(Xây dựng) - Các triều đại phong kiến trên đất Việt, nhà Trần được lịch sử lưu danh là một vương triều hùng mạnh, hiện nhiều địa phương trong cả nước có di tích - đền thờ gia thất Nhà Trần. Ngày Xuân Ất Tỵ năm 2025, nhiều nơi nhận là đất phát tích Trần Triều, tổ chức trọng thể Lễ kỷ niệm 800 năm Ngày sáng lập Vương triều Trần. Vậy đâu là đất nhà Trần phát Vương?

Bí thư Huyện ủy Hưng Hà Trần Hữu Nam cho biết, quần thể di tích nhà Trần ở địa phương còn lưu giữ được nhiều hiện vật quý, các giá trị khảo cổ học. (Ảnh: Bia bút chương của Thống quốc Thái sư Trần Thủ Độ)

Trong Ðại Việt sử ký toàn thư, Việt sử thông giám cương mục... chép, Tổ tiên dòng tộc họ Trần phát Vương trên đất Việt xuất thân từ ngư dân, vùng sông nước thành phố Đông Triều (Quảng Ninh). Từ đầu thế kỷ 12, Trần Kinh đến vùng Tức Mặc (Nam Ðịnh) sinh sống và qua đời tại đó. Con trai Trần Kinh là Trần Hấp đánh cá trên lưu vực sông Hồng, sông Luộc… vốn hiểu biết thiên văn, địa lý lại gặp được thầy hay về phong thủy giúp đỡ, đã chọn thổ đất màu mỡ, cao ráo, thoáng đạt thuộc làng Lưu Xá (Canh Tân) định cư, sinh sống; theo đó, chuyển mộ cha và mộ vợ đến an táng tại Mả Sao, hương Thái Ðường - Ngự Thiên nay thuộc xã Tiến Đức, cùng huyện Hưng Hà (Thái Bình).

Hiền tài gặp đất địa linh - hưng nghiệp, dòng họ Trần ở Thái Bình ngày càng thịnh vượng, nhiều người phát quan triều chính, được vua nhà Lý ân sủng giao cho nhiều chức quan quan trọng như: Chương tín hầu Trần Tự Khánh; Điện tiền chỉ huy sứ Trần Thủ Độ...Con gái họ Trần là Trần Thị Dung được vua Lý Huệ Tông lập làm Hoàng hậu.

Bí thư Huyện ủy Hưng Hà Trần Hữu Nam nêu, xã Tiến Đức còn giữ được nhiều di tích táng tụng gia thất Trần Triều.

Năm 1211-1224, thời vua Lý Huệ Tông đất nước rối ren, hỗn quan - hỗn quân, loạn lạc, giặc cướp nổi lên khắp nơi, vua lại bị bạo bệnh không bình được thiên hạ. Khi ấy, Điện tiền chỉ huy sứ Trần Thủ Độ và Hoàng hậu Trần Thị Dung túc kế cho lập công chúa nhà Lý là Lý Chiêu Hoàng, khi ấy mới 8 tuổi lên ngôi vua. Theo đó, dựng con trai họ Trần là Trần Cảnh làm chồng nữ vương. Ngày 10/1/1226, Lý Chiêu Hoàng bỏ hoàng bào mời Trần Cảnh lên ngôi Hoàng đế ở điện Thiên An, dựng lên nhà Trần, sử gọi là Trần Thái Tông. Chiêu Hoàng được Thái Tông lập làm hoàng hậu, đổi gọi là Chiêu Thánh. Từ đây nhà Lý chấm dứt sau 216 năm cai trị. Trần Cảnh nghiễm nhiên làm vua, mở ra vương Triều nhà Trần. Trần Triều trong 175 năm trị vì, với 12 đời vua và 7 năm thời hậu Trần với 2 đời vua.

