Chùa Am Trạch thường được người dân địa phương gọi là chùa Lỗi Sơn, là ngôi chùa cổ có lịch sử hàng trăm năm. Không chỉ thờ Phật, chùa còn thờ Hai Bà Trưng và ba vị dũng tướng thời Hùng Duệ Vương. Ngày 19/8/1945, Trung đội giải phóng quân tiến về giành chính quyền ở huyện Gia Viễn, sau đó giành chính quyền tại tỉnh lỵ Ninh Bình sáng 20/8/1945.

Với những dấu ấn đặc biệt này, chùa đã được công nhận là Di tích lịch sử Khu căn cứ cách mạng Quỳnh Lưu. Trải qua thời gian, ngôi chùa vừa là nơi sinh hoạt tôn giáo, tín ngưỡng của nhân dân, vừa là chứng tích lịch sử cách mạng. Tuy nhiên, hiện di tích này đang xuống cấp nghiêm trọng, nguy cơ sập đổ lớn nếu không được sửa chữa, tôn tạo kịp thời.

Chia sẻ với phóng viên, thầy Thích Đàm Thuận (70 tuổi), đã 26 năm trụ trì chùa Am Trạch, không giấu nổi lo lắng: "Cách đây hơn 10 năm, chùa có dấu hiệu xuống cấp. Tường nứt nhiều chỗ, ngói vỡ, mối mọt khắp nơi. Sự xuống cấp diễn ra ngày càng nhanh và nghiêm trọng hơn. Phần tường đốc nhà chùa bị nghiêng và tách hoàn toàn khỏi mái và cột trụ khoảng 30cm. Trời mưa, các hiện vật trong chùa bị ướt, nấm mốc. Nhà chùa xử lý tạm thời bằng cách lấy tôn gắn lên tường và mái để tránh mưa".

Trong chùa, nhiều vị trí nứt khá to và kéo dài, mối mọt xuất hiện khắp nơi từ cột trụ đến kèo, xà. Hệ thống cửa gỗ xuống cấp nặng nề, hầu như không thể sử dụng, phải dùng thanh thép to chằng chống để tránh sập. Trên mái, nhiều vị trí ngói vỡ khiến mỗi lần mưa, trụ trì phải mang xô, chậu ra hứng.

Trước tình trạng này, nhà chùa đã báo cáo chính quyền địa phương. Năm 2022, UBND xã Gia Phong đã đề xuất với các cơ quan cấp trên việc tu bổ, tôn tạo toàn bộ hạng mục di tích, bao gồm tổng mặt bằng, Tam Bảo, nhà Tổ, nhà Mẫu, lầu Cô, lầu Cậu, vườn tháp, nhà Ni, bếp, vệ sinh và nhà khách… với tổng kinh phí dự kiến hơn 46,2 tỷ đồng.

Ông Đinh Thành Nam, Phó chủ tịch UBND xã Gia Phong cho biết: "Xã đã đề xuất sự cần thiết phải tôn tạo, tu bổ lại chùa nhưng đến nay vẫn chưa nhận được kế hoạch cụ thể. Mỗi lần mưa bão, xã chỉ đạo Ban Quản lý di tích xã xử lý bắn tôn để nước mưa không hắt vào trong".

Bà Đinh Thị Lan (65 tuổi, người dân thôn Lỗi Sơn) bày tỏ: "Chùa là nơi gắn bó bao đời với làng, vừa là chốn tâm linh, vừa là chứng tích cách mạng. Nhìn cảnh chùa xuống cấp thế này, chúng tôi xót xa lắm. Mong các cấp sớm tu bổ để giữ lại cho con cháu mai sau".

Nếu không được trùng tu, tôn tạo kịp thời, Di tích lịch sử Khu căn cứ cách mạng Quỳnh Lưu không chỉ mất giá trị kiến trúc mà còn tiềm ẩn nguy cơ sập đổ, đe dọa an toàn cho người dân và du khách.