Phóng viên Báo Xây dựng đã có cuộc trao đổi với ThS Lê Tùng Lâm về nội dung trên.

Phát triển BIM là một nhiệm vụ chiến lược cấp thể chế

Thưa ông, trong bối cảnh chuyển đổi số ngành Xây dựng, BIM (Building Information Modeling) được xem là công cụ chiến lược. Ông đánh giá thế nào về tầm quan trọng của BIM đối với ngành Xây dựng và phát triển đô thị tại Việt Nam?

Trong kỷ nguyên số và cách mạng công nghiệp lần thứ 4, ngành Xây dựng và phát triển đô thị toàn cầu đang đứng trước một bước ngoặt quan trọng, với việc tích hợp công nghệ số vào toàn bộ vòng đời công trình, từ quy hoạch, thiết kế, thi công đến quản lý, vận hành.

Các quốc gia tiên tiến đã chuyển dịch mạnh mẽ từ quản lý công trình theo phương pháp truyền thống sang quản lý theo mô hình số hóa, với hạt nhân là BIM. Tại Việt Nam, chuyển đổi số trong lĩnh vực xây dựng - đô thị đã được xác định là một trụ cột quan trọng của chiến lược phát triển bền vững, xanh, thông minh và hiệu quả. Tuy nhiên, thực tế triển khai vẫn còn rời rạc, manh mún, thiếu liên kết và chưa tạo thành hệ sinh thái nhất quán.

BIM là công cụ cốt lõi để tích hợp dữ liệu, tăng tính minh bạch, giảm sai sót và nâng cao hiệu quả đầu tư trong lĩnh vực xây dựng. BIM không chỉ là mô hình 3D, mà là một nền tảng tích hợp thông tin xuyên suốt vòng đời công trình, giúp đồng bộ thiết kế, thi công và quản lý vận hành; tối ưu chi phí và tiến độ; nâng cao năng suất ngành xây dựng; là nền tảng cho các đô thị thông minh và kinh tế số. Do đó, phát triển BIM không chỉ là đổi mới kỹ thuật mà còn là một nhiệm vụ chiến lược cấp thể chế.

Vậy theo ông, Việt Nam đã thực sự quan tâm đến BIM hay chưa và chúng ta đã có khung pháp lý về BIM như thế nào?

Như tôi đã nói, BIM là một hệ thống công nghệ - tổ chức - dữ liệu - pháp lý. Muốn triển khai thành công, cần một thể chế đủ mạnh, đồng bộ và linh hoạt. Nếu thiếu nền tảng thể chế, doanh nghiệp không dám đầu tư vì sợ rủi ro pháp lý; Nhà nước không thể kiểm soát chất lượng mô hình; thị trường dịch vụ BIM không phát triển được; hệ sinh thái số xây dựng - đô thị sẽ đổ vỡ từ gốc. Tại nhiều quốc gia, thành công của BIM bắt đầu từ việc cải cách thể chế, xây dựng luật, tiêu chuẩn, cơ quan điều phối và cơ chế khuyến khích áp dụng BIM.

Tại Việt Nam, từ năm 2016, Chính phủ đã ban hành Đề án 2500/QĐ-TTg về việc áp dụng BIM trong hoạt động xây dựng và quản lý vận hành công trình. Đây là văn bản chiến lược đầu tiên xác lập định hướng phát triển BIM gắn với mục tiêu tiết kiệm 10% chi phí xây dựng và rút ngắn 10% thời gian thi công.

Năm 2021, Bộ Xây dựng đã ban hành Quyết định 347 và 348/QĐ-BXD hướng dẫn áp dụng BIM trong công trình dân dụng và hạ tầng kỹ thuật. Gần đây, Việt Nam chính thức công bố các tiêu chuẩn, tiệm cận các chuẩn quốc tế như ISO 19650 và IFC, tạo cơ sở kỹ thuật quan trọng cho quá trình chuyển đổi số ngành Xây dựng…

Năm 2023, một bước ngoặt chính sách đáng chú ý là Quyết định 258/QĐ-TTg, đặt ra lộ trình bắt buộc áp dụng BIM với các công trình cấp I, đặc biệt từ năm 2023 và công trình cấp II từ năm 2025 trở đi.

Cuối năm 2024, Chính phủ đã ban hành Nghị định 175/NĐ-CP cụ thể hóa Luật Xây dựng 2014, chính thức Luật hóa việc bắt buộc áp dụng BIM đối với công trình cấp II thuộc dự án nhóm B trở lên; khuyến khích áp dụng BIM đối với các công trình còn lại.

Hiện nay đang Bộ Xây dựng hoàn thiện dự thảo TCVN về BIM do Viện Kinh tế Xây dựng (Bộ Xây dựng) biên soạn, tương đương tiêu chuẩn quốc tế ISO 12006-2:2015, hướng đến việc thiết lập một khung phân loại thông tin công trình thống nhất.

Nói về BIM, thực tế hiện nay Việt Nam chỉ mới thành lập Ban chỉ đạo BIM quốc gia (trực thuộc Bộ Xây dựng); chưa đủ chức năng, thẩm quyền, nguồn lực để điều phối triển khai BIM quốc gia.

Về cơ chế, Việt Nam đang thiếu, chưa có các cơ chế, chính sách hỗ trợ cho các các tổ chức áp dụng BIM như chính sách hoàn thiện thể chế, chính sách phát triển nguồn nhân lực, chính sách huy động nguồn lực, chính sách ưu đãi tài chính, tín dụng, thuế cho doanh nghiệp áp dụng BIM…

Những hạn chế này đã tác động thế nào đến việc triển khai BIM tại Việt Nam, thưa ông?

