Bộ Tài chính vừa gửi Bộ Tư pháp dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi), trong đó đưa ra đề xuất đáng chú ý: Từ 1/1/2026 sẽ bỏ hẳn thuế khoán. Thay vào đó, cá nhân kinh doanh có doanh thu vượt ngưỡng quy định sẽ nộp thuế theo công thức thu nhập tính thuế (doanh thu trừ chi phí) nhân với thuế suất 17%, tương đương mức áp dụng cho doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Chính sách này được lý giải nhằm khuyến khích hộ kinh doanh chuyển đổi sang mô hình doanh nghiệp, minh bạch hóa sổ sách và đồng bộ với hệ thống thuế hiện hành. Tuy nhiên, khi thông tin được công bố, nhiều cá nhân kinh doanh bày tỏ sự hoang mang về tính khả thi cũng như gánh nặng mới có thể phát sinh.

Hộ kinh doanh lo ngại "gánh nặng kép"

Chị Lan, chủ một cửa hàng nội thất ở Hà Nội, đưa ra ví dụ: một sản phẩm bán 10 triệu đồng, chi phí đầu vào 1 triệu, lợi nhuận còn lại 9 triệu đồng. Nếu áp mức thuế 17%, số thuế phải nộp là hơn 1,5 triệu đồng. Trong khi đó, cách tính theo tỷ lệ doanh thu hiện nay chỉ khoảng 450.000 đồng. "Nếu áp dụng như dự thảo, số tiền thuế tăng gấp ba lần, rõ ràng bất lợi hơn cho hộ kinh doanh nhỏ lẻ", chị Lan nói.

Một số người bán hàng online cũng thắc mắc, họ có phải chuyển sang cách tính mới hay vẫn áp dụng ngưỡng doanh thu 200 triệu đồng/năm như quy định hiện hành. Sự thiếu rõ ràng về tiêu chí áp dụng khiến nhiều hộ kinh doanh lo lắng không biết mình thuộc nhóm nào.

Theo một chuyên gia thuế, việc áp dụng mức thuế 17% với hộ kinh doanh có thể tạo ra nhiều xung đột. Thứ nhất, thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp vốn khác bản chất. Doanh nghiệp có hệ thống kế toán, nhân sự chuyên trách, còn hộ cá thể thì không. Buộc họ tính thuế trên lợi nhuận ròng sẽ phát sinh thêm sổ sách, chứng từ - những thủ tục vượt quá khả năng của nhiều hộ nhỏ lẻ.

Thứ hai, cách tính thuế VAT hiện nay với hộ kinh doanh dựa trên doanh thu. Nếu thuế thu nhập lại tính trên thu nhập ròng, hai phương thức sẽ lệch nhau, dễ gây chồng chéo. Thứ ba, hàng triệu hộ cá thể sẽ phải học cách quản lý sổ sách, trong khi đa phần không có kỹ năng và nguồn lực, tạo ra áp lực tuân thủ lớn.

"Nói cách khác, mức thuế 17% có thể hợp lý với doanh nghiệp, nhưng khó khả thi với hộ kinh doanh cá thể. Nếu đây thực sự là chủ trương của Chính phủ, cần có lộ trình chuyển đổi rõ ràng để người kinh doanh kịp thích nghi", vị chuyên gia này nhấn mạnh.

Minh bạch hơn, công bằng hơn

Ở chiều ngược lại, ông Nguyễn Văn Được, Tổng giám đốc Công ty TNHH Kế toán và Tư vấn Thuế Trọng Tín (Trọng Tín Tax) cho rằng, đề xuất này phù hợp với tư duy quản lý mới. 

Theo ông, việc phân nhóm hộ kinh doanh theo quy mô doanh thu sẽ giúp cơ quan thuế quản lý sát thực tế hơn, đồng thời khuyến khích các hộ lớn vận hành minh bạch như doanh nghiệp.

Ông Được đưa ra cách chia thành hai nhóm: hộ kinh doanh có doanh thu vượt ngưỡng quy định sẽ nộp thuế 17% trên thu nhập tính thuế; những hộ nhỏ dưới ngưỡng vẫn áp dụng cách tính hiện hành - thuế suất % trên doanh thu, chỉ cần dùng hóa đơn điện tử kết nối cơ quan thuế. 

"Mức doanh thu bao nhiêu để áp dụng cách tính nào sẽ do Chính phủ quy định sau", ông Được nói.

Trọng Tín Tax trước đó cũng kiến nghị phân loại hộ kinh doanh thành bốn nhóm chi tiết. Trong đó, hộ có doanh thu dưới 1 tỷ đồng được miễn thuế, không bắt buộc dùng hóa đơn điện tử.

Nhóm doanh thu nhỏ và vừa nộp thuế trực tiếp trên doanh thu, sử dụng hóa đơn từ máy tính tiền nhưng không cần kế toán. Nhóm lớn hơn, đủ điều kiện, sẽ kê khai thuế theo phương pháp khấu trừ, đồng nghĩa phải lập sổ sách và thực hiện chế độ kế toán như doanh nghiệp.

Theo Trọng Tín Tax, mô hình này vừa đảm bảo ngân sách thu đúng, đủ, vừa tạo công bằng trong kinh doanh. Những hộ nhỏ không bị đẩy vào áp lực kế toán phức tạp, trong khi hộ lớn phải minh bạch như doanh nghiệp. 

Cách tiếp cận này cũng tạo cơ hội để hộ kinh doanh có lộ trình chuyên nghiệp hóa, thay vì bị áp đồng loạt mức thuế mới ngay lập tức.