Ngập úng đô thị diễn biến phức tạp

Ngày 17/12, tại Hà Nội, Liên hiệp các hội khoa học kỹ thuật (KHKT) Việt Nam phối hợp Tổng hội Xây dựng Việt Nam tổ chức hội thảo "Ngập úng đô thị, thách thức và biện pháp giảm thiểu".

Theo ThS Nguyễn Quyết Chiến, Tổng thư ký Liên hiệp Hội KHKT Việt Nam, những năm gần đây, quá trình đô thị hóa ở Việt Nam diễn ra nhanh chóng, đã bộc lộ không ít thách thức đối với phát triển đô thị bền vững.

Hiện nay, cả nước có khoảng 900 đô thị, tỷ lệ đô thị hóa đã vượt 44% và dự kiến sẽ trên 50% vào năm 2030. Tuy nhiên, cùng với tốc độ đô thị hóa nhanh là tình trạng bê tông hóa gia tăng, san lấp ao hồ, thu hẹp kênh rạch, khiến không gian lưu trữ và thoát nước tự nhiên bị suy giảm nghiêm trọng.

Theo thống kê đến năm 2024, các đô thị trên cả nước đã ghi nhận khoảng 397 điểm ngập, với tổng diện tích ảnh hưởng trên 900ha. Nhiều đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM, Hải Phòng, Cần Thơ... thường xuyên xảy ra ngập úng ngay tại các khu vực trung tâm, với độ sâu phổ biến từ 0,3 - 0,8m, thời gian tiêu thoát nước kéo dài nhiều giờ.

Đáng chú ý, từ đầu năm 2025 đến nay, tình trạng ngập úng diễn ra ngày càng phức tạp tại nhiều đô thị vừa và trung bình, cho thấy tính lan rộng và hệ thống của vấn đề. 

Tại các thành phố như: Thái Nguyên, Huế, Đà Nẵng và đặc biệt là TP.HCM… thời gian qua tình trạng ngập úng xảy ra cục bộ, kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động du lịch và đời sống người dân.

"Thực tiễn trên cho thấy, ngập úng đô thị không còn là vấn đề riêng của các đô thị đặc biệt hay đô thị lớn, mà đã trở thành thách thức phổ biến đối với hệ thống đô thị Việt Nam. 

Ngập úng không chỉ gây đình trệ giao thông, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt và sản xuất, mà còn gây thiệt hại kinh tế ước tính tương đương 1 - 1,5% GDP đô thị mỗi năm", ThS Nguyễn Quyết Chiến chia sẻ.

Chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam, TS Đặng Việt Dũng cũng cho rằng, việc nhiều đô thị, đặc biệt là các đô thị lớn và trung tâm vùng, thường xuyên đối mặt với ngập lụt đang gây ra những tổn thất lớn về kinh tế. Đồng thời làm đình trệ các hoạt động dân sinh, gây ô nhiễm môi trường và an toàn đô thị.

Theo ông Dũng, thực trạng này không chỉ phản ánh mặt trái của quá trình đô thị hóa, hạn chế trong hạ tầng kỹ thuật và công tác quản lý đô thị, mà còn cho thấy những bất cập trong tư duy quy hoạch. 

"Kể cả thái độ đối xử với nước, hệ thống pháp luật cho thoát nước, cấp nước chưa hoàn chỉnh. Công tác quản lý vận hành các hồ chứa thủy điện, khả năng dự báo, mô hình tính toán mô phỏng tình trạng ngập và khả năng thích ứng của đô thị trước các rủi ro khí hậu ngày càng gia tăng", TS Đặng Việt Dũng nói.

Bàn về vấn đề thoát nước, ông Trần Hoài Anh, Phó cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng (Bộ Xây dựng) cho rằng, hệ thống thoát nước của phần lớn các đô thị Việt Nam hiện nay chủ yếu là hệ thống chung, thu gom cả nước mưa và nước thải trong cùng một mạng lưới cống. 

Hệ thống này được hình thành từ lâu, nhiều nơi có tuổi thọ trên 40 - 60 năm, quy mô nhỏ, xuống cấp, không còn đáp ứng được yêu cầu vận hành trong điều kiện mưa lớn và triều cường, chưa được đầu tư nâng cấp hoặc mở rộng đồng bộ với quá trình đô thị hóa.

Điển hình như TP Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, Hải Phòng, Cần Thơ, Huế đều đang sử dụng hệ thống thoát nước chung với công suất thiết kế chỉ đáp ứng được lượng mưa 50 - 100 mm/2 giờ. Thực tế, các trận mưa gần đây thường đạt 200 - 300 mm/3 giờ, vượt xa khả năng thiết kế, dẫn đến tình trạng ngập úng cục bộ và kéo dài.

Cũng theo ông Trần Hoài Anh, tính đến tháng 7/2025, cả nước đã có 23 đồ án quy hoạch chuyên ngành thoát nước được phê duyệt. Trong đó, nhiều quy hoạch được lập từ giai đoạn 2000 - 2010, không còn phù hợp với tốc độ đô thị hóa và thay đổi sử dụng đất.

Đối phó hay thích ứng với ngập úng?

Bàn chuyện đối phó ngập úng đô thị, ThS Lê Tùng Lâm, Trưởng ban Đô thị HĐND TP Đà Nẵng cho rằng, câu hỏi đặt ra không chỉ là "Làm thế nào để giảm ngập?", mà sâu xa hơn, là "Làm thế nào để đô thị tồn tại, phát triển và thích ứng khi nước trở thành yếu tố rất khó dự đoán và ngày càng mạnh mẽ ?". 

Đây không còn là bài toán kỹ thuật đơn thuần, mà là thách thức mang tính hệ thống, nơi tư duy, thể chế, công nghệ và văn hóa đô thị phải cùng được xem xét như một chỉnh thể.

Cũng theo ông Lâm, nhiều kinh nghiệm quốc tế cho thấy, các đô thị không thể tiếp tục đối xử với nước như "kẻ thù" phải bị ngăn cản, bóp nghẹt hoặc đẩy đi thật nhanh. Nước cần được nhìn nhận như một phần của không gian đô thị - một cấu phần động, có logic tự nhiên riêng và có khả năng hỗ trợ đô thị nếu được hiểu đúng, quản trị đúng và thiết kế đúng.

"Việc xây dựng mô hình "Đô thị sống chung với nước" không chỉ là sự lựa chọn kỹ thuật, đó là sự lựa chọn chiến lược, là bước chuyển từ tư duy kiểm soát sang tư duy thích ứng, từ phản ứng thụ động sang chủ động dựa trên mô phỏng - dữ liệu - dự báo. Đó cũng là cơ hội để tái cấu trúc hệ thống quản trị đô thị, tăng cường năng lực chống chịu, khai thác giá trị sinh thái - cảnh quan của nước và định hình bản sắc đô thị", ông Lâm chia sẻ.

ThS Trần Quốc Thái (Trường Đại học Xây dựng Hà Nội) cho rằng, các giải pháp tình thế thường chỉ tập trung vào năng lực tiêu thoát nước. 

Tuy nhiên, nếu chỉ nhìn nhận ngập lụt dưới góc độ kỹ thuật thoát nước, chúng ta đang mới giải quyết phần ngọn của vấn đề.

"Với những nghiên cứu trên địa bàn Thủ đô, chúng tôi cho rằng, Hà Nội cần xác định lại mối quan hệ ứng xử với nước. Không thể tiếp tục tư duy "cưỡng chế" dòng chảy hay tìm mọi cách để bơm nước đi thật nhanh. Thành phố cần chuyển sang tư duy "sống chung và dành không gian cho nước". 

Điều này đồng nghĩa với việc chấp nhận dành lại một phần quỹ đất đô thị quý giá để khôi phục các không gian trữ nước (ao, hồ, vùng trũng), hành lang thấm nước, hành lang để phục vụ các dòng chảy. Từ đó, biến đô thị thành một thực thể có khả năng "thấm" và "chảy" cùng nước", ThS Trần Quốc Thái nhấn mạnh.