Các thách thức thể chế đã và đang tác động tiêu cực đến tiến trình triển khai BIM tại Việt Nam trên nhiều cấp độ: Nhà nước, doanh nghiệp, thị trường và toàn ngành Xây dựng.

Cụ thể, tác động đến vai trò quản lý của Nhà nước: Thiếu công cụ kiểm soát và đánh giá, Nhà nước không thể kiểm tra chính xác chất lượng, hiệu quả, mức độ áp dụng BIM trong các dự án vốn công do thiếu hệ thống pháp lý, tiêu chuẩn và tổ chức chuyên trách.

Mất cơ hội tạo lập cơ sở dữ liệu ngành: BIM là nguồn dữ liệu quý giá về công trình, vật liệu, năng lực nhà thầu… nhưng nếu không có thể chế khai thác và quản lý, Nhà nước sẽ không thể tích hợp dữ liệu phục vụ quy hoạch, đầu tư công, quản lý vận hành đô thị.

Tăng chi phí hành chính: Việc xử lý hồ sơ thủ công, phân tán giữa các bộ phận khiến quản lý xây dựng, đầu tư công bị chồng chéo, kém hiệu quả, khó minh bạch và dễ phát sinh sai sót.

Những tác động đến doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, các doanh nghiệp ngại đầu tư vào BIM; chưa có động lực thị trường; khó hợp tác và liên thông. Bên cạnh đó là tác động đến thị trường dịch vụ BIM và nhân lực BIM.

Cơ hội tốt nhất để hoàn thiện thể chế phát triển BIM

Trước những thách thức lớn, vậy đâu là cơ sở để Việt Nam hoàn thiện thể chế về BIM, thưa ông?

Bên cạnh những thách thức thì Việt Nam có nhiều cơ sở nền tảng để hoàn thiện thể chế về BIM. Cụ thể là Nghị quyết số 06-NQ/TW về quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển đô thị bền vững; Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Nghị quyết số 59-NQ/TW về hội nhập quốc tế trong tình hình mới; Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật; Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân.

Có thể khẳng định rằng, đây là thời điểm, cơ hội tốt nhất để Việt Nam tiến hành cải cách mạnh mẽ nhằm hoàn thiện thể chế phát triển BIM đủ, mạnh và hiệu quả.

Thưa ông, xin ông chia sẻ về một số bài học kinh nghiệm quốc tế trong việc xây dựng thể chế về BIM?

Nói về kinh nghiệm thì rất nhiều quốc gia trên thế giới đã triển khai BIM thành công nhờ vào thể chế mạnh mẽ. Đơn cử như Singapore có cơ quan chuyên trách (BCA) dẫn dắt chiến lược BIM, kết hợp lộ trình bắt buộc và hỗ trợ doanh nghiệp bằng tiêu chuẩn thống nhất.

Hàn Quốc tích hợp BIM vào công nghiệp hóa xây dựng, với chính sách kiểm định mô hình và hỗ trợ doanh nghiệp qua KICT, KOCM.

Trung Quốc gắn BIM vào chiến lược số hóa hạ tầng, phân cấp địa phương thí điểm để nhân rộng. Anh sử dụng tiêu chuẩn mở (ISO 19650) và mô hình hợp tác công-tư để thúc đẩy liên thông dữ liệu.

Bài học chung là thể chế hóa BIM không chỉ là kỹ thuật mà cần gắn với chiến lược quốc gia, có cơ quan điều phối và chính sách khuyến khích cụ thể.

Vậy theo ông, để hoàn thiện thể chế về BIM, Việt Nam cần phải làm gì và chúng ta cần có những giải pháp gì?

Để tháo gỡ các nút thắt thể chế đã phân tích ở trên, tôi cho rằng, Việt Nam cần triển khai một loạt giải pháp có tính hệ thống, đồng bộ và khả thi, vừa bảo đảm quản lý Nhà nước, vừa thúc đẩy đổi mới sáng tạo và sự tham gia của doanh nghiệp.

Việt Nam cần xây dựng và ban hành VietNam BIM RoadMap until 2035 (lộ trình triển khai BIM của Việt Nam đến năm 2035); sớm ban hành luật hoặc nghị định khung về BIM; thành lập cơ quan quốc gia chuyên trách quản lý BIM.

Cùng với đó, hoàn thiện và bắt buộc áp dụng bộ tiêu chuẩn BIM quốc gia; ban hành chính sách tài chính và hỗ trợ doanh nghiệp; ban hành chính sách dữ liệu và quản lý tài sản số BIM.

Tích hợp BIM vào các chiến lược quốc gia, theo đó, cần đưa BIM vào chiến lược chuyển đổi số ngành xây dựng; đề án phát triển đô thị thông minh và dữ liệu số đô thị; chương trình tăng năng suất quốc gia; Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư công, Luật Đấu thầu... (theo hướng số hóa toàn bộ quy trình).

Có thể khẳng định, việc triển khai BIM tại Việt Nam không còn là lựa chọn công nghệ đơn lẻ mà là một bước chuyển chiến lược, đòi hỏi cải cách thể chế mạnh mẽ và toàn diện. Các rào cản lớn nhất hiện nay không nằm ở kỹ thuật hay nhận thức, mà nằm ở thiếu khung pháp lý đầy đủ, thiếu tiêu chuẩn quốc gia, thiếu chính sách khuyến khích và thiếu mô hình thử nghiệm linh hoạt.

Đã đến lúc Việt Nam chuyển từ tư duy "theo sau công nghệ" sang vai trò "kiến tạo thể chế", từ mô hình thử nghiệm nhỏ lẻ sang hệ sinh thái BIM quốc gia. Và đó là nhiệm vụ mang tính thời đại, không thể trì hoãn.

Trân trọng cảm ơn ông!