Thiếu hụt nhân lực chất lượng cao - thách thức lớn của ngành đường sắt

Báo cáo Chính phủ, Bộ Xây dựng nhấn mạnh Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển đột phá của ngành đường sắt với việc triển khai loạt dự án hạ tầng trọng điểm quốc gia, trong đó có tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam và tuyến Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng.

Đây là những dự án có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, góp phần thực hiện mục tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Cùng với đó, Chính phủ đã phê duyệt quy hoạch xây dựng 9 tuyến đường sắt mới, nâng cấp 7 tuyến hiện hữu, đồng thời đặt mục tiêu đến năm 2045 phát triển 28 tuyến đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP. HCM với tổng chiều dài hơn 1.100km.

Các dự án này đều có quy mô vốn đầu tư lớn, yêu cầu công nghệ hiện đại và đòi hỏi đội ngũ nhân lực chất lượng cao trong thiết kế, xây dựng, quản lý, vận hành.

Kinh nghiệm quốc tế từ Nhật Bản, Pháp, Đức, Trung Quốc, Hàn Quốc cho thấy, việc phát triển hệ thống đường sắt tốc độ cao luôn gắn liền với công tác đào tạo, phát triển nguồn nhân lực bài bản ngay từ sớm.

Trong khi đó, thực tế tại Việt Nam, ngành đường sắt đang đối mặt với thách thức lớn: nguồn nhân lực vừa thiếu về số lượng, vừa chưa đồng bộ về chất lượng, đặc biệt thiếu đội ngũ chuyên gia đủ năng lực làm chủ công nghệ cao, quản lý các dự án phức tạp và vận hành hệ thống hiện đại.

Hơn nữa, phần lớn công nghệ cốt lõi của ngành như thiết kế đầu máy, chế tạo toa xe, hệ thống tín hiệu - điều khiển, tự động hóa, điện khí hóa… vẫn phụ thuộc vào nước ngoài, năng lực nội địa hóa còn hạn chế.

Theo Bộ Xây dựng, nếu không có kế hoạch phát triển nhân lực từ sớm, Việt Nam sẽ khó tiếp nhận, làm chủ công nghệ, dẫn đến nguy cơ phụ thuộc vào nước ngoài trong suốt vòng đời dự án.

Vì vậy, việc xây dựng và triển khai Đề án đào tạo, phát triển nguồn nhân lực đường sắt là yêu cầu cấp thiết nhằm chủ động chuẩn bị đội ngũ chất lượng cao, đủ số lượng, đúng thời điểm, đạt trình độ chuyên môn, phục vụ hiệu quả quá trình xây dựng và vận hành hệ thống đường sắt hiện đại.

Đồng thời, đây cũng là nền tảng để hình thành ngành công nghiệp đường sắt quốc gia tự chủ, có khả năng cạnh tranh trong khu vực và quốc tế.

Đào tạo đồng bộ 140.000 nhân lực đường sắt, có năng lực công nghệ cao

Theo Bộ Xây dựng, mục tiêu chung của Đề án là xây dựng đội ngũ nhân lực đường sắt đồng bộ, có trình độ chuyên môn, kỹ năng nghề nghiệp và năng lực công nghệ cao, đáp ứng yêu cầu triển khai các dự án đường sắt tốc độ cao, đường sắt quốc gia điện khí hóa và đường sắt đô thị.

Qua đó, Việt Nam có thể từng bước tiếp nhận, làm chủ công nghệ, nâng cao năng lực cạnh tranh, thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp đường sắt hiện đại, tự chủ và bền vững.

Trên cơ sở đó, đề án xác định mục tiêu cụ thể cho từng giai đoạn. Trước mắt, từ năm 2025 đến 2030, sẽ đào tạo ít nhất 35.000 nhân lực, tập trung vào nhân lực chất lượng cao phục vụ triển khai các dự án đường sắt tốc độ cao, đường sắt điện khí hóa, đường sắt đô thị, đồng thời bổ sung đội ngũ giảng dạy cho các cơ sở đào tạo.

Trong đó có khoảng 1.000 người trình độ sau đại học, 14.000 người trình độ đại học, 11.000 người trình độ cao đẳng và 9.000 người trình độ trung cấp.

Theo nhóm ngành, lực lượng được đào tạo bao gồm: kỹ thuật xây dựng công trình đường sắt khoảng 4.700 người; kỹ thuật xây dựng khoảng 16.300 người; thông tin - tín hiệu đường sắt 3.700 người; hệ thống điện và năng lượng đường sắt 1.100 người; đầu máy - toa xe 1.700 người; kinh tế xây dựng và kinh tế vận tải đường sắt 1.500 người; khai thác vận tải đường sắt khoảng 6.000 người.

