Sáng 26/9, tại Bảo tàng tỉnh Gia Lai, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức hội nghị báo cáo sơ bộ kết quả khai quật khảo cổ phế tích Phú Ân (xã Bình Hiệp, Gia Lai). Đây được xem là một phát hiện quan trọng, góp phần bổ sung vào bản đồ phân bố hệ thống đền tháp Champa ở miền Trung - Tây Nguyên.

Phế tích Phú Ân lần đầu tiên được phát hiện vào năm 2013, trong quá trình lập bản đồ khảo cổ học tỉnh Bình Định. Điều đặc biệt, địa điểm này không hề xuất hiện trong các nghiên cứu của người Pháp giai đoạn 1909-1918, vốn được coi là nền tảng của khảo cổ Champa. Điều đó cho thấy Phú Ân là một phát hiện hoàn toàn mới, có giá trị đặc biệt trong nghiên cứu lịch sử - văn hóa Champa.

Theo Quyết định số 1720/QĐ-BVHTTDL ngày 6/6/2025, từ ngày 11/6 đến 30/7/2025, Bảo tàng Bình Định phối hợp với Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHQG Hà Nội) đã tiến hành khai quật diện tích 300m² tại khu vực này.

Kết quả, các nhà khảo cổ phát hiện 6 di tích (ký hiệu từ 25.PA.KT01 đến 25.PA.KT06) cùng số lượng lớn gạch, ngói, gốm và kim loại. Dựa trên tư liệu, bước đầu có thể khẳng định đây là một quần thể kiến trúc tôn giáo Champa quy mô lớn, tồn tại và phát triển liên tục từ thế kỷ V đến thế kỷ XV.

TS Nguyễn Hữu Mạnh, giảng viên Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHQG Hà Nội) cho biết, các phát hiện ở Phú Ân chứng minh mối quan hệ mật thiết với các lò gốm Bình Định niên đại thế kỷ XII - XIII. Ngói được phát hiện tại di tích nhiều khả năng được chế tác từ những lò gốm cổ, sau đó vận chuyển lên đây để phục vụ xây dựng.

Mặc dù giá trị khoa học nổi bật, nhưng do thời gian và tác động của con người, nhiều hạng mục ở Phú Ân đã bị hủy hoại nặng nề. Hiện nay, các nhà nghiên cứu vẫn chưa xác định được mặt bằng tổng thể, nhất là tháp chính của quần thể.

Tại hội nghị, các chuyên gia kiến nghị cần tiếp tục khai quật tại những khu vực trung tâm chưa thăm dò, mở rộng diện tích nghiên cứu để làm rõ mối liên hệ giữa các đơn nguyên kiến trúc. Đồng thời, cần sớm đưa phế tích Phú Ân vào danh mục kiểm kê và tiến tới xếp hạng di tích, nhằm tạo cơ sở pháp lý cho việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản này.

Phát hiện tại Phú Ân không chỉ giúp làm rõ thêm kỹ thuật xây dựng, nghệ thuật trang trí của người Champa, mà còn mở ra hướng nghiên cứu mới về không gian văn hóa Champa trải dài từ đồng bằng duyên hải đến Tây Nguyên. Đây là bằng chứng sinh động cho thấy sự lan tỏa mạnh mẽ của nền văn hóa rực rỡ từng một thời hưng thịnh trên dải đất miền Trung.