Bước tiến lớn, thách thức không nhỏ

Thủ tướng Chính phủ vừa ký Quyết định 2371/QĐ-TTg phê duyệt Đề án "Đưa tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học giai đoạn 2025–2035, tầm nhìn đến năm 2045". Đề án hướng tới việc biến tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai trong hệ thống giáo dục Việt Nam, được sử dụng rộng rãi và hiệu quả trong dạy học lẫn giao tiếp, đồng thời quy định dạy tiếng Anh bắt buộc từ lớp 1 thay vì lớp 3 như hiện nay.

Chương trình hướng tới phát triển năng lực tiếng Anh toàn diện cho học sinh ở mọi cấp học. Trẻ mầm non làm quen và hình thành kỹ năng giao tiếp cơ bản; học sinh phổ thông phát triển năng lực ngôn ngữ để học tập, giao lưu và hội nhập quốc tế; sinh viên đại học học tập, nghiên cứu trong môi trường tiếng Anh, qua đó nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo và chuyển giao tri thức.

Nhiều giáo viên và cán bộ quản lý đồng tình với việc dạy tiếng Anh từ lớp 1, bởi học sinh như "tờ giấy trắng", tiếp thu nhanh, tạo nền tảng vững chắc. Tuy nhiên, họ cũng lo lắng về việc tuyển đủ giáo viên giỏi, đảm bảo phương pháp và chất lượng dạy học, để chương trình không trở thành gánh nặng cho trẻ.

Trao đổi với với phóng viên, bà Phạm Minh Thảo – Hiệu trưởng Trường Tiểu học Thành Công B (Hà Nội) cho biết, dù trường đạt chuẩn quốc gia mức độ 2 và thuộc dự án trường học thông minh, khó khăn lớn nhất vẫn là thiếu giáo viên tiếng Anh. Hiện nay, nhà trường chỉ đủ giáo viên cho khối 3, 4, 5; các giáo viên khác phải dạy vượt định mức, nhiều người lên tới 9 tiết/tuần.

Bà Thảo nhấn mạnh, năng lực giáo viên cũng là thách thức quan trọng. Giáo viên phải đạt chuẩn ngoại ngữ B2 theo CEFR và có phương pháp dạy học tích cực, lấy học sinh làm trung tâm. Ngoài ra, trường cần được hỗ trợ về học liệu số, chương trình và tài liệu giảng dạy phù hợp, đảm bảo liên thông từ lớp 1 đến lớp 5.

Theo bà Thảo, có bốn thách thức chính cần giải quyết. Trước hết là đội ngũ giáo viên, nhà trường cần bổ sung đủ giáo viên có năng lực, trình độ và phương pháp sư phạm phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi.

Tiếp theo, hệ thống học liệu số, kho bài nghe, video, ứng dụng luyện phát âm hay bài giảng điện tử cần chuẩn bị kỹ lưỡng, đòi hỏi nhiều thời gian và nhân lực.

Thứ ba, chương trình và tài liệu giảng dạy cần điều chỉnh để phù hợp với mục tiêu giao tiếp cơ bản, phản xạ tự nhiên, không nặng về ngữ pháp; sách lớp 1 nên sinh động, nhiều hình ảnh, trò chơi, bài hát và liên thông từ lớp 1 đến lớp 5 để tránh chênh lệch trình độ.

Cuối cùng, phối hợp với phụ huynh, nhà trường đã tăng cường hoạt động ngoại khóa và câu lạc bộ tiếng Anh, nhưng hiệu quả sẽ cao hơn nếu phụ huynh đồng hành, khuyến khích con luyện nói và sử dụng công nghệ tại nhà, đồng thời cân bằng với tiếng Việt để tránh yếu ngôn ngữ mẹ đẻ.

TS Nguyễn Thúy Hồng, nguyên Phó Cục trưởng Cục Nhà giáo, Bộ GD&ĐT, nhận định, chủ trương này sẽ thay đổi quan điểm giảng dạy tiếng Anh trong nhà trường, đưa ngoại ngữ này trở thành ngôn ngữ được sử dụng rộng rãi. Học sinh có thể bắt đầu từ lớp 1 và dần tiến tới học các môn bằng tiếng Anh tại những nơi đủ điều kiện.

Tuy nhiên, TS Hồng cũng thừa nhận, để đạt mục tiêu, cần thay đổi chương trình, học liệu, phương thức dạy học; nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên, đặc biệt về kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin; đồng thời cải tiến cách kiểm tra, đánh giá.

Cùng quan điểm, TS Giáp Văn Dương, chuyên gia giáo dục, bày tỏ đồng tình khi biết đề án tiếng Anh sẽ trở thành môn học bắt buộc từ lớp 1. Khi đất nước đang bước vào kỷ nguyên hội nhập, trong đó giáo dục đóng vai trò nền tảng quyết định sự thành bại của công cuộc này.

