Nhu cầu tăng mạnh, giá cả khôn lường

Chị Nhiên, chủ dãy nhà cho thuê tại quận Hoàng Mai, Hà Nội, chia sẻ, chị đã đầu tư cảm biến chuyển động và điều khiển điều hòa từ xa để khách thuê chỉ cần nhập ứng dụng là có thể vào phòng, vừa giảm nhân viên trực, vừa tăng trải nghiệm cho khách.

Chị Nhiên là một trong những khách hàng của thị trường nhà thông minh tại Việt Nam. Theo báo cáo của Statista, thị trường này ước đạt gần 200 triệu USD năm 2024, với tốc độ tăng trưởng trung bình trên 20%/năm.

Nhu cầu đến từ nhiều nhóm: người trẻ yêu thích công nghệ, gia đình có người già hoặc trẻ nhỏ, chủ nhà cải tạo hoặc xây mới hướng đến tiết kiệm năng lượng, cùng các công trình dân dụng, biệt thự, homestay đang dần chuẩn hóa tiện ích thông minh.

Cuộc đua "smart hóa" ngôi nhà đang nóng lên tại Việt Nam. Người dùng có thể bật đèn qua điện thoại, tự động hạ rèm khi trời nắng gắt hay mở cổng từ xa cho người thân - tất cả nhờ thiết bị điện thông minh. Tuy nhiên, thị trường hiện là một "ma trận" khi cùng một loại sản phẩm có giá chênh lệch rất lớn.

Anh Trịnh Văn Minh, một kỹ sư điện (Hà Đông, Hà Nội) kể lại trải nghiệm lắp thiết bị điện thông minh cho nhà mẹ ruột: "Ban đầu tôi tính dùng bộ điều khiển ánh sáng và camera an ninh của hãng cao cấp, giá hơn 30 triệu đồng. Nhưng khảo sát thêm thì thấy các hãng Việt Nam như ACIS, Lumi hoặc một số thương hiệu Trung Quốc như Tuya có giải pháp tương tự mà giá rẻ chỉ còn một nửa".

Câu chuyện của anh Minh là điển hình cho sự đa dạng và phân tầng rõ rệt của thị trường thiết bị điện thông minh hiện nay.

Khảo sát của phóng viên tại các sàn TMĐT như: Tiki, Shopee, Lazada và các hệ thống phân phối như Điện máy Xanh, VnSmartHome, Lumi, ACIS, Bkav SmartHome cho thấy công tắc cảm ứng có giá từ 250.000 đồng (Tuya, Trung Quốc) đến 950.000 đồng (Lumi, Việt Nam), bộ điều khiển trung tâm từ 800.000 đồng (hàng Trung Quốc) tới 5-8 triệu đồng (Bosch, Schneider, ABB…).

Chị Phạm Thu Hà ( Hải Phòng) cho rằng đó là một ma trận giá, thương hiệu và nơi bán nhiều khi không biết lựa chọn như nào cho yên tâm. Vì nếu những hãng cao cấp nhập ngoại thì quá đắt tiền, đôi khi thay đổi hay sửa chữa phải chờ các hãng nhập về gây bất tiện.

Thiếu tiêu chuẩn, chất lượng thả nổi

Thiết bị điện thông minh đang từng bước thay đổi diện mạo các ngôi nhà Việt. Nhưng để "thông minh thật sự", người tiêu dùng cần tỉnh táo từ bước chọn mua: Không chỉ nhìn giá, mà cần xét tới thương hiệu, hỗ trợ kỹ thuật, chính sách bảo hành và khả năng mở rộng lâu dài.

Kỹ sư điện công trình Phạm Quốc Long (Hà Nội) đưa ra lời khuyên cho người tiêu dùng: "Không nên mua theo mốt hay chạy theo hãng đắt tiền. Quan trọng là xác định rõ: bạn muốn điều khiển cái gì - đèn, điều hòa, quạt, rèm hay camera? Có dùng điện thoại thường xuyên không? Người già trong nhà có dùng được không?".

Anh Long cũng lưu ý nên chọn hệ sinh thái mở (có thể kết nối với nhiều hãng khác) và có dịch vụ hỗ trợ kỹ thuật sau lắp đặt, thay vì ham rẻ rồi phải tự xử lý khi lỗi kết nối.

Đại diện Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng (Bộ KH&CN) cho biết: Hiện chưa có bộ tiêu chuẩn quốc gia cụ thể cho thiết bị điện thông minh gia dụng, dẫn đến việc hàng loạt sản phẩm trên thị trường không qua kiểm tra chất lượng, gây rủi ro cho người tiêu dùng về an toàn điện và bảo mật thông tin." Việc ban hành các quy chuẩn kỹ thuật, dán nhãn chứng nhận sản phẩm thông minh an toàn đang được đề xuất để sàng lọc thị trường", vị đại diện này tiết lộ.

Rủi ro an toàn thông tin

Bên cạnh đó, ông Ngô Việt Khôi, chuyên gia an toàn thông tin, nhận định: "Người dùng cá nhân thường ít chú ý tới rủi ro an toàn thông tin từ thiết bị IoT. Nhưng các thiết bị này không chỉ lắp đặt trong gia đình, mà còn ở cơ quan, doanh nghiệp, hay hệ thống giám sát công cộng. Khi đó, tác hại từ các lỗ hổng bảo mật mới bộc lộ rõ".

Ông chỉ ra rằng các thiết bị này có thể thu thập thông tin người dùng như thói quen sinh hoạt, giờ giấc đi lại, thậm chí là dữ liệu tài khoản, rồi gửi về các máy chủ không an toàn hoặc không rõ địa chỉ. Trong nhiều trường hợp, tin tặc có thể xâm nhập và chiếm quyền điều khiển để bật hoặc tắt thiết bị, thay đổi cài đặt hoặc biến chúng thành công cụ tấn công các thiết bị khác trong cùng mạng. Nguy hiểm hơn, thiết bị có thể bị cài mã độc và trở thành một phần của mạng botnet nhằm thực hiện các cuộc tấn công DDoS vào hệ thống khác, hoặc bị kích hoạt camera và micro từ xa để nghe lén, theo dõi mà người dùng không hề hay biết.

Ông Khôi dẫn ví dụ, đèn thông minh nếu bị tấn công có thể bị điều khiển bật tắt liên tục, tạo cảm giác bất an; camera an ninh giá rẻ với mật khẩu mặc định yếu thường bị chiếm quyền truy cập, hình ảnh và video dễ dàng bị phát tán hoặc dùng để tống tiền; còn trong hệ thống nhà thông minh, khi một thiết bị bị xâm nhập, kẻ tấn công có thể kiểm soát toàn bộ mạng, từ khóa cửa, máy lạnh cho tới hệ thống an ninh.

Để giảm thiểu rủi ro, ông khuyến nghị người dùng nên mua sản phẩm từ thương hiệu uy tín, tuân thủ các tiêu chuẩn bảo mật quốc tế; thay đổi mật khẩu mặc định ngay khi cài đặt, sử dụng mật khẩu mạnh và riêng biệt cho từng thiết bị; tắt các tính năng không cần thiết, đặc biệt là truy cập từ xa; tách riêng mạng Wi-Fi cho thiết bị IoT với mạng sử dụng cho điện thoại và máy tính cá nhân; thường xuyên cập nhật phần mềm điều khiển và firmware để vá các lỗ hổng bảo mật; hạn chế cấp quyền truy cập quá mức cho ứng dụng điều khiển và cấu hình tường lửa trên router nhằm kiểm soát dữ liệu ra vào của thiết bị.