Những nhà báo từng gắn bó với Báo Giao thông vận tải (sau này là Báo Giao thông), Báo Xây dựng - hai cơ quan ngôn luận của ngành Xây dựng trước khi hợp nhất, luôn cảm thấy tự hào khi nhớ về ký ức một thời cống hiến đầy đam mê, nhiệt huyết.

Ông Ngô Đức Nguyên, nguyên Tổng biên tập Báo Giao thông vận tải:

Báo ngành là niềm tự hào

Tôi công tác tại Báo Giao thông vận tải từ năm 1978, giữ cương vị Tổng biên tập từ 1987 đến năm 2000. 

Đó là thời kỳ đầy ắp những khó khăn nhưng cũng đầy cơ hội, khi đất nước bước vào công cuộc Đổi mới, ngành Giao thông vận tải bắt đầu bứt phá.

Báo Giao thông vận tải khi ấy là một tờ báo ngành đi đầu về chất lượng nội dung, kịp thời phản ánh hơi thở của các công trình giao thông trọng điểm, đưa tiếng nói của người lao động đến gần hơn với lãnh đạo ngành và xã hội. 

Tôi nhớ, khi tờ báo nhận được Huân chương Lao động hạng Nhì năm 1993 và hạng Nhất năm 1998, chúng tôi vừa tự hào, vừa cảm thấy trách nhiệm càng lớn.

Kỷ niệm không thể nào quên là khi tôi được vinh dự làm đại biểu chính thức tham dự Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VII (1991) - lần đầu tiên có một đại biểu từ báo chí ngành Giao thông vận tải. Đó là sự ghi nhận không chỉ với cá nhân mà với cả tập thể những người làm báo chuyên ngành.

Tôi cũng không thể quên một sáng tháng 4/1994, khi được vào thăm và phỏng vấn Đại tướng Võ Nguyên Giáp nhân kỷ niệm 40 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ. Đại tướng ân cần chia sẻ về vai trò đặc biệt của ngành Giao thông vận tải trong chiến dịch lịch sử: "Không có những tuyến đường mở giữa rừng sâu, núi thẳm thì không có chiến thắng Điện Biên".

Bức ảnh chụp cùng Đại tướng và bài viết đăng số đặc biệt 5/5/1994 là một trong những dấu son trong cuộc đời làm báo của tôi.

Ông Nguyễn Văn Lưu, nguyên Tổng biên tập

Báo Giao thông vận tải: Tiên phong số hóa

Những năm 2000, chế bản điện tử còn là khái niệm mới mẻ tại hầu hết các tòa soạn báo in. Khi tôi về Báo Giao thông vận tải, quy trình sản xuất báo vẫn hoàn toàn thủ công. 

Họa sĩ Quang Kiên, cùng sự trợ giúp của ông Ngọc Quỳnh, vẫn dùng bút xanh đỏ kẻ maquette báo thành từng ô. Mỗi ô tương ứng với một tin hoặc bài viết, phóng viên sẽ ghi tiêu đề vào đúng vị trí dự kiến đăng tải. 

Bài viết lúc ấy thường được nộp bằng bản viết tay. Sau biên tập, toàn bộ bản thảo từng trang được kẹp lại và chuyển sang nhà in Báo Hà Nội Mới.

Toàn bộ công đoạn từ đánh máy, dàn trang, đọc soát, đến sắp chữ đều do nhà in đảm nhận. 

Việc cập nhật hay thay đổi nội dung gần như là bất khả thi. Mỗi bản in là một sản phẩm "đóng khung", không gian sáng tạo và điều chỉnh rất hạn chế.

Trước thực tế đó, báo đã mạnh dạn xây dựng Đề án Chế bản điện tử, trình Bộ Giao thông vận tải phê duyệt. 

Đề án bao gồm việc đầu tư trang thiết bị hiện đại như máy tính, máy in, máy quét ảnh, ổ cứng di động, thiết lập mạng nội bộ, đồng thời bổ sung nhân sự có chuyên môn về dàn trang. Kinh phí đề xuất thời điểm đó là hơn 200 triệu đồng.

Sau khi được Bộ thông qua, báo tổ chức đấu thầu và triển khai thực hiện. 

Từ đây, toàn bộ quy trình làm báo - từ maquette, dàn trang, đánh máy, đọc soát - đều được thực hiện tại tòa soạn. 

Các file sau khi hoàn chỉnh sẽ được gửi thẳng đến nhà in, giúp việc sửa chữa, cập nhật tin bài trở nên nhanh chóng, linh hoạt, hiệu quả hơn rất nhiều.

Không dừng lại ở đó, năm 2004, báo tiếp tục trở thành một trong những tờ báo ngành tiên phong ra mắt trang thông tin điện tử. 

Khi ấy, báo điện tử là lĩnh vực còn mới mẻ, từ Ban biên tập đến phóng viên đều gần như chưa có kinh nghiệm. 

