Nền tảng cho đổi mới dạy và học

Hiện nay, nhiều địa phương trên cả nước đã bắt đầu tích hợp trí tuệ nhân tạo vào giảng dạy và học tập, ghi nhận những kết quả tích cực bước đầu. Các công cụ này hỗ trợ giáo viên xây dựng kế hoạch bài giảng, thiết kế đề kiểm tra, chấm điểm, phân tích dữ liệu học tập và cung cấp phản hồi cá nhân hóa cho từng học sinh, góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy.

Việc áp dụng công nghệ này cũng mở ra cơ hội cho giáo dục cá nhân hóa, giúp học sinh tiếp cận kiến thức phù hợp năng lực, đồng thời phát triển tư duy phản biện và sáng tạo. Nó còn góp phần tăng tính công bằng nhờ đánh giá khách quan hơn và tối ưu hóa nội dung bài giảng.

Theo đại diện Cục Công nghệ thông tin Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT), việc tận dụng hiệu quả trí tuệ nhân tạo vẫn gặp nhiều khó khăn: Phần lớn giáo viên thiếu kỹ năng sử dụng, thiếu tài liệu hướng dẫn, trong khi năng lực tiếp cận công nghệ giữa các vùng miền còn chênh lệch. Vì vậy, nâng cao năng lực số cho đội ngũ giáo viên được xem là nhiệm vụ trọng tâm của ngành.

Cùng với cơ hội, hệ thống này cũng mang đến nhiều thách thức, như gia tăng khoảng cách số, thiếu hạ tầng đồng bộ, trình độ công nghệ của giáo viên và học sinh chưa tương xứng, cùng các vấn đề về đạo đức, bảo mật và độ chính xác của nội dung do công nghệ tạo ra.

Để triển khai chiến lược ứng dụng, Bộ GD&ĐT xác định bốn nhóm nhiệm vụ trọng tâm. Trong đó, việc hoàn thiện thể chế, chính sách và xây dựng khung hướng dẫn ứng dụng trí tuệ nhân tạo được xem là nền tảng để triển khai hiệu quả, phù hợp với điều kiện Việt Nam.

Công nghệ sẽ được tích hợp vào chương trình giáo dục phổ thông, đại học và giáo dục nghề nghiệp theo lộ trình riêng cho từng cấp học. Chương trình đào tạo giáo sinh cũng được cập nhật để chuẩn bị nguồn nhân lực vận hành hệ thống trong dạy và học. Đồng thời, Bộ tổ chức các cuộc thi trong nước và quốc tế, kết hợp các khóa bồi dưỡng kỹ năng số cho giáo viên và cán bộ quản lý.

Hệ sinh thái giáo dục thông minh sẽ được xây dựng với dữ liệu mở phục vụ phân tích và dự báo, cùng các công cụ như chatbot, trợ giảng ảo, hệ thống đánh giá tự động và hạ tầng công nghệ được nâng cấp đồng bộ. Bộ GD&ĐT cũng khuyến khích doanh nghiệp trong nước tham gia phát triển giải pháp và mở rộng hợp tác quốc tế nhằm đào tạo nhân lực chất lượng cao.

Một bước tiến đáng chú ý là phiên bản ChatGPT dành riêng cho giáo viên, phát triển với sự hỗ trợ từ Microsoft, được kỳ vọng trở thành trợ lý ảo giúp lập kế hoạch giảng dạy, cá nhân hóa nội dung và tối ưu thời gian cho nhà giáo.

Trước thực trạng ứng dụng công nghệ trong giáo dục ngày càng phổ biến, các chuyên gia nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chuẩn hóa năng lực cho giáo viên. Bà Lê Anh Lan, chuyên gia UNICEF Việt Nam, đánh giá trí tuệ nhân tạo là một trong những đột phá có tác động mạnh mẽ, mở ra nhiều cơ hội cho giáo viên và học sinh.

Tuy nhiên, theo bà, việc ứng dụng vẫn tồn tại những hạn chế. Vì vậy, việc ban hành Khung năng lực dành cho giáo viên là cần thiết, đóng vai trò như "kim chỉ nam" với các tiêu chí cụ thể nhằm xác định và quy định năng lực cần có khi khai thác công nghệ trong giảng dạy.

Giải pháp thúc đẩy đổi mới giáo dục

Các chuyên gia nhận định công nghệ này không chỉ là công cụ hỗ trợ mà còn là nền tảng để chuyển đổi giáo dục nghề nghiệp sang mô hình đào tạo thông minh, số hóa và hội nhập quốc tế.

Ở góc độ chính sách, TS Nguyễn Thành Nghị, nguyên Phó Hiệu trưởng Trường Quản lý Khoa học và Công nghệ, cho rằng việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào giáo dục nghề nghiệp là yêu cầu tất yếu để đáp ứng chiến lược phát triển nguồn nhân lực. Hiện chỉ khoảng 30% cơ sở giáo dục nghề nghiệp có phòng lab đạt chuẩn số, trong khi năng lực số của đội ngũ giảng viên còn hạn chế.

Ông Nghị nhận xét Việt Nam đã có chính sách tương đối đầy đủ, nhưng khoảng cách giữa chủ trương và triển khai vẫn lớn. "Cần hình thành hệ sinh thái giáo dục thông minh trong giáo dục nghề nghiệp, đồng bộ từ khung pháp lý, dữ liệu, mô phỏng đến năng lực giáo viên và hợp tác doanh nghiệp, nhà trường", ông đề xuất.

Chia sẻ với phóng viên Báo Xây dựng, PGS.TS Trần Thành Nam, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng công nghệ này đang trở thành công cụ quen thuộc với học sinh, đặc biệt trong giai đoạn ôn thi THPT, khi nhu cầu luyện đề, ghi nhớ kiến thức và lập sơ đồ tư duy tăng cao. Các ứng dụng như ChatGPT, Copilot hay công cụ tạo flashcard giúp tiết kiệm thời gian và hỗ trợ hệ thống hóa kiến thức.

Tuy nhiên, ông cảnh báo nguy cơ học sinh phụ thuộc quá mức: "Nhiều em hỏi bài, lấy đáp án từ công nghệ nhưng không hiểu bản chất. Lâu dần, các em trở thành người tiêu dùng thông tin thụ động, rất nguy hiểm".

Theo ông Nam, trí tuệ nhân tạo chỉ phát huy hiệu quả khi người học có mục tiêu rõ ràng và coi đây là công cụ hỗ trợ, không phải "người làm thay". Học sinh có thể dùng công cụ AI để lập kế hoạch ôn thi, tạo bộ câu hỏi cá nhân hóa, nhưng việc làm bài, sửa lỗi và tự đánh giá phải do chính các em thực hiện. "Không phải phép màu. Học thật luôn cần thời gian và nỗ lực", ông nhấn mạnh.

Ông cũng lưu ý học sinh tiếp cận sớm công nghệ nhưng thiếu kỹ năng nhận diện thông tin sai lệch, khiến vai trò định hướng của giáo viên và phụ huynh trở nên quan trọng. Nhà trường nên thiết kế các hoạt động sử dụng hệ thống thông minh có kiểm soát, yêu cầu học sinh kiểm chứng và diễn giải lại kiến thức theo hiểu biết của mình. "Cần dạy học sinh đặt câu hỏi đúng, kiểm tra nguồn và dùng công nghệ để mở rộng tư duy thay vì rút ngắn quá trình học một cách máy móc", ông nói.

"Trí tuệ nhân tạo không phải đối thủ hay thầy giáo toàn năng. Nó chỉ hữu ích khi người học giữ được sự chủ động và tư duy phản biện", PGS.TS Trần Thành Nam khẳng định.

Công nghệ được đánh giá là công cụ quan trọng thúc đẩy đổi mới giáo dục, nhưng chỉ phát huy hiệu quả khi được khai thác chủ động, minh bạch và có kiểm soát. Nó không thể thay thế vai trò của người thầy hay quá trình học thật của học sinh. Muốn công nghệ trở thành trợ lực thay vì rủi ro, nhà trường, phụ huynh và người học cần phối hợp chặt chẽ để sử dụng một cách thông minh, có mục tiêu và giữ vững tư duy phản biện.