Nghiêm trọng hơn, buôn lậu thuốc lá còn là nguồn nuôi dưỡng các tội phạm nghiêm trọng như buôn người, rửa tiền, buôn lậu vũ khí.

Vì vậy, song song với việc tăng cường nội lực trong nước còn cần có sự hợp tác xuyên quốc gia để việc ngăn chặn hiệu quả các hoạt động buôn lậu thuốc lá điếu, và những sản phẩm thuốc lá mới trên thị trường hiện nay như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Buôn lậu thuốc lá: Thất thu ngân sách, đe dọa trật tự và an ninh quốc gia - khu vực

Châu Á từ lâu đã trở thành điểm nóng của hoạt động buôn lậu thuốc lá. Khu vực này không chỉ là thị trường tiêu thụ rộng lớn mà còn đóng vai trò trung chuyển chiến lược đến các khu vực khác.

Tại Ấn Độ - nơi có khoảng 120 triệu người hút thuốc lá, cứ 4 người thì có gần 1 người hút thuốc lá lậu. Ước tính của ngành cho thấy điều này đồng nghĩa với việc thất thu thuế tiêu thụ đặc biệt hàng năm từ 120-130 tỷ rupee (tương đương 1,5-1,6 tỷ USD).

Tại Philippines, tỷ lệ thuốc lá lậu chiếm khoảng 20% tổng tiêu thụ, và con số này tiếp tục tăng mạnh sau đại dịch. Báo cáo của Stratbase ADR Institute cho thấy, thiệt hại thuế do buôn lậu dao động từ 20-80 tỷ peso (tương đương 350 triệu-1,4 tỷ USD) mỗi năm, gây áp lực lớn cho ngân sách quốc gia vốn đang chịu gánh nặng nợ công cao sau khi tăng cường triển khai các biện pháp ứng phó với Covid-19 trước đây.

Campuchia hiện đang đóng vai trò trung tâm trong mạng lưới buôn lậu thuốc lá toàn cầu, với Thái Lan là thị trường tiêu thụ chính. Mỗi năm, quốc gia này xuất khẩu khoảng 13,4 triệu USD thuốc lá bất hợp pháp qua cả đường bộ và đường biển. Riêng tại Thái Lan, thị trường bất hợp pháp chiếm tới 28,1% tổng thị trường thuốc lá, gây thất thu hơn 30 tỷ baht (tương đương 925 triệu USD) tiền thuế mỗi năm.

Mới đây nhất, Úc vừa triệt phá đường dây thuốc lá lậu trị giá hàng triệu USD, cảnh báo nguy cơ an ninh cộng đồng. Cảnh sát bang Victoria vừa tiến hành 3 cuộc đột kích, bắt giữ hai nghi phạm và thu giữ lượng lớn thuốc lá lậu trị giá hơn 11,9 triệu USD. Cuộc điều tra từ tháng 1/2025 tại một cơ sở kinh doanh thực phẩm ở Somerton đến nay dấy lên nghi ngờ liên quan đến hoạt động rửa tiền. Cảnh sát cho biết từ năm 2021, đã có hơn 83 triệu USD đã được rửa thông qua các giao dịch liên quan đến thuốc lá lậu.

Bên cạnh thuốc lá điếu truyền thống, các sản phẩm thuốc lá điện tử (TLĐT) cũng đang là nguồn hàng tạo ra lợi nhuận khủng. Hiện, quốc gia này có đến 90% người dùng TLĐT tại Úc tiêu thụ hàng chợ đen. Trong năm 2024, Lực lượng Biên phòng Úc (ABF) đã phát hiện hơn 6 triệu sản phẩm TLĐT lậu tại biên giới, tương đương trung bình 120 vụ mỗi ngày. Nguồn thu thuế thuốc lá sụt giảm mạnh - từ 16,3 tỷ AUD giai đoạn 2019-2020 và 12,6 tỷ AUD năm 2022-2023 xuống còn 7,4 tỷ AUD trong năm 2025.

Lợi nhuận lớn nên mâu thuẫn giữa các băng nhóm tranh giành thị trường chợ đen thậm chí đã dẫn tới hơn hàng trăm vụ tấn công bằng bom xăng vào cửa hàng TLĐT trong năm 2024. Theo lực lượng chức năng, số tiền thu được từ thuốc lá lậu đang tiếp tục tài trợ cho các hành vi phạm tội bạo lực, đe dọa nghiêm trọng đến an ninh cộng đồng và trật tự xã hội.

Pháp lý không đồng bộ: Rào cản lớn trong hợp tác quốc tế phòng chống buôn lậu

Hệ lụy từ tội phạm buôn lậu ngoài tổn thất về kinh tế, rủi ro đối với sức khỏe cộng đồng cũng không kém. Các kết quả nghiên cứu cho thấy, thuốc lá không rõ nguồn gốc có thể chứa hàm lượng hắc ín (tar) và cacbon monoxit cao hơn tới 160% so với sản phẩm hợp pháp, làm gia tăng nguy cơ bệnh tật cho người sử dụng.

Một minh chứng rõ nét là giai đoạn 2019–2020, khi cộng đồng y tế toàn cầu ghi nhận hàng loạt ca tổn thương phổi liên quan đến TLĐT, được gọi là hội chứng EVALI. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), nguyên nhân chủ yếu đến từ việc sử dụng các sản phẩm vaping không rõ nguồn gốc, đặc biệt là loại TLĐT có chứa THC và các chất phụ gia độc hại như vitamin E acetate.

Do vậy, ngoài sức mạnh nội tại, việc hợp tác giữa các quốc gia trong khu vực là yếu tố then chốt góp phần phòng chống buôn lậu hiệu quả. Ông Jericho Nograles - Chủ tịch Viện Thuốc lá Philippines - nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hình thành các liên minh hợp tác khu vực và toàn cầu: "Chúng ta cần thúc đẩy đối thoại chính sách một cách thẳng thắn về thực trạng buôn lậu nếu muốn tìm ra giải pháp hiệu quả".

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, hợp tác quy định quốc tế ngày càng trở nên cấp thiết để giải quyết các vấn đề xuyên biên giới như buôn lậu thuốc lá. Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), sự khác biệt pháp lý giữa các quốc gia không chỉ làm tăng chi phí thương mại mà còn cản trở hiệu quả quản lý.

Trong vấn đề phòng chống buôn lậu thuốc lá, khi một quốc gia cấm tuyệt đối sản phẩm, trong khi nước láng giềng vẫn cho phép lưu hành, việc kiểm soát biên giới trở nên phức tạp, tạo điều kiện cho thị trường chợ đen phát triển. Các quốc gia cấm không có cơ chế phân phối hợp pháp, dẫn đến toàn bộ chuỗi cung ứng bị đẩy vào vùng tối. Việc truy xuất nguồn gốc hàng hóa gần như không thể thực hiện, đặc biệt khi thiếu sự phối hợp quốc tế.

Ngược lại, nếu những quốc gia có cùng khung pháp lý sẽ dễ dàng thiết lập quy định chung, chia sẻ dữ liệu và giám sát hiệu quả. Do đó, để kiểm soát buôn lậu, cần thúc đẩy Hợp tác Quy định Quốc tế (IRC) bằng cách thông qua đối thoại chính sách, hài hòa hóa quy định và xây dựng cơ chế hợp tác đa phương. Đây là nền tảng để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và đảm bảo tính minh bạch trong quản lý sản phẩm xuyên biên giới.