Nông thôn hiện đại gắn với phát triển bền vững

Theo dự thảo, Bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới (NTM) hiện đại giai đoạn 2026-2030 đặt ra 8 nhóm tiêu chí với hơn 70 chỉ tiêu cụ thể. Để được công nhận là xã NTM hiện đại, một địa phương cần không chỉ hoàn thành các tiêu chí về quy hoạch, hạ tầng, kinh tế, văn hóa - xã hội, mà còn phải đạt yêu cầu trong các lĩnh vực mới như môi trường sinh thái, hệ thống chính trị - hành chính công hiện đại, chuyển đổi số toàn diện và đặc biệt là tiêu chí về hạnh phúc người dân.

Về hạ tầng kinh tế - xã hội, xã NTM hiện đại phải có tối thiểu 80% tuyến đường đạt chuẩn đô thị, 70% đường làng xã có đèn thông minh và cây xanh, có ít nhất một công trình thủy lợi ứng dụng công nghệ tưới tiêu thông minh.

Tỷ lệ phổ cập Internet cáp quang và 5G là bắt buộc. Bến xe, điểm dừng xe buýt phải đạt chuẩn theo quy hoạch. Tỷ lệ hộ dân được sử dụng nước sạch từ hệ thống tập trung tối thiểu là 45%, và lên tới 75% với xã nhóm 3.

Về kinh tế, thu nhập bình quân đầu người vào năm 2030 phải tăng ít nhất gấp ba lần so với mức năm 2020. Ví dụ, với xã nhóm 3 (năm 2020 đạt 59 triệu đồng/người), thì mục tiêu 2030 là trên 177 triệu đồng/người/năm.

Các xã cũng phải có sản phẩm OCOP được xuất khẩu, có mô hình kinh tế tuần hoàn, ứng dụng nông nghiệp công nghệ cao và chứng nhận GlobalGAP. Hệ thống kho bãi, điểm tập kết hàng hóa, mô hình nông nghiệp thông minh, kết nối thương mại điện tử… đều là những yêu cầu bắt buộc.

Một điểm đáng chú ý là yêu cầu có mô hình kết nối cung - cầu lao động, hỗ trợ phát triển doanh nghiệp tư nhân gắn với tạo việc làm, và ít nhất một sản phẩm chủ lực được kết nối sàn thương mại điện tử.

Khác với các giai đoạn trước, bộ tiêu chí mới đặt con người và chất lượng sống làm trọng tâm. Nhóm tiêu chí văn hóa - xã hội không chỉ yêu cầu xóa nghèo đa chiều mà còn thúc đẩy đào tạo nghề (tỷ lệ lao động có bằng cấp tối thiểu 40%), phổ cập hồ sơ sức khỏe điện tử, phát triển mô hình khám chữa bệnh trực tuyến, giáo dục STEAM/STREAM và số hóa di sản văn hóa.

Đặc biệt, chỉ tiêu cuối cùng trong bộ tiêu chí, tỷ lệ người dân hài lòng về điều kiện kinh tế, đời sống vật chất, tinh thần của bản thân và cộng đồng được đánh giá là điểm nhấn nhân văn và sâu sắc nhất. Đây là lần đầu tiên chỉ số hạnh phúc được đưa vào làm tiêu chí đánh giá một xã đạt chuẩn.

Trong nhóm tiêu chí về chuyển đổi số, xã NTM hiện đại cần đảm bảo 70% đến 95% hồ sơ công việc được xử lý trên môi trường mạng. Hệ thống camera an ninh toàn xã, thư viện số, chợ số, mô hình du lịch thông minh, mô hình ứng dụng công nghệ trong chế biến nông sản… là các yếu tố bắt buộc hoặc khuyến khích áp dụng.

Ngoài ra, bộ tiêu chí còn yêu cầu xã có mô hình lưới điện thông minh hoặc năng lượng tái tạo, mô hình thôn thông minh, và tỷ lệ cao cán bộ tra cứu, sử dụng thông tin pháp luật trên nền tảng số.

Việc đưa ra các tiêu chí này cho thấy mục tiêu rõ ràng: không chỉ số hóa hành chính mà còn số hóa toàn diện đời sống, từ sản xuất, thương mại đến giáo dục, y tế, văn hóa.

Về môi trường và cảnh quan, xã phải có mô hình khu dân cư sinh thái, mô hình quan trắc chất lượng nước/không khí, 90% chất thải nông nghiệp được tái chế. Ít nhất 80% nước thải sinh hoạt được xử lý và có mô hình cộng đồng bảo vệ môi trường hoạt động định kỳ hàng tháng với sự tham gia của ít nhất 80% hộ dân.

Những yêu cầu này cho thấy xu hướng nông thôn hiện đại không tách rời với phát triển bền vững, ứng phó với biến đổi khí hậu và bảo tồn thiên nhiên - một yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh thiên tai ngày càng bất thường.

Với cách tiếp cận toàn diện, tích hợp giữa phát triển hạ tầng, kinh tế xanh, công nghệ số và hạnh phúc người dân, bộ tiêu chí xã nông thôn mới hiện đại giai đoạn 2026-2030 được kỳ vọng sẽ trở thành kim chỉ nam cho quá trình hiện đại hóa nông thôn Việt Nam trong thập kỷ tới.

Xây dựng bộ tiêu chí phù hợp từng điều kiện

Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam, một trong những thay đổi quan trọng nhất của dự thảo bộ tiêu chí giai đoạn 2026-2030 là việc phân nhóm xã theo điều kiện phát triển, nhằm tạo sự linh hoạt trong triển khai.

Theo đó, xã được phân thành 3 nhóm, nhóm 1: Xã nghèo, xã khu vực II và III thuộc vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi; nhóm 2: Xã có diện tích đất sản xuất nông nghiệp chiếm từ 70% tổng diện tích tự nhiên; nhóm 3: Xã có mật độ dân số từ 1.000 người/km² trở lên, xã đang đô thị hóa hoặc có tỷ trọng nông nghiệp thấp.

Việc phân nhóm xã là cơ sở để xây dựng bộ tiêu chí đa tầng, với ngưỡng yêu cầu phù hợp từng điều kiện. Thứ trưởng Trần Thanh Nam khẳng định, không thể áp dụng cùng một bộ tiêu chí cho tất cả các xã. Cần có sự phân loại rõ ràng để tăng tính khả thi, tránh tình trạng các xã đặc thù bị lúng túng, quá tải trong triển khai.

Lãnh đạo Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương cho biết dự thảo bộ tiêu chí mới gồm: Quy hoạch; Hạ tầng kinh tế, xã hội; Kinh tế nông thôn; Nguồn nhân lực; Văn hóa, xã hội; Môi trường và cảnh quan; Hệ thống chính trị và hành chính công; Khoa học - công nghệ và chuyển đổi số; Quốc phòng, an ninh, tiếp cận pháp luật.

Trong các nhóm này, một số tiêu chí được điều chỉnh để phản ánh hiệu quả thực tế thay vì kiểm đếm hình thức. Ví dụ, tiêu chí môi trường sẽ tích hợp yêu cầu về kinh tế tuần hoàn, xử lý rác, nước thải và bảo đảm an toàn thực phẩm. Tiêu chí chuyển đổi số cũng cụ thể hóa mức độ ứng dụng công nghệ trong dịch vụ công, điều hành xã hội và sản xuất nông nghiệp.

Đáng chú ý, các địa phương sẽ được trao quyền xác định mô hình nông thôn mới kiểu mẫu phù hợp với đặc thù từng nơi, thay vì áp dụng một mẫu hình cứng. Tùy theo điều kiện, mỗi xã có thể lựa chọn phát triển theo hướng làng nghề, nông nghiệp công nghệ cao, du lịch cộng đồng, sinh thái hay nông thôn thông minh.

Qua các tiêu chí có thể thấy, bộ tiêu chí mới, tiêu chí về quy hoạch và hạ tầng tiếp tục được xem là nền tảng. Nhiều chuyên gia cho rằng đây là điều kiện tiên quyết để phát triển lâu dài, đặc biệt trong bối cảnh các xã nông thôn đang đối mặt với áp lực giao thông, cấp nước, thoát nước và xử lý chất thải…