Chất lượng nước sông suy giảm

Trong khuôn khổ Tuần lễ ngành Nước Việt Nam 2025 diễn ra từ 20-22/8, tại Hà Nội, nhóm nghiên cứu Trường Đại học Thủy lợi, Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội cùng Viện Quy hoạch Thủy lợi Miền Nam cho biết, các nguồn rủi ro chính của nguồn nước trên các sông lớn thuộc địa bàn tỉnh Hải Dương cũ (nay là TP Hải Phòng) bao gồm tác động từ lưu vực (biến đổi khí hậu, ô nhiễm thượng nguồn, xâm nhập mặn) và nội tỉnh (hoạt động kinh tế ven sông, xả thải công nghiệp - nông nghiệp). Những yếu tố này làm gia tăng xâm nhập mặn, ô nhiễm nguồn nước và xâm phạm các vùng bảo hộ.

Kết quả nghiên cứu cho biết, từ năm 2014, tỉnh Hải Dương đã không sử dụng nguồn nước sông nội đồng làm nguồn nước thô vì bị ô nhiễm. Nguồn nước chính của hệ thống cấp nước tỉnh đến từ các sông lớn, đặc biệt là sông Thái Bình.

Tuy nhiên, chất lượng nước sông đang suy giảm nghiêm trọng, các chỉ số COD (lượng oxy cần thiết để oxy hóa các hợp chất hóa học trong nước) và BOD5 (lượng oxy cần thiết để oxy hóa các chất hữu cơ trong 5 ngày đầu ở nhiệt độ 20ºC và trong bóng tối) đều tăng, ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn nước thô cung cấp cho các nhà máy xử lý nước. Bên cạnh đó, xâm nhập mặn ngày càng nghiêm trọng, đe dọa hệ thống cấp nước.

Theo nhóm nghiên cứu, dự báo hiện tượng thời tiết cực đoan như bão, lũ, hạn hán sẽ tăng về tần suất và cường độ, đe dọa nghiêm trọng đến an ninh nguồn nước đô thị.

Trong bối cảnh đó, hạ tầng khai thác nước ở tỉnh Hải Dương cũ lại thiếu tính chống chịu. Hầu hết các nhà máy thiếu hệ thống quan trắc tự động và cảnh báo sớm. Trong 56 nhà máy nước được khảo sát, chỉ 5% nhà máy có hồ chứa nước thô dự phòng.

Hầu hết các nhà máy phụ thuộc vào nguồn nước sông mà không có giải pháp dự phòng. Vì thiếu hệ thống cảnh báo sớm nên khi xảy ra ô nhiễm mới phát hiện sự cố, việc ứng phó bị động và chậm trễ.

Để giải quyết vấn đề trên, nhóm nghiên cứu đề xuất thực hiện các nghiên cứu chuyên sâu đánh giá toàn diện các kịch bản hiện tại và tương lai về rủi ro nguồn nước.

Trên cơ sở đó, địa phương cần xây dựng các giải pháp tăng cường quản lý tài nguyên nước và kiểm soát nguồn thải ở cả quy mô liên vùng và nội tỉnh; đồng thời đề xuất phương án quản lý rủi ro khí hậu đối với từng nhà máy nước; kết hợp với công nghệ xử lý nước và nâng cấp hạ tầng giám sát, nâng cao năng lực chống chịu của hệ thống hạ tầng khai thác nước.

Dời vị trí lấy nước thô và xây hồ chứa

Trong khi đó, TS Nguyễn Quang Trưởng (Trường Đại học Bách khoa TP.HCM) cho biết, những năm gần đây, tác động của biến đổi khí hậu và nước biển dâng, triều cường từ biển đã xâm nhập sâu lên phía thượng lưu của hệ thống sông, ảnh hưởng đáng kể đến nguồn nước thô của TP.HCM.

Nhóm nghiên cứu đã ứng dụng mô hình toán số thủy lực động học 2D (Telemac2D) theo phương nằm ngang để nghiên cứu hiện tượng thay đổi độ mặn tại vị trí khai thác nước thô cho các nhà máy nước Thủ Đức trên sông Đồng Nai và nhà máy nước Tân Hiệp trên sông Sài Gòn.

Kết quả cho thấy, nồng độ mặn gia tăng tỷ lệ thuận với cường độ khai thác và phụ thuộc vào hiện trạng thủy lực trong hệ thống sông.

Theo kết quả tính toán mặn có xét đến điều kiện biến đổi khí hậu và nước biển dâng, nhóm nghiên cứu đề xuất di dời vị trí lấy nước thô của trạm Hòa Phú lùi về phía thượng lưu sông Sài Gòn, cách 22,5km so với trạm bơm Hòa Phú hiện hữu, đến vị trí xã An Nhơn Tây, TP.HCM.

Đồng thời, nhóm nghiên cứu đề xuất TP.HCM xây dựng hồ chứa nước thô để dự trữ và cung cấp nguồn nước thô liên tục, đảm bảo an toàn cấp nước cho thành phố.

Cần kế hoạch tổng thể quản lý tài nguyên nước

TS Lê Đức Thường, Trường Đại học Xây dựng Miền Trung nhận xét, tình trạng thiếu nước, khan hiếm cục bộ và ô nhiễm đang trở nên phổ biến, đòi hỏi phải đổi mới tư duy và phương pháp quản lý tài nguyên nước theo hướng tích hợp, thích ứng.

Một công cụ hỗ trợ hiệu quả trong hoạch định chính sách là đánh giá chỉ số dễ bị tổn thương tài nguyên nước (Vulnerability Index - VI). Đây là đại lượng tổng hợp phản ánh mức độ nhạy cảm của tài nguyên nước trước các tác động từ môi trường, khí hậu và con người; giúp xác định rủi ro và là cơ sở khoa học quan trọng trong quy hoạch xây dựng chiến lược thích ứng, nâng cao hiệu quả sử dụng nước và phát triển bền vững lưu vực sông.

Các sức ép nguồn nước, khai thác, sử dụng nước; sức ép của hệ sinh thái và công tác quản lý được xác định là bốn nhân tố khiến tài nguyên nước dễ bị tổn thương.

Kết quả tính toán cho thấy, chỉ số dễ bị tổn thương tài nguyên nước của lưu vực sông Ba trong năm 2024 ở mức khá cao (0,586).

Dự báo đến năm 2030, chỉ số dễ bị tổn thương tài nguyên nước có xu hướng tăng mạnh, nhưng có thể giảm xuống khi tích hợp các biện pháp thích ứng với biến đổi khí hậu.

Khai thác thiếu bền vững, phân bố nguồn nước không hợp lý và năng lực quản lý yếu là nguyên nhân chính đe dọa sự bền vững của tài nguyên nước.

Để quản lý hiệu quả và bền vững tài nguyên nước trên lưu vực sông Ba, cơ quan chức năng cần sớm xây dựng kế hoạch tổng thể quản lý tài nguyên nước; đồng thời ban hành chính sách nâng cao năng lực quản lý hiện hữu, chú trọng tích hợp các yếu tố biến đổi khí hậu và ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật.

Việc tích hợp biến đổi khí hậu vào khai thác, sử dụng và quản lý tài nguyên nước là yêu cầu cấp thiết nhằm giảm thiểu nguy cơ mất an toàn cấp nước trong mùa khô và thời kỳ thời tiết cực đoan.