Nỗ lực giữ lửa nghề

Lớn lên tại vựa muối Quỳnh Phú (xã Quỳnh Phú, Nghệ An), sau khi xuất ngũ năm 1987, ông Bùi Xuân Điện, Giám đốc Hợp tác xã (HTX) Thắng Lợi (xã Quỳnh Phú, Nghệ An) chia sẻ, năm 1987 về quê và tiếp tục với nghề muối.

Song, suốt nhiều năm, nghề muối truyền thống vẫn đứng trước nguy cơ bị xóa sổ. Muối công nghiệp giá rẻ tràn lan, cộng thêm tình trạng "được mùa mất giá" khiến giá trị hạt muối truyền thống bị đánh giá thấp, dao động 10.000 - 15.000 đồng/kg.

Trăn trở trước tình trạng ruộng muối bỏ hoang, nguy cơ mai một nghề truyền thống hơn 400 năm, ông Điện tham gia xây dựng HTX Thắng Lợi nhằm gìn giữ và phát triển nghề. Ngoài những sản phẩm thông thường, HTX Thắng Lợi đã cho "ra lò" sản phẩm mới muối hầm (muối nung).

Ông Điện cho biết, muối nung là những hạt muối biển tự nhiên được nung lâu, nung kín trong nồi đất ở nhiệt độ cao trong nhiều giờ, giúp mịn, dịu, không gắt, chát, ngọt thanh giúp món ăn trở nên đậm đà tự nhiên hơn.

Muối nung "ra lò" không lâu nhưng được người tiêu dùng ưa chuộng, nhờ đó thu nhập của diêm dân tăng lên. Nếu như giá muối thô chỉ từ 10.000-15.000 đồng/kg, muối hầm có giá bán 65.000 đồng/kg.

Nỗi lo mai một nghề truyền thống

Bà Lê Thị Chiến (59 tuổi, trú thôn Tân Thắng, xã Quỳnh Phú) cho biết, bà sở hữu 1.000m2 ruộng muối nhưng năm nay mưa nhiều, sản lượng muối nước chỉ đạt khoảng 5 tấn, giảm mạnh so với mức trung bình 9 tấn/năm.

Tuy nhiên, nhờ vào công việc chế biến muối hầm tại HTX Thắng Lợi, mỗi tháng bà kiếm thêm được từ 6-7 triệu đồng. Muối thô sản xuất ra cũng được HTX thu mua hết với giá cao hơn thị trường, nên không phải lưu kho hay lo bị tư thương ép giá như trước.

Bên cạnh những diêm dân có cách làm hay, không ít người bỏ nghề, nghề muối cũng đối diện những thách thức mới.

Ông Bùi Xuân Điện, Giám đốc HTX Thắng Lợi cho biết, lớp trẻ dần rời làng, đi xuất khẩu lao động hoặc làm công nhân ở các khu công nghiệp, để lại những cánh đồng muối cho người già. Nỗi lo mai một nghề truyền thống chưa khi nào chấm dứt.

Thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho thấy, diện tích làm muối cũng đang giảm dần. Theo đó, diện tích năm 2021 là 11.393ha; năm 2024 là 10.872ha. Ngành muối ít nhận được sự quan tâm của các địa phương do quy mô kinh tế và đóng góp tăng trưởng không cao. Diện tích quy hoạch đất làm muối tại các địa phương giảm, từ 14.500ha xuống còn 8.500ha (giảm 40%).

Hạ tầng đồng muối xuống cấp trầm trọng, từ lâu không được quan tâm tu tạo và phát triển. Nghề muối phát triển tự phát, thiếu các tổ chức hỗ trợ diêm dân như hiệp hội, HTX. Nghề muối thu nhập thấp, lao động nặng nhọc, diêm dân bỏ nghề, chuyển sang công việc khác.

Bên cạnh đó, chưa đánh thức được các giá trị hạt muối biển, muối thủ công cả về dinh dưỡng, văn hóa, lịch sử; công tác quản lý muối nhập khẩu khó khăn. Giá thành muối nhập khẩu thấp; biến đổi khí hậu tác động mạnh đến sản xuất...

Để giúp ngành muối vươn tầm

Theo Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, để phục hồi và phát triển ngành muối, Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách, hướng tới mục tiêu phát triển ngành muối hiện đại; đa dạng các phương thức sản xuất nhằm nâng cao năng suất, chất lượng và đa dạng hóa các loại sản phẩm về muối, từng bước thay thế lượng muối nhập khẩu.

Theo mục tiêu này, đến năm 2025 sẽ có 12.156ha, đến năm 2030 là 8.500ha (quy mô công nghiệp 3.200ha), sản lượng đạt khoảng 1,5 triệu tấn/năm; đa dạng sản phẩm và hình thành các chuỗi liên kết sản xuất, tiêu thụ; củng cố và phát triển các hiệp hội, hợp tác xã; xây dựng thương hiệu, phát triển các sản phẩm muối gắn với các giá trị văn hóa, lịch sử.

Để đạt được mục tiêu trên, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã triển khai Đề án Phát triển ngành muối giai đoạn 2021 - 2030. Trong đó, tập trung ở một số tỉnh có đủ điều kiện; củng cố hoạt động, nâng cao hiệu quả hoạt động của các HTX, tổ hợp hiện có.

Đồng thời, xây dựng mô hình sản xuất chế biến, đa dạng hóa sản phẩm muối cho HTX tại tỉnh Bến Tre (công suất 20 tấn/h); Xây dựng khu sản xuất muối công nghệ cao; kêu gọi đầu tư nhà máy chế biến muối chất lượng cao Tuyết Diêm (sản lượng 10.000 tấn/năm)…

Bộ Nông nghiệp và Môi trường kiến nghị sửa đổi, bổ sung Nghị định số 09/2016 về tăng cường vi chất dinh dưỡng vào thực phẩm. Bởi nếu sử dụng muối i-ốt để chế biến sẽ làm ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm, ảnh hưởng đến việc sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp chế biến thực phẩm và sức khỏe người dùng...