Vi phạm để trục lợi chính sách

Tại Lào Cai, ngày 2/11, Công an xã Văn Bàn phát hiện một số hộ dân dựng lán trại, trồng cây trên diện tích đất thuộc dự án khai thác quặng Apatit bằng phương pháp lộ thiên tại mỏ Tam Đỉnh - Làng Phúng.

Ngay sau đó, xã lập tổ công tác liên ngành kiểm tra, lập biên bản. Tuy nhiên, khi tổ công tác đến hiện trường, nhiều hộ dân không có mặt, một số được mời lên làm việc nhưng chưa chấp hành.

Trao đổi với Báo Xây dựng, Chủ tịch UBND xã Văn Bàn Vũ Xuân Thủy cho biết, trước đó, ngày 28/10, các đơn vị liên quan đã họp dân, công bố quy hoạch dự án và triển khai công tác GPMB. Kể từ thời điểm công bố, mọi hành vi dựng nhà, lán trại hay trồng cây trên diện tích đất của dự án đều là vi phạm pháp luật, không được bồi thường.

"Địa phương đang rà soát, tổng hợp hiện trạng vi phạm và báo cáo cấp trên để xử lý theo đúng quy định", ông Thủy nói.

Tương tự, sáng 9/11, lực lượng chức năng phát hiện tại khu mỏ sắt Ba Hòn - Làng Lếch có tình trạng nhiều hộ dân dựng khung nhà tạm, tập kết cây trồng trên đất nông nghiệp nhằm chờ bồi thường. Công an xã Văn Bàn đã kiểm tra, tham mưu UBND xã yêu cầu Ban Quản lý dự án - đầu tư xây dựng khu vực đẩy nhanh kiểm đếm, kiên quyết không thống kê, bồi thường diện tích vi phạm.

Tình trạng trên cũng xuất hiện tại xã Tân Hợp, Lào Cai, trong quá trình triển khai dự án tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng. UBND xã phải thu hồi hơn 67ha đất với gần 300 hộ dân bị ảnh hưởng. Một số thôn như: Gốc Gạo, Khe Dẹt, Ghềnh Ngai ghi nhận người dân cơi nới nhà cửa, trồng cây lâu năm trên diện tích nằm trong phạm vi quy hoạch nhằm trục lợi chính sách bồi thường.

Đại diện UBND xã Tân Hợp cho biết, đã kiến nghị các cơ quan chức năng sớm cắm mốc, xác định ranh giới GPMB và siết chặt quản lý đất đai để tránh tái diễn.

"Quan điểm của xã là xử lý nghiêm, tùy tính chất, mức độ để xem xét xử lý hành chính hoặc hình sự", Chủ tịch UBND xã Tân Hợp Hà Trung Kiên khẳng định.

Quyết liệt xử lý, không thỏa hiệp

Tại Thái Nguyên, nhiều công trình trái phép mọc lên tại vùng quy hoạch công nghiệp Yên Bình 2 và Yên Bình 3 nhằm trục lợi đền bù, gây khó khăn cho GPMB và chậm tiến độ dự án mở rộng hạ tầng khu công nghiệp.

Đây là hai dự án công nghiệp trọng điểm nằm trên địa bàn phường Phổ Yên, Vạn Xuân và xã Điềm Thụy, với tổng vốn đầu tư hơn 7.700 tỷ đồng.

Dự án Yên Bình 2 do Công ty CP Đầu tư phát triển Yên Bình làm chủ đầu tư, có tổng diện tích hơn 299ha, ảnh hưởng đến hơn 1.400 hộ dân; dự án Yên Bình 3 của Công ty CP Tập đoàn BMK có diện tích trên 295ha, ảnh hưởng 1.348 hộ.

Trao đổi với Báo Xây dựng, ông Lê Thanh Sơn, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND xã Điềm Thụy cho biết, để tăng cường công tác quản lý đất đai và quy hoạch, xã đã rà soát, cắm mốc và quản lý. Đồng thời, thành lập các tổ công tác để tuyên truyền, đối thoại, nhất là xử lý nghiêm các vi phạm.

"Địa phương đã lập biên bản xử lý gần 20 hộ vi phạm, tất cả các hộ này đã chấm dứt hành vi trái phép", ông Sơn nhấn mạnh.

Phó chủ tịch UBND tỉnh Thái Nguyên Bùi Văn Lương cũng khẳng định, tỉnh quán triệt các sở, ngành, địa phương và chủ đầu tư về nguyên tắc tuyệt đối không bồi thường đối với tài sản vi phạm, trục lợi; đồng thời xử lý nghiêm cán bộ vi phạm trong quá trình bồi thường, giải phóng mặt bằng.

Tại Phú Thọ, đầu tháng 4/2025, xã Yên Kiện, huyện Đoan Hùng (cũ) phát sinh tình trạng người dân xây dựng nhà trên diện tích hàng nghìn m² đất nhằm trục lợi tiền bồi thường phục vụ dự án đường dây 500 KV Lào Cai - Vĩnh Yên.

Lãnh đạo Công an tỉnh Phú Thọ xác định, một số hộ dân chủ động xây dựng, cơi nới công trình trên đất nông nghiệp, đất rừng và đất ở, trồng cây ăn quả, cây lấy gỗ… nhằm được kiểm đếm, hưởng tiền bồi thường. Sau 5 ngày lực lượng công an và chính quyền vào cuộc, các hộ đã tự tháo dỡ. Tuy nhiên, công tác điều tra vẫn được tiếp tục.

Công trình, tài sản vi phạm không được xem xét bồi thường

Theo Luật sư Lê Hồng Hiển, Hãng luật Lê Hồng Hiển và cộng sự, quyền của người sử dụng đất sau khi công bố quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất được quy định rõ tại Điều 76 Luật Đất đai 2024. Người dân vẫn được tiếp tục sử dụng đất khi quy hoạch đã được công bố, nhưng nếu khu vực đó đã có kế hoạch sử dụng đất hằng năm, thì không được xây dựng mới, trồng cây lâu năm hoặc thay đổi mục đích sử dụng đất. Chỉ trong trường hợp được cấp giấy phép xây dựng có thời hạn, người dân mới được cải tạo, sửa chữa công trình hiện có.

Về bồi thường, Điều 105 Luật Đất đai 2024 nêu rõ: Tài sản gắn liền với đất được tạo lập trái quy định pháp luật hoặc trong thời hạn hiệu lực của thông báo thu hồi đất thì không được bồi thường.

Như vậy, mọi công trình, cây trồng, vật kiến trúc hình thành sau công bố kế hoạch sử dụng đất hằng năm hoặc thông báo thu hồi đều không được xem xét bồi thường, chỉ những tài sản hợp pháp trước thời điểm này mới được bảo vệ quyền lợi.

Ngoài ra, hành vi xây dựng, lấn chiếm hoặc cải tạo trái phép trên đất quy hoạch đều vi phạm pháp luật về đất đai, bị xử lý theo Nghị định 123/2024, với mức phạt tối đa lên tới 500 triệu đồng đối với cá nhân, 1 tỷ đồng đối với tổ chức, kèm biện pháp buộc tháo dỡ công trình vi phạm và khôi phục hiện trạng đất.