Trong khi đó, các nền tảng mạng xã hội như Facebook, YouTube bắt đầu bùng nổ, thu hút lượng lớn độc giả nhờ tốc độ và sự phong phú trong cách truyền tải. Báo in đứng trước áp lực cạnh tranh khốc liệt.

Trước tình hình đó, Báo quyết định không đứng ngoài cuộc. Một công ty thiết kế chuyên nghiệp được thuê để xây dựng phần mềm, giao diện cho trang thông tin điện tử. 

Đồng thời, toàn bộ cán bộ, phóng viên, biên tập viên được tập huấn kỹ lưỡng trong suốt một tháng, làm quen với cách viết, biên tập và quản lý nội dung trên nền tảng số.

Trang thông tin điện tử khi đó được thiết kế với đầy đủ chuyên mục, phản ánh toàn diện nội dung của báo in nhưng theo hình thức sinh động và dễ tiếp cận hơn.

Tháng 11/2004, sau nhiều tháng chuẩn bị, trang thông tin điện tử Báo Giao thông vận tải chính thức khai trương, đánh dấu bước ngoặt chuyển đổi số đầu tiên của tờ báo. 

Dù còn non trẻ trong giai đoạn đầu, nhưng sự kiện đã khơi dậy niềm tự hào và tinh thần đổi mới trong toàn bộ đội ngũ cán bộ, phóng viên, nhân viên.

Ông Nguyễn Anh Dũng, nguyên Tổng biên tập Báo Xây dựng:

Sống với ngành, viết bằng sự thấu hiểu

Tôi từng công tác nhiều năm tại Báo Xây dựng. Là một tờ báo chuyên ngành, để có được những bài viết chất lượng, người làm báo không chỉ cần giỏi nghiệp vụ, mà còn phải hiểu sâu chuyên môn.

Hiện nay, phần lớn phóng viên đang công tác tại các tờ báo ngành đều xuất thân từ các trường đào tạo báo chí hoặc các ngành khoa học xã hội. 

Sau đó, họ được chuẩn hóa kiến thức nghiệp vụ thông qua các lớp tập huấn. Tuy nhiên, khi đối mặt với những đề tài đòi hỏi kiến thức chuyên sâu, không ít người tỏ ra lúng túng. 

Điều này khiến chất lượng tác phẩm báo chí đôi khi chưa đáp ứng được kỳ vọng của độc giả trong ngành.

Theo tôi, không có con đường tắt. Phóng viên báo ngành bắt buộc phải chủ động học hỏi. 

Học từ sách vở, học từ đồng nghiệp và đặc biệt là học từ các chuyên gia đang trực tiếp quản lý tại các cục, vụ, viện nghiên cứu hoặc doanh nghiệp thuộc Bộ, ngành liên quan. 

Chỉ khi trang bị đủ nền tảng chuyên môn, chúng ta mới có thể cung cấp thông tin hữu ích, xác đáng và thực sự có giá trị cho bạn đọc.

Tôi nhớ rất rõ một trường hợp khi mới vào làm tại Báo Xây dựng. Năm 2007, tại một khu đô thị mới, đội thi công đang thực hiện việc hạ ngầm đường điện. 

Sau khi đào hố sâu khoảng 1,5m, cách dãy nhà mặt tiền khoảng 3m, cư dân phản ánh tình trạng lún, nứt nghiêm trọng xảy ra tại cả một dãy nhà. 

Nhiều tờ báo đồng loạt quy kết lỗi cho đơn vị thi công. Chủ đầu tư lập tức đệ đơn kiện, yêu cầu bồi thường thiệt hại.

Với kinh nghiệm còn non, tôi không dám vội vàng đưa ra kết luận. Thay vào đó, tôi tìm đến một giáo sư thuộc Cục Giám định nhà nước về chất lượng công trình xây dựng để xin tư vấn. 

Sau hơn một giờ nghiên cứu hồ sơ thiết kế và nhật ký thi công, ông chỉ ra một sự thật đáng kinh ngạc: Lỗi không thuộc về đội thi công đường điện.

Theo thiết kế, móng nhà phải là cọc bê tông ép sâu 15m, đúng chuẩn kỹ thuật. Thế nhưng, hồ sơ nhật ký thi công cho thấy móng thực tế chỉ là cọc tre, sâu 3,5m, theo kết cấu móng bè. 

Chưa hết, giấy phép xây dựng quy định nhà chỉ được xây 4 tầng, nhưng thực tế nhiều căn xây tới 5, thậm chí 6 tầng. 

Giáo sư còn hài hước nói: "Nếu xây đúng thiết kế, dù có đào cái ao trước mặt, dãy nhà kia cũng chẳng hề hấn gì".

Sau khi Báo Xây dựng đăng tải ý kiến chuyên gia, chủ đầu tư buộc phải thừa nhận việc bớt xén vật liệu để giảm chi phí. 

Móng yếu, kết cấu vượt tải trọng, nên chỉ cần tác động nhẹ như rung động từ thi công cũng đủ gây lún, nứt. Từ loạt bài điều tra này, Thanh tra Bộ đã vào cuộc, xử phạt nghiêm chủ đầu tư.

