái hiện bằng chất liệu gốm một cách sáng tạo, có chiều sâu.

Triển lãm "Nam Tước - Những mảnh ghép" là một sự kiện ý nghĩa, là hành trình khám phá sự kết hợp hài hòa giữa nghệ thuật và đời sống thông qua các tác phẩm được tạo nên từ nhiều chất liệu và kỹ thuật khác nhau.

Triển lãm sẽ diễn ra từ ngày 02/8/2025 đến 12/8/2025 tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, mở cửa tự do cho công chúng và những người yêu nghệ thuật.