Điện liên tục lập đỉnh, lưới truyền tải có lúc quá tải cục bộ

Mùa hè 2025, công suất đỉnh toàn hệ thống tiếp tục nhảy vọt. Ngày 4/8/2025, Công ty Vận hành hệ thống điện và thị trường điện quốc gia (NSMO - Bộ Công thương) ghi nhận sản lượng tiêu thụ toàn quốc lên tới khoảng 1,112 tỷ kWh, đồng thời phụ tải miền Bắc vọt lên mức kỷ lục do nắng nóng gay gắt kéo dài. Chỉ riêng Hà Nội, nhiệt độ thực tế và "nhiệt độ cảm nhận" đều tiến sát ngưỡng khắc nghiệt, kéo nhu cầu sử dụng điều hòa tăng đột biến.

Về công suất cực đại, hệ thống điện Việt Nam cũng liên tục thiết lập mốc mới. Chỉ trong vòng hơn một tháng, từ đầu mùa hè đến đầu tháng 8/2025, đỉnh phụ tải hệ thống tăng từ trên 51.000MW lên gần 55.000MW. Cụ thể, ngày 2/6/2025 đạt khoảng 51.290MW, và ngày 4/8/2025 đạt 54.939MW. Đó là những con số rất lớn so với đỉnh phụ tải tháng 6/2024 - mức 49.533MW. Đà tăng này phản ánh sức nóng của khí hậu và nhịp phục hồi nhu cầu điện sau dịch.

Trong bối cảnh tiêu thụ điện "vọt" lên như vậy, nguy cơ quá tải cục bộ trên lưới trung - cao áp đã hiện hữu. Ngay đầu tháng 6/2025, EVN đã phải khuyến cáo khách hàng sử dụng điện an toàn và tiết kiệm trong các khung giờ cao điểm để phòng tránh quá tải lưới điện cục bộ ở khu dân cư và đô thị. Nhiều khu vực thành thị phía Bắc ghi nhận các trạm biến áp, đường dây 220-500 kV vận hành ở mức đầy tải đến quá tải trong các khung giờ nắng nóng, tiềm ẩn rủi ro sự cố dây chuyền nếu không có hành vi tiêu dùng điện hợp lý.

Dĩ nhiên, bức tranh này đã phần nào được cải thiện nhờ việc đưa vào vận hành đường dây 500 kV mạch 3 từ tháng 6/2024, giúp tăng cường năng lực truyền tải Bắc - Nam và giảm đáng kể tình trạng thiếu điện cục bộ so với mùa hè 2023.

Điều này cho thấy, "cơn khát điện" của mùa hè 2025 đang phản ánh một thực tế rõ ràng: dù hạ tầng truyền tải đã được củng cố, thì tiết kiệm điện từ phía người sử dụng vẫn là mảnh ghép then chốt, quyết định khả năng vận hành an toàn của hệ thống trong những thời điểm thời tiết cực đoan.

Từ "nghe rồi, biết rồi" đến thay đổi hành vi tiết kiệm điện

Nhớ lại mùa khô năm 2023, hệ thống điện Việt Nam đã trải qua giai đoạn căng thẳng nhất trong gần một thập kỷ. Thời tiết cực đoan với nắng nóng kéo dài, nguồn thủy điện - vốn chiếm khoảng 30% tổng sản lượng điện suy giảm mạnh do mực nước hồ cạn thấp. Cùng lúc đó, nhu cầu phụ tải tăng đột biến, trong khi khả năng huy động các nguồn thay thế còn hạn chế. Hệ quả là nhiều khu vực miền Bắc phải thực hiện tiết giảm điện, thậm chí luân phiên cắt điện trong sinh hoạt và sản xuất. Đây là lần hiếm hoi trong nhiều năm, tình trạng mất điện diện rộng quay trở lại, ảnh hưởng trực tiếp đến các tỉnh công nghiệp và cả Hà Nội - trung tâm chính trị, kinh tế lớn của cả nước.

Bước sang năm 2024, bức tranh đã có phần sáng sủa hơn. Theo báo cáo của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), tổng sản lượng điện tiết kiệm trên toàn quốc đạt khoảng 6,506 tỷ kWh - bằng 2,46% điện thương phẩm, cao hơn mức 5,29 tỷ kWh năm 2023 (tương đương 2,1%).

Con số trên tương đương mức tiêu thụ điện trong một tháng của một địa phương công nghiệp lớn và quan trọng hơn, đã giúp giảm áp lực cho hệ thống trong những giờ cao điểm. Đặc biệt, 100% các tỉnh, thành phố đạt kết quả tiết kiệm được tối thiểu 2% tổng mức điện năng tiêu thụ theo Chỉ thị 20, ngày 8/6/2023 của Thủ tướng về việc tăng cường tiết kiệm điện giai đoạn 2023 - 2025 và các năm tiếp theo.

Bà Lê Thị Thúy Lan, Trưởng ban Môi trường và Phát triển bền vững nhận định, mức tiết kiệm điện năm sau cao hơn năm trước, cho thấy thông điệp "tiết kiệm điện trở thành thói quen" đã dần lan tỏa trong cộng đồng.

Đến nay, đã có hơn 9,9 triệu lượt người dân được tư vấn trực tiếp và gián tiếp về cách sử dụng điện an toàn và tiết kiệm. EVN cũng có các chương trình truyền thông về tiết kiệm điện tiêu biểu như "Gia đình Tiết kiệm điện", "Tiết kiệm điện học đường", "Tiết kiệm điện công sở"… thu hút hàng trăm nghìn gia đình, học sinh và công chức tham gia, góp phần lan tỏa ý thức sử dụng năng lượng hiệu quả trong cộng đồng.

"Người dân ngày càng nhận thức rõ rằng tiết kiệm điện không chỉ mang lại lợi ích thiết thực cho bản thân, mà còn là trách nhiệm công dân và một hành động yêu nước lặng thầm. Mỗi kWh tiết kiệm hôm nay chính là sự đóng góp vào việc bảo vệ nguồn lực quốc gia, gìn giữ hành tinh xanh và khẳng định cam kết phát triển bền vững", bà Lan nói.

Bà Lan nhấn mạnh, với EVN, tiết kiệm điện không chỉ là nhiệm vụ quản lý mà đã trở thành yêu cầu tất yếu của thời đại. Sau hai năm thực hiện Chỉ thị 20, một kinh nghiệm quan trọng được rút ra: muốn thay đổi hành vi xã hội, trước hết phải thay đổi nhận thức, và để làm được điều đó thì báo chí chính là kênh truyền dẫn không thể thiếu.

Ở tầm chính sách, Nhà nước đã xác định rõ định hướng lâu dài. Chỉ thị 20 cùng Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả được xem như kim chỉ nam, tạo nền tảng cho chiến lược sử dụng năng lượng văn minh, hiện đại và bền vững.

Khai thông hành lang mới cho sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả

Dẫu vậy, những kết quả trên vẫn chưa đủ để "hóa giải" hoàn toàn áp lực cho hệ thống điện. PGS. TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam cho rằng, bước vào năm 2025, ít nhất có hai lý do cho thấy câu chuyện tiết kiệm điện cần được đẩy lên một cấp độ mới.

Thứ nhất, nhịp tăng phụ tải nhanh hơn tốc độ bổ sung nguồn - lưới và việc dịch chuyển giờ cao điểm tiêu thụ điện khiến hệ thống điện gặp thách thức. Chẳng hạn, ngày 4/8 vừa qua, điều hành thị trường điện gặp rất nhiều thách thức trong cao điểm tối (từ 20h00 - 23h00), đây là khoảng thời gian nhu cầu sử dụng điện vẫn duy trì ở mức cao trong khi các nguồn năng lượng tái tạo như điện mặt trời đã không còn khả năng phát điện, một số tổ máy nhiệt điện than bị suy giảm công suất, gây áp lực rất lớn lên công tác vận hành.

Để đáp ứng nhu cầu sử dụng điện tăng cao, NSMO đã phải thực hiện huy động các tổ máy chạy dầu DO với chi phí cao của các nhà máy điện Thủ Đức, Cần Thơ…

Đáng lưu ý, tại miền Bắc, công suất cực đại đạt khoảng 28.500MW, tăng khoảng 3.000MW, tương đương hơn 12%. Trong những ngày nghỉ cuối tuần, công suất cực đại khu vực này đã lên tới 25.761MW, cao hơn 4.000-5.000MW so với các ngày nghỉ bình thường trước đó. Mức chênh lệch này tương đương 2 lần tổng công suất Nhà máy Thủy điện Sơn La (2.400MW).

Áp lực này khiến các nhà chức trách liên tục phát khuyến cáo tới khách hàng kêu gọi tiết kiệm điện, trong bối cảnh trong 3 năm gần đây, miền Bắc không có thêm nhà máy điện lớn nào được đưa vào vận hành.

Vấn đề thứ hai là chi phí xã hội khổng lồ của mỗi "MW không tiết kiệm". Một MW phụ tải không được tiết kiệm đồng nghĩa với việc hệ thống phải đầu tư thêm nguồn đỉnh (peaking), xây dựng lưới dự phòng và vận hành trong điều kiện căng thẳng. Đây đều là những khoản đầu tư tốn kém, khó thu hồi vốn và tạo áp lực tăng giá điện. Chính vì vậy, Chính phủ đã ban hành Chỉ thị 05 năm 2024 về bảo đảm cung ứng điện, nhiên liệu cho phát điện, nhấn mạnh vai trò của tiết kiệm điện như một "nguồn lực ảo" - giải pháp nhanh, rẻ và hiệu quả để bù đắp thiếu hụt tạm thời.

Nói cách khác, "ý thức" tiết kiệm điện trong cộng đồng đã được hình thành, nhưng để mang lại hiệu quả thực chất, cần phải có thêm công cụ, giải pháp và chính sách cụ thể. Khi điện năng đã trở thành "động mạch" của nền kinh tế số, việc tiết kiệm điện không thể chỉ dừng lại ở những hành động giản đơn như "tắt bớt bóng đèn" hay "giảm bật điều hòa". Nó phải được tích hợp vào mọi quyết định - từ đầu tư nhà máy sản xuất, thiết kế đô thị, xây dựng tòa nhà, đến thói quen tiêu dùng của từng hộ gia đình.

Mỗi kWh điện tiết kiệm hôm nay không chỉ giúp giảm hóa đơn của người dùng, mà còn góp phần ổn định hệ thống, giảm áp lực đầu tư nguồn mới và hướng tới mục tiêu phát triển bền vững. Tiết kiệm điện vì thế cần được coi là một chính sách trọng yếu, đồng hành cùng mở rộng nguồn và lưới, để bảo đảm an ninh năng lượng trong giai đoạn Việt Nam đang tăng trưởng nhanh và tiến gần tới mục tiêu phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050.