Đặc biệt, chúng tôi đã minh oan được cho đội thợ điện - những người suýt bị "đóng dấu oan" chỉ vì những suy đoán cảm tính.

Câu chuyện trên là minh chứng rõ ràng: phóng viên báo ngành không thể chỉ dựa vào cảm xúc hoặc suy luận chủ quan. 

Muốn viết đúng, viết sâu, viết hay - phải học. Học nghiêm túc. Học không ngừng. Học từ thực tế, từ chuyên gia, từ từng chi tiết kỹ thuật dù là nhỏ nhất.

Chỉ khi hiểu nghề, yêu ngành, trân trọng truyền thống và không ngừng làm mới mình, chúng ta mới có thể khai thác những đề tài chất lượng, có giá trị, góp phần xây dựng hình ảnh tờ báo chuyên ngành thực sự đáng tin cậy và có bản sắc.

Ông Phạm Thanh Tùng, nguyên Phó tổng biên tập Báo Xây dựng:

Giữ ngòi bút thẳng, tâm trong

Tháng 5/2004, khi đang là Tổng biên tập Tạp chí Kiến trúc Việt Nam - nơi tôi gắn bó sâu sắc với chuyên môn kiến trúc, quy hoạch - tôi bất ngờ được Bộ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Hồng Quân điều động về Báo Xây dựng.

Từ môi trường nghiên cứu chuyên sâu, chuyển sang lãnh đạo một tờ báo tổng hợp của ngành với phạm vi bao trùm từ chính sách, quản lý đô thị, vật liệu xây dựng, bất động sản đến an toàn lao động… khiến tôi không khỏi bỡ ngỡ.

Làm báo không giống làm tạp chí. Nhịp điệu nhanh, sức ép tin bài lớn, đòi hỏi người làm báo phải nhạy bén với thời cuộc, chính xác về chuyên môn và tỉnh táo trong mỗi dòng viết. 

Tôi bắt đầu lại từ đầu, lắng nghe, học hỏi - từ đồng nghiệp, từ chuyên gia và từ chính những sôi động của ngành Xây dựng.

Với tôi, nghề báo là một nghề cao quý, nhưng cũng đầy thử thách và cạm bẫy. 

Làm báo ngành - đặc biệt là trong lĩnh vực xây dựng - nếu không có bản lĩnh, không giữ được sự trung thực, rất dễ bị chi phối bởi lợi ích, bởi những "món quà" ngọt ngào mà nguy hiểm. 

Giữ cho ngòi bút thẳng, giữ cho cái tâm trong - đó là điều kiện tiên quyết để đi đường dài.

Nhìn lại hơn 10 năm qua, tôi vui khi thấy Báo Xây dựng đã trưởng thành rõ rệt. 

Tờ báo đã bớt đi những bài viết mang nặng tính PR thương mại, thay vào đó là nhiều bài phân tích chuyên sâu, bình luận định hướng, phản ánh trung thực cả những thành công lẫn bất cập trong ngành. 

Đằng sau những công trình kiến trúc lộng lẫy là mồ hôi, nước mắt - đôi khi cả máu - của người công nhân xây dựng. 

Và ở đâu đó, phía sau những dự án hàng trăm, hàng nghìn tỷ cũng không thiếu những toan tính vụ lợi cần được phanh phui.

Chính báo chí đã và đang làm sáng rõ những mảng sáng tối ấy. Dù chưa thể phản ánh hết mọi điều, nhưng Báo Xây dựng đã và đang cố gắng kể lại sự thật bằng ngôn ngữ của trách nhiệm và lương tâm.

Thời gian trôi qua, những nhà báo trẻ ngày tôi mới về làm phó tổng biên tập giờ đã trưởng thành, có người trở thành trụ cột của tờ báo, có người giữ vị trí lãnh đạo tại các cơ quan báo chí khác. 

Đó là niềm tự hào lớn nhất với người làm nghề - được nhìn thấy sự tiếp nối và phát triển.

Hôm nay, trong bối cảnh đất nước đang chuyển mình mạnh mẽ, Bộ Xây dựng và Bộ Giao thông vận tải đã hợp nhất, gánh vác sứ mệnh phát triển hạ tầng giao thông và đô thị - nông thôn, những trụ cột phát triển quốc gia. 

Báo Xây dựng bước sang một trang mới khi hợp nhất với Báo Giao thông, trở thành cơ quan ngôn luận của một ngành đa lĩnh vực, đa tầng kết nối - từ mặt đất, đại dương cho tới không gian số và trí tuệ nhân tạo.

Điều đó đặt ra yêu cầu đổi mới toàn diện cho những người làm báo hôm nay: Không chỉ yêu nghề, không chỉ giỏi chuyên môn - mà còn phải rèn luyện đạo đức báo chí, có bản lĩnh dấn thân, luôn làm mới tư duy, sẵn sàng tìm tòi và phát hiện những vấn đề nóng bỏng trong một ngành đang vận động không ngừng trong thời đại chuyển đổi số, AI và internet vạn vật kết nối.