Vương triều nhà Trần quân hùng tướng mạnh, lại chiêu mộ được nhiều hiền tài. Nhiều bậc minh quân kiệt xuất như: Hưng đạo đại vương Trần Quốc Tuấn; Chiêu Minh đại vương Trần Quang Khải; lưỡng quốc trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi; danh sư Chu Văn An; danh tướng Phạm Ngũ Lão...Một vương triều 3 lần đánh thắng giặc Nguyên - Mông. Một đội quân xâm lược thiện chiến, đế chế Nguyên - Mông từng trinh phục từ Âu sang Á, thống lĩnh 1/6 diện tích địa cầu.

Nấm hoàn táng mộ Trần Cảnh.

Đất Thái Đường - Long Hưng phát vương, các vua Trần đã cho xây dựng hành cung hoàng tộc, thái miếu, lăng tẩm lưu giữ hài cốt các vị tổ triều Trần như: Thủy tổ Trần Kinh, Thái tổ Trần Hấp, Nguyên tổ Trần Lý, Thái Thượng Hoàng Trần Thừa. Thái Đường Lăng là nơi an nghỉ của các hoàng đế nhà Trần như Trần Thái Tông, Trần Thánh Tông, Trần Nhân Tông...Thái tổ Trần Thừa được táng tại Thọ lăng, Thái Tông táng tại Chiêu lăng, Thánh Tông táng tại Dụ lăng, Nhân Tông táng tại Đức lăng.

Lăng tẩm hoàng tộc Trần Triều tùy táng theo văn hóa cổ Phương Đông. Các vua, hoàng hậu, gia thất hoàng tộc…mộ phần mặt tiền hành cung theo thế “tiền tam thai” có các nấm phần với tên gọi phần Thính, phần Trung, phần Bụt, phần Cựu, mả Tít... Phía sau hành cung theo thế “hậu thất tinh” có các nấm phần với tên gọi phần Lợn, phần Ổi, phần Quang, phần Mao, mả Bà Già... Đền thờ và lăng mộ các vua Trần, 31/12/2014, Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định số 2408/QĐ-TTg, xếp hạng là di tích quốc gia đặc biệt. Theo đó, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Lễ hội đền Trần; Lễ hội tổ chức từ ngày 13 đến 18 tháng Giêng âm lịch.

Lăng mộ của Thống quốc Thái sư thượng phụ Đại nguyên soái Trần Thủ Độ.

Trên cơ sở Nhiệm vụ lập quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Khu lăng mộ và đền thờ các vị vua triều Trần được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1540/QĐ-TTg ngày 16/9/2021; ngày 16/11/2021, Chủ tịch UBND tỉnh Thái Bình ra Quyết định số 2812/QĐ-UBND phê duyệt dự toán lập quy hoạch. Quy mô quy hoạch, tổng diện tích 195,01ha bao gồm: Khu lăng mộ và đền thờ các vua Trần tại xã Tiến Đức diện tích 118,47ha, Khu khảo cổ học triều Trần tại xã Hồng Minh diện tích 76,54ha.

Định hướng không gian kiến trúc, cảnh quan khu lăng mộ và đền thờ gia thất nhà Trần gồm: Mở rộng ranh giới bảo vệ 1 di tích về phía Tây do phát lộ thêm khu mộ Thái tổ Trần Thừa. Quy hoạch vùng lõi di tích được xác định bên trong ranh giới bảo vệ 2, bao gồm khu đền thờ nằm về phía Bắc là khu vực thờ cúng, tâm linh. Đây là khu vực sân hành lễ, sân tổ chức lễ hội được bố trí Bức tranh phù điêu 2 mặt bằng đá xanh nguyên khối. Mặt ngoài vực sân hành lễ, sân tổ chức lễ hội được bố trí bức tranh phù điêu 2 mặt bằng đá xanh nguyên khối, giới thiệu khái quát về triều đại nhà Trần với những thành tựu về phát triển kinh tế, văn hóa - xã hội...

Nhiều mộ cổ của Hoàng tộc Trần Triều có niên đại trên 700 năm.

