Để tăng tính minh bạch, hạn chế đầu cơ và tạo công bằng trong nghĩa vụ thuế, Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Tài chính phối hợp cùng Ngân hàng Nhà nước làm rõ việc thu nhập từ giao dịch mua bán vàng sẽ thuộc diện chịu thuế trong dự án Luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi).

Động thái này được xem là bước đi nhằm đưa hoạt động kinh doanh vàng vốn còn tự phát vào khuôn khổ pháp lý, song cách thức triển khai thế nào vẫn đang là bài toán gây nhiều tranh luận.

Đánh thuế trên lợi nhuận – tránh "thuế chồng thuế"?

Chuyên gia tài chính - ngân hàng TS Nguyễn Trí Hiếu cho rằng, việc thu thuế nên tập trung vào phần lợi nhuận phát sinh từ giao dịch vàng, thay vì áp trực tiếp trên giá trị mua bán.

Theo ông, số tiền người dân bỏ ra để mua vàng vốn có thể đã được hình thành từ nguồn thu nhập hợp pháp và đã nộp thuế trước đó. Nếu tiếp tục đánh thuế trên toàn bộ giá trị giao dịch sẽ dẫn đến tình trạng "thuế chồng thuế".

Ông Hiếu phân tích: "Cách hợp lý là đánh thuế trên chênh lệch giá mua và giá bán. Mức khoảng 20% lợi nhuận sẽ vừa công bằng, vừa khả thi".

Tuy nhiên, để thực hiện phương án này, điểm khó nằm ở việc xác định giá đầu vào. Với những trường hợp mua vàng tích trữ từ hàng chục năm trước, hầu như không còn chứng từ hay hóa đơn để xác minh.

Giải pháp mà ông Hiếu đưa ra là Bộ Tài chính có thể công bố giá bình quân theo từng giai đoạn (3 năm, 5 năm hoặc 10 năm) làm căn cứ tính toán. Người bán vàng sẽ khai báo thời điểm mua, đối chiếu với giá bình quân được công bố, từ đó xác định lợi nhuận thực tế. Giá đầu ra thì dễ kiểm soát hơn bởi các giao dịch bán vàng hiện nay đều thông qua tiệm vàng hoặc doanh nghiệp được cấp phép. Như vậy, nếu có dữ liệu hai chiều, việc tính toán lợi nhuận và thu thuế sẽ minh bạch.

Ba phương án tính thuế trên giá trị giao dịch

Ở một góc nhìn khác, ông Nguyễn Văn Được, Tổng giám đốc Công ty TNHH Kế toán và Tư vấn thuế Trọng Tín, cho rằng việc dựa vào chênh lệch mua – bán để tính thuế là khó khả thi, bởi vấn đề quản lý hóa đơn trong quá khứ chưa chặt chẽ, nhiều trường hợp không có căn cứ xác định giá mua.

Ông Được đề xuất ba phương án cụ thể.

Phương án 1: Giữ nguyên quy định hiện hành, tức vàng miếng không chịu thuế giá trị gia tăng, cá nhân bán chỉ nộp thuế thu nhập cá nhân 0,5%.

Phương án 2: Sửa luật để áp thuế giá trị gia tăng 10% đối với doanh nghiệp nhập khẩu hoặc bán vàng miếng. Cá nhân bán vàng chỉ chịu thuế thu nhập cá nhân 0,5%, không bị đánh VAT.

Phương án 3: Sửa luật và áp cả VAT và thuế thu nhập cá nhân với cá nhân bán vàng miếng khi vượt một ngưỡng nhất định, coi đó là hoạt động kinh doanh. Khi đó, cá nhân sẽ chịu 1% VAT và 0,5% thuế thu nhập cá nhân.

Trong ba lựa chọn, ông Được nghiêng về phương án thứ hai, vì cho rằng cách này đồng bộ với hệ thống thuế hiện hành, tránh tình trạng "thuế chồng thuế" và hạn chế khiến kênh đầu tư vàng mất sức hút.

Cần một "sân chơi" minh bạch trước khi thu thuế

Dưới góc độ ngân hàng, ông Đinh Đức Quang, Giám đốc Khối Kinh doanh Tiền tệ Ngân hàng UOB Việt Nam nhấn mạnh, điều kiện tiên quyết để có thể thu thuế giao dịch vàng là phải xây dựng một sàn giao dịch công khai, minh bạch, tương tự như chứng khoán.

Tức là, khi có sàn giao dịch, có tài khoản, có công ty chứng khoán tham gia và có sự kiểm soát dòng tiền mua - bán thì Nhà nước mới có thể thu thuế.

Trong khi đó, vàng đã gắn bó lâu đời với người dân Việt Nam nhưng đến nay vẫn thiếu một sàn giao dịch chính thức. Các giao dịch hiện chủ yếu diễn ra tại tiệm vàng tư nhân, Nhà nước không thể thống kê chính xác lượng vàng trong dân, càng khó để tính toán nghĩa vụ thuế.

Ông cũng so sánh với bất động sản: Người dân bán căn nhà duy nhất để ở thì không phải nộp thuế thu nhập cá nhân. Với vàng cũng vậy, phải có tiêu chí để xác định đâu là giao dịch mang tính đầu tư, đâu là bán tài sản cá nhân.