Giảm áp lực khu vực lõi trung tâm

Khoảng hai thập kỷ trước, khu đô thị Hòa Lạc được quy hoạch là đô thị khoa học - công nghệ hàng đầu Việt Nam, với tổng mức đầu tư hàng nghìn tỷ đồng. Dự án kỳ vọng hình thành "thành phố thông minh" hiện đại, tạo cực tăng trưởng mới của Thủ đô. Nhưng sau hơn 20 năm, Hòa Lạc chưa phát triển như kỳ vọng.

Theo TS Đào Ngọc Nghiêm, Phó chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, bài học từ khu đô thị Hòa Lạc rất rõ: quy hoạch đúng hướng, nhưng cơ chế quản trị và nguồn lực đầu tư không đồng bộ. Nói cách khác, quy hoạch dù đúng hướng nhưng nguồn lực không đồng bộ vẫn khó đi vào thực tế.

Ông cho rằng, khi vận hành mô hình chính quyền địa phương hai cấp, việc tổ chức lại không gian phát triển theo hướng đa cực, đa trung tâm là xu thế tất yếu. Không chỉ Hà Nội mà TP.HCM cũng định hình các "cực tăng trưởng mới", phát triển ra vùng ven, giảm áp lực cho khu vực lõi trung tâm.

Đồng quan điểm, Giám đốc Sở Quy hoạch - Kiến trúc Hà Nội Nguyễn Trọng Kỳ Anh cho rằng, mô hình đô thị đa cực, đa trung tâm cần được đẩy nhanh để chia sẻ gánh nặng dân số, hạ tầng, môi trường với khu vực nội đô.

Sau khi vận hành chính quyền địa phương hai cấp từ 1/7/2025, hệ thống quy hoạch được thống nhất, tạo điều kiện triển khai các quy hoạch phân khu và chi tiết, hướng tới hoàn thiện các cực đô thị mới trong giai đoạn 2026-2027.

Nhìn nhận lại khái niệm "trung tâm đô thị"

Theo ông Đào Ngọc Nghiêm, đô thị vệ tinh không đơn thuần là công cụ giãn dân, mà là cấu phần chiến lược trong mô hình phát triển vùng, gắn kết hạ tầng, kinh tế, quản trị đô thị. Mỗi đô thị vệ tinh không thể tồn tại độc lập, cần vận hành trong mạng lưới đô thị thống nhất, chia sẻ về giao thông, việc làm, dịch vụ công và nguồn lực đầu tư.

Ông cho biết, theo Quy hoạch Thủ đô 2021 - 2030, tầm nhìn 2050 và bản điều chỉnh, Hà Nội hình thành "3 thành phố trong Thủ đô" ở hướng Bắc, Tây và Nam, đồng thời điều chỉnh giảm số đô thị vệ tinh còn 2 đô thị trọng điểm: Sơn Tây và Phú Xuyên, chuyển đổi mô hình từ "vệ tinh lõi" sang "trục, cụm, cực tích hợp".

Theo ông Nghiêm, quy mô hành chính mới sau sắp xếp khiến khái niệm "trung tâm đô thị" cần được nhìn nhận lại.

"Có phường chỉ rộng 1,8km², nhưng có xã hàng chục km², do đó trung tâm phát triển phải được tổ chức khác trước, bảo đảm khả năng phục vụ và kết nối vùng. Đô thị phải là trung tâm của khu vực phát triển, nhưng nay lớn hơn và phức tạp hơn", ông Nghiêm chia sẻ.

Tổ chức không gian gắn cấu trúc vùng

Tại TP.HCM, sáp nhập mở rộng không gian hành chính giúp thành phố bước vào giai đoạn tái định vị quy hoạch và phát triển.

Ông Nguyễn Văn Được, Chủ tịch UBND TP.HCM cho biết, thành phố sau sắp xếp có diện tích tăng gấp 3 lần, được quy hoạch theo mô hình "một trung tâm - ba vùng - một đặc khu", phát triển theo bốn hành lang và năm trụ cột chiến lược.

TP.HCM có không gian phát triển rộng hơn, chức năng phân bố đa dạng hơn và yêu cầu liên kết vùng mạnh hơn. Điều này đòi hỏi thành phố phải chuyển từ mô hình tập trung truyền thống sang cấu trúc nhiều cực phát triển.

Trong đó, mỗi cực, mỗi trung tâm có chức năng chuyên biệt (tài chính, công nghiệp công nghệ cao, cảng-logistics, du lịch, dịch vụ), liên kết bằng hệ thống giao thông đô thị và kết nối vùng.

Một trong những mảnh ghép quan trọng để hiện thực hóa mô hình này là hạ tầng kết nối: đường sắt đô thị, các hành lang kết nối đến sân bay Long Thành và các trục phát triển Bắc - Nam. Thành phố đang hoàn thiện kế hoạch đầu tư trục Bắc, với mục tiêu phê duyệt nghiên cứu khả thi trong quý IV/2025 và khởi công các dự án then chốt từ 2026.

Còn tại Huế trước đây, địa phương xác định trọng tâm là đẩy mạnh công tác quy hoạch và quản lý quy hoạch theo hướng xây dựng Huế trở thành đô thị di sản quốc gia, phát triển bền vững trên nền tảng văn hóa - lịch sử - cảnh quan đặc trưng của vùng đất Cố đô.

Sau khi vận hành mô hình chính quyền hai cấp, định hướng phát triển đô thị Huế đang được điều chỉnh phù hợp với cấu trúc hành chính và không gian mới, hướng tới mục tiêu bảo tồn di sản gắn với phát triển hiện đại, thân thiện môi trường.

Theo đại diện Vụ Quy hoạch - Kiến trúc (Bộ Xây dựng), trong bối cảnh nhiều địa phương đang bước vào giai đoạn tái cấu trúc không gian phát triển sau sắp xếp địa giới và chuyển đổi mô hình chính quyền, việc xác định khái niệm và phạm vi đô thị cần được nhìn nhận linh hoạt, theo hướng mở.

Đô thị không chỉ được hiểu như một đơn vị hành chính cố định, mà là ý tưởng phát triển, phương án tổ chức không gian và cấu trúc vùng, gắn với tầm nhìn chiến lược của từng địa phương. Quá trình này sẽ được đề xuất, lựa chọn trong giai đoạn lập quy hoạch, dựa trên định hướng phát triển tổng thể và tiềm năng liên kết vùng.

Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn (sửa đổi) không giới hạn hay ràng buộc ý tưởng sáng tạo. Việc cụ thể hóa sẽ phụ thuộc vào định hướng hệ thống đô thị quốc gia, bao gồm số lượng, quy mô và mối liên kết giữa các đô thị, nhằm hình thành mạng lưới đô thị đồng bộ, đa dạng và bền vững, thích ứng với xu hướng phát triển đa cực - đa trung tâm như hiện nay.