Ngoài ra, sẽ đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho ít nhất 12.000 nhân lực phục vụ vận hành, khai thác, bảo trì các tuyến đường sắt (4.500 người cho tuyến quốc gia, 7.500 người cho tuyến đô thị).

Đồng thời, khoảng 500 lượt cán bộ, công chức, viên chức, chuyên gia quản lý nhà nước về đường sắt và 1.000 lượt nhân lực quản lý dự án cũng được bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng chuyên môn.

Đặc biệt, đề án sẽ tuyển chọn tối thiểu 1.000 người từ các cơ sở nghiên cứu, doanh nghiệp xây dựng, vận hành và công nghiệp đường sắt để tham gia nghiên cứu, tiếp nhận chuyển giao, tiến tới làm chủ công nghệ.

Trong đó có 200 người tiếp nhận quy trình kiểm định, giám sát thi công; 100 người phục vụ thi công hạ tầng đường sắt điện khí hóa tốc độ từ 200 km/h; 300 người tham gia lắp ráp, cải tiến, sản xuất đầu máy - toa xe; 200 người phụ trách lắp đặt, vận hành, bảo trì hệ thống tín hiệu hiện đại; 200 người tiếp nhận công nghệ bảo trì, sửa chữa lớn đầu máy, toa xe và hạ tầng kỹ thuật.

Ở giai đoạn 2031-2045, số lượng nhân lực được đào tạo dự kiến tăng lên ít nhất 105.000 người, tiếp tục ưu tiên nguồn lực chất lượng cao, bổ sung đội ngũ giảng dạy và đáp ứng yêu cầu triển khai các dự án mới.

Đặc biệt, sẽ có khoảng 5.000 người được tuyển chọn trực tiếp tham gia nghiên cứu, tiếp nhận chuyển giao và làm chủ công nghệ, gấp 5 lần so với giai đoạn trước.

7 nhóm giải pháp phát triển nguồn nhân lực đường sắt hiện đại

Để triển khai hiệu quả các mục tiêu, dự thảo Đề án do Bộ Xây dựng xây dựng đề xuất 7 nhóm nhiệm vụ, giải pháp.

Trước hết là hoàn thiện thể chế, chính sách phát triển nguồn nhân lực đường sắt, trong đó có cơ chế đào tạo, đãi ngộ, thu hút và giữ chân nhân lực chất lượng cao, đặc biệt là cán bộ quản lý, kỹ sư, nghiên cứu viên, giảng viên, chuyên gia kỹ thuật tham gia đào tạo, tiếp nhận và làm chủ công nghệ.

Đồng thời, nghiên cứu xây dựng cơ chế hợp tác Nhà nước - Nhà trường - Doanh nghiệp; cơ chế hợp tác công - tư nhằm huy động nguồn lực từ ngân sách nhà nước và khu vực tư nhân, trong và ngoài nước.

Tiếp theo là tăng cường năng lực cho các cơ sở đào tạo, nghiên cứu, với trọng tâm đầu tư đồng bộ cơ sở vật chất, trang thiết bị hiện đại, hướng tới hình thành các trung tâm thực hành - thí nghiệm chuyên sâu.

Các trung tâm này sẽ vừa phục vụ đào tạo nhân lực chất lượng cao, vừa đảm nhận nghiên cứu, tiếp nhận chuyển giao công nghệ từ các dự án đường sắt tốc độ cao, đường sắt điện khí hóa và đường sắt đô thị.

Về đào tạo, bồi dưỡng nhân lực, Đề án nhấn mạnh yêu cầu gắn đào tạo với thực tiễn triển khai dự án; vận hành, khai thác, bảo trì hệ thống; quản lý nhà nước và quản lý dự án.

Đối với nguồn nhân lực nghiên cứu, ứng dụng và làm chủ công nghệ, sẽ huy động lực lượng từ các cơ sở đào tạo, nghiên cứu, doanh nghiệp trong ngành và các lĩnh vực liên quan.

Trọng tâm là nghiên cứu, tiếp nhận chuyển giao và dần làm chủ công nghệ đường sắt tốc độ cao, điện khí hóa và đô thị, đồng thời chú trọng ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số, robot và trí tuệ nhân tạo.

Ngoài ra, Đề án cũng đề ra các nhóm giải pháp về tăng cường hợp tác quốc tế trong đào tạo, phát triển nhân lực đường sắt và đẩy mạnh truyền thông để nâng cao nhận thức xã hội.

Riêng về nguồn lực, Bộ Xây dựng đề xuất huy động đa dạng, kết hợp ngân sách nhà nước, kinh phí từ các dự án đường sắt, nguồn hỗ trợ quốc tế và các nguồn hợp pháp khác. Các nhiệm vụ của Đề án cũng sẽ được lồng ghép vào các chương trình, dự án đã được cấp thẩm quyền phê duyệt nhằm bảo đảm sử dụng hiệu quả kinh phí.