"Những con người có khả năng vươn mình ra thế giới cần trang bị nhiều năng lực và phẩm chất mới. Một trong những năng lực đó là vừa giữ được bản sắc văn hóa, vừa sử dụng thành thạo tiếng Anh, bởi đây là ngôn ngữ quốc tế phổ biến trong giao tiếp, học thuật và công việc", TS Dương nói.

Chính sách đúng hướng nhưng cần lộ trình

Theo Bộ GD&ĐT ước tính, Đề án sẽ tác động đến khoảng 50.000 cơ sở giáo dục với gần 30 triệu học sinh, sinh viên và khoảng 1 triệu cán bộ quản lý, giáo viên. Thời gian thực hiện dự kiến 20 năm (2025–2045), triển khai theo ba giai đoạn chính.

Trong đó, đối với bậc mầm non và tiểu học, để dạy tiếng Anh bắt buộc từ lớp 1 theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, dự kiến cần bổ sung thêm 22.000 biên chế giáo viên tiếng Anh trên toàn quốc.

Chia sẻ với PV Báo Xây dựng, PGS.TS Trần Thành Nam – Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục (ĐHQG Hà Nội) nhận định: "Dạy tiếng Anh bắt buộc từ lớp 1 là chủ trương đúng đắn, nhưng mức độ khả thi phụ thuộc vào ba điều kiện cốt lõi: đội ngũ giáo viên, cơ sở vật chất và hệ sinh thái học liệu số".

Theo ông Nam: Đội ngũ giáo viên, bị chênh lệch giữa các vùng miền lớn, nhiều địa phương, đặc biệt miền núi và nông thôn, thiếu giáo viên đạt chuẩn B2 hoặc kinh nghiệm sư phạm tiểu học. Giáo viên không chỉ cần năng lực ngoại ngữ, mà còn am hiểu tâm lý và phương pháp giáo dục trẻ nhỏ. Ông đề xuất giải pháp đột phá để bồi dưỡng năng lực sư phạm cho đội ngũ có trình độ ngoại ngữ tốt.

Về cơ sở vật chất, nhiều trường, đặc biệt ở nông thôn, thiếu phòng học ngoại ngữ, thiết bị nghe nhìn và đường truyền internet ổn định. Ứng dụng AI trong giảng dạy chỉ hiệu quả khi đầu tư đồng bộ về hạ tầng và thiết bị.

Thách thức khi triển khai, không thể áp dụng một chương trình chung cho tất cả học sinh. Trẻ gặp khó khăn về ngôn ngữ có thể khó theo kịp việc học song song tiếng mẹ đẻ và tiếng Anh. Việt Nam chưa có hệ thống đánh giá năng lực ngôn ngữ đầu vào để xây dựng chương trình phù hợp.

PGS.TS Nam cảnh báo nguy cơ "dạy sai cách" nếu giáo viên thiếu kỹ năng ngữ âm chuẩn, dẫn đến học sinh phát âm sai từ đầu, khó sửa. Nếu chương trình học thuật hóa quá sớm, mục tiêu giao tiếp dễ bị lệch sang chạy theo điểm số, khiến học sinh mất hứng thú.

Một thách thức khác là bất bình đẳng vùng miền, đối với trường ở đô thị có điều kiện triển khai tốt hơn, trong khi khu vực nông thôn, miền núi dễ bị tụt lại, tạo ra khoảng cách ngôn ngữ xã hội. Với học sinh dân tộc thiểu số, khi tiếng Việt vốn đã là ngoại ngữ thứ nhất, việc học thêm tiếng Anh có thể sẽ gây quá tải.

Ông Nam nhấn mạnh, chính sách cần lộ trình phù hợp và mô hình linh hoạt theo từng địa phương, "thí điểm từng vùng, nhân rộng dần", gắn với kế hoạch đào tạo giáo viên, đầu tư hạ tầng và ứng dụng công nghệ hỗ trợ. Cần chuẩn bị kỹ lưỡng nguồn lực số, quy trình quản lý và hệ thống giảng dạy trực tuyến để chính sách đi vào thực tiễn và phát huy hiệu quả bền vững.

Học tiếng Anh từ lớp 1 không chỉ mở ra cánh cửa ra thế giới cho trẻ em Việt Nam, mà còn giúp các em sớm làm quen với môi trường học tập quốc tế. Thách thức còn nhiều, nhưng với giáo viên đủ năng lực, chương trình linh hoạt, sự đồng hành của phụ huynh và công nghệ hỗ trợ, việc biến tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai trong hệ thống giáo dục không còn là giấc mơ, mà là mục tiêu trong tầm tay.