Mặt bên trong phù điêu mô tả những sự kiện lịch sử hào hùng của nhà Trần, đặc biệt là ba lần chiến thắng quân Nguyên - Mông. Quy hoạch định hướng bảo tồn khu khảo cổ học Tam Đường xã Tiến Đức; Tu bổ các hạng mục kiến trúc như: Khu lăng mộ Thái tổ Trần Thừa và các vị vua đầu triều Trần, khu đền Vua, khu đền Thánh và khu đền Mẫu...; Phục dựng, tôn tạo khu đền thờ An Tư & Huyền Trân công chúa, đền thờ công thần khanh tướng. Đình Hoàng thờ Thái tổ Trần Thừa, chùa Bến, phương đình, gác chiêng, gác trống, miếu thất tinh, bến ngự...

Xây dựng mới cổng vào khu di tích, bảo tàng lịch sử vương triều Trần, Cụm tượng đài chiến thắng quân Nguyên Mông, nhà ban quản lý di tích, nhà đón tiếp, nhà lấy Ấn, khu dịch vụ - điểm dừng chân... cùng với không gian mặt nước, công viên, cây xanh cảnh quan, tạo nên một quần thể di tích khang trang, bề thế gắn với lịch sử Vương triều Trần trên vùng đất "quý hương" huyện Hưng Hà.

Ngày 16/9/2021, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1540/QĐ-TTg phê duyệt quy hoạch tu bổ, phục hồi Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Khu lăng mộ và đền thờ các vị vua Trần Triều, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình.

Khu di tích nhà Trần, Hưng Hà (Thái Bình) không chỉ thu hút các nhà nghiên cứu về văn hóa, sử học, khảo cổ học, mà còn là điểm du lịch văn hóa tâm linh lớn của Việt Nam. Năm 2025, lễ hội được tổ chức quy mô cấp tỉnh, nhân kỷ niệm 800 năm Ngày sáng lập Vương triều Trần. Phần lễ sẽ bao gồm các nghi lễ truyền thống như lễ tế mở cửa đền; lễ dâng hương tại khu lăng mộ các vua Trần; lễ rước nước; khai mạc và lễ bái yết.

Phần hội gồm các hoạt động như: Thi gói bánh chưng, thi pháo đất, thi cỗ cá, thi têm trầu cánh phượng, thi vật cầu, thi kéo lửa nấu cơm cần, thi kéo co; các hoạt động văn hóa - nghệ thuật vinh danh Ngày thơ Việt Nam, liên hoan hát văn, giao lưu các câu lạc bộ Chèo. Nét văn hóa truyền thống đặc sắc hình thành từ triều Trần cách đây 800 năm là Hội thi cỗ cá với 8 thôn làng của xã Tiến Đức tham gia, chia làm 8 giáp.

Đền Trần Hưng Hà, Thái Bình giữ được nét kiến trúc cổ kính, cảnh quan môi trường.

Lễ hội đền Trần Hưng Hà (Thái Bình) Xuân Ất Tỵ năm 2025, kỷ niệm 800 năm Ngày sáng lập Vương triều Trần (1225-2025), lễ kết hợp với hội giữ gìn và phát huy truyền thống văn hóa, nâng cao đời sống tinh thần nhân dân; đồng thời mở hội chợ thu hút trên 300 doanh nghiệp, nòng cốt là họ Trần trong và ngoài nước cùng với sự trưng bày gian hàng giới thiệu nông sản thực phẩm thương phẩm OCOP của địa phương, tạo nhịp cầu giao thương thúc đẩy sản xuất hàng hóa, dịch vụ thương mại; và là sản phẩm du lịch đặc sắc hấp dẫn du khách thập phương... vì mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội dân cường, nước thịnh.

Đầu xuân trẩy hội, du khách thập phương đến Lễ hội đền Trần Hưng Hà được thực mục thám sát nơi táng tụng hoàng thất Trần Triều, nhận thấy văn bia không ngụy tạo được; soi đi chiếu lại lịch sử và thực tế xem nghi thức các giáp thi Cỗ cá lễ hội truyền thống nghề sông nước, nghề gia truyền tổ tiên của nhà Trần tại Hưng Hà, thì Hưng Hà, đậm đặc thần tích đất phát Vương